×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Opryszczka u dzieci

prof. dr hab. n. med. Bogumiła Milewska-Bobula,

Co to jest opryszczka i jakie są jej przyczyny?

Opryszczka jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirusa opryszczki (Herpes simplex virus – HSV), który zakaża wyłącznie ludzi. Opisano dwa typy wirusa. HSV-1 wywołuje objawy głównie w obrębie błony śluzowej jamy ustnej i spojówek, przenosi się drogą kropelkową (kichanie, mówienie z bliskiej odległości) i kontaktową (dotykanie zmian skórnych). Do zakażenia pierwotnego (pierwszy raz w życiu) dochodzi najczęściej we wczesnym dzieciństwie. Wirus HSV-2 wywołuje zakażenie okolic narządów płciowych, przekazywany jest najczęściej podczas kontaktów seksualnych i nabywany jest zwykle przez osoby dorosłe. Po zakażeniu pierwotnym wirusy pozostają w stanie uśpienia w komórkach układu nerwowego i mogą się okresowo uaktywniać, zwykle w związku z obniżeniem odporności podczas infekcji, przemęczenia, niedożywienia, stresu, miesiączki, wychłodzenia lub przegrzania (opalanie). Jest to tzw. opryszczka nawrotowa, o łagodniejszym przebiegu. W większości przypadków zakażenie wirusem opryszczki przebiega bezobjawowo; u 10% zakażonych występują objawy, ale przebieg jest łagodny. Choroba może być groźna dla noworodków i niemowląt, osób starszych, osób z zaburzeniami odporności.

Jak często występuje opryszczka?

Zakażenie wirusem opryszczki HSV-1 jest szeroko rozpowszechnione wśród ludzi. Szacuje się, że zakażonych jest 80% populacji. W Polsce odsetek osób z zakażeniem objawowym szacowany jest na 60% populacji. Wirus HSV-2 występuje ze znacznie mniejszą częstością.

Jak się objawia opryszczka?

W miejscu wtargnięcia wirusa występuje przeczulica, świąd, pieczenie, po około 2–3 dniach pojawiają się na skórze czy błonie śluzowej zajętej okolicy drobne, bolesne pęcherzyki, które pękając, tworzą płytkie, bolesne owrzodzenia i nadżerki. Zmiany goją się zwykle samoistnie, nie zostawiając śladów. U osób z zakażeniem pierwotnym objawy utrzymują się przez kilka tygodni, w nawrotowym krócej, zwykle przez 10–12 dni. Zakażenie wirusem HSV-1 przybierać może różne formy, takie jak:

  • opryszczka wargowa: najczęstsza postać nawrotowa, o łagodnym przebiegu; wykwity występują w okolicy ust
  • opryszczkowe zapalenie jamy ustnej: jest to najczęstsza postać pierwotnego zakażenia u małych dzieci; przebieg jest ciężki, z gorączką, osłabieniem; pęcherzyki powstają na błonie śluzowej jamy ustnej, pękając – tworzą bolesne nadżerki; dzieci odmawiają przyjmowania płynów i pokarmów
  • egzema opryszczkowa: obserwowana najczęściej u niemowląt z atopowym zapaleniem skóry jako nadkażenie wirusowe; przebieg choroby może być ciężki, z gorączką i nasilonymi zmianami skórnymi
  • zapalenie spojówek i rogówki: postać ta może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku ze względu na zmętnienie rogówki.

U chorych z zaburzeniami odporności zakażenie HSV-1 może przebiegać w postaci uogólnionej o ciężkim przebiegu, z wykwitami na całej powierzchni skóry, błon śluzowych, a także z zajęciem narządów wewnętrznych, w tym ośrodkowego układu nerwowego.

Zakażenie wirusem HSV-2 przyjmuje postać:

  • opryszczki narządów płciowych: u mężczyzn zmiany obejmują zwykle żołądź, napletek, cewkę moczową; pęcherzyki, a następnie owrzodzenia, są bolesne i utrudniają oddawanie moczu; u kobiet wykwity pojawiają się głównie na wargach sromowych, w pochwie, na szyjce macicy, a także na udach i pośladkach
  • opryszczkowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu: jest to najpoważniejsza postać zakażenia wirusem HSV-2, ale także HSV-1, o dużej śmiertelności (w przypadkach nieleczonych 70%) i groźnych następstwach neurologicznych; objawy początkowo są niecharakterystyczne (ból głowy, gorączka), następnie dołączają się zaburzenia zachowania, objawy neurologiczne, zaburzenia świadomości, śpiączka; postać ta występuje głównie u dzieci lub osób z obniżoną odpornością
  • zakażenia wrodzonego: pierwotne zakażenie kobiety ciężarnej i w następstwie embrionu lub płodu, może wywołać poronienie, poród przedwczesny, zahamowanie rozwoju płodu. Największe zagrożenie występuje w sytuacji, gdy poród odbywa się drogami natury, a rodząca ma zmiany na narządach płciowych. Wówczas około 40% noworodków ulega zakażeniu. Wśród noworodków zakażonych wewnątrzmacicznie występuje duża śmiertelność – nawet do 50%, u pozostałych zaś 40–50% obserwuje się powikłania neurologiczne (padaczka, upośledzenie umysłowe, małogłowie) i zapalenie siatkówki. U kobiet z nawrotową opryszczką narządów płciowych ryzyko przeniesienia infekcji na płód jest niewielkie i wynosi około 5% (obecność przeciwciał ochronnych u matki).

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Zmiany wywoływane przez HSV-1 są zwykle typowe w wyglądzie i znane większości osób, stąd rzadko bywają przyczyną zgłaszania się do lekarza. Chorzy nie leczą się lub stosują sposoby „domowe”. Jednak z uwagi na możliwość rozprzestrzeniania się zakażenia w otoczeniu, osoby chore powinny zgłosić się do lekarza i zastosować miejscowo leki przeciwwirusowe, zwłaszcza w przypadku długotrwałego utrzymywania się zmian czy zajęcia większego obszaru skóry lub błony śluzowej. Chorzy z towarzyszącymi objawami ogólnymi (gorączka, objawy grypopodobne) wymagają podawania leku przeciwwirusowego w postaci doustnej lub dożylnej. Pacjenci, u których występują dodatkowo zmiany narządowe, wymagają leczenia w warunkach szpitalnych. Niemowlęta i małe dzieci z pierwotnym zakażeniem wirusem HSV-1 często również wymagają leczenia w szpitalu, ponieważ ze względu na ból w jamie ustnej i/lub gorączkę odmawiają przyjmowania płynów oraz posiłków i wymagają nawodnienia dożylnego, a także podania leku przeciwwirusowego drogą dożylną. Do lekarza powinny zgłaszać się kobiety ze zmianami opryszczkowymi na narządach płciowych. Jeżeli opryszczka genitalna pojawi się po raz pierwszy w terminie porodu, stanowi to wskazanie do wykonania cięcia cesarskiego. Jednak nie jest konieczna izolacja matki od noworodka ani innych położnic, nie ma również przeciwwskazań do karmienia piersią. Należy natomiast obserwować i badać noworodka, aby stwierdzić, czy nie doszło do zakażenia.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Wygląd zmian opryszczkowych jest dosyć charakterystyczny, zwykle więc rozpoznanie jest stawiane na podstawie badania lekarskiego. Przy podejrzeniu zakażenia wrodzonego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy zmian narządowych, wykonywane są badania serologiczne dla wykrycia swoistych przeciwciał w surowicy krwi, badania wirusologiczne umożliwiające identyfikację wirusa oraz inne badania dodatkowe. Ze względu na predyspozycję wirusa do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego i narządu wzroku, noworodki powinny być ocenione przez okulistę oraz neurologa.

Jakie są sposoby leczenia opryszczki?

W zmianach o niewielkim nasileniu u osób dotychczas zdrowych stosuje się miejscowo preparaty wysuszające i odkażające. Nie należy stosować maści z antybiotykami, chyba że doszło do nadkażenia bakteryjnego. Lekiem przeciwwirusowym hamującym podziały wirusa jest acyklowir, dostępny w postaci kremu do stosowania miejscowego, kropli do oczu, a także w formie doustnej i dożylnej. Leczenie miejscowe stosuje się tak długo, jak długo utrzymują się wykwity. Leczenie przeciwwirusowe stosowane jest zwykle w ciężkich postaciach choroby, w opryszczkowym zapaleniu rogówki, w uporczywych zmianach nawrotowych, u osób z obniżeniem odporności.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W większości przypadków objawy choroby ustępują samoistnie. Nie jest możliwa eliminacja wirusa z zakażonego organizmu. Po zakażeniu pierwotnym wirus pozostaje w komórkach nerwowych w stanie utajenia i może powodować nawroty choroby. Lek przeciwwirusowy nie niszczy wirusa, hamuje tylko jego namnażanie.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Po przechorowaniu opryszczki należy pamiętać o możliwości nawrotu i unikać sytuacji, które mogą go wywołać. Chorzy z oczną postacią zakażenia powinni podlegać okresowej kontroli okulistycznej. Pacjenci po przebyciu ciężkiego zakażenia (postać uogólniona, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wrodzona postać zakażenia) mogą wymagać dalszej opieki specjalistycznej, w tym neurologicznej, rehabilitacyjnej, okulistycznej, immunologicznej.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Ze względu na znaczne rozpowszechnienie wirusa HSV-1 zwykle dochodzi do zakażenia osób w najbliższym otoczeniu. Aby ograniczyć przenoszenie wirusa, należy unikać bezpośredniego kontaktu z osobą chorą, np. nie całować się, nie używać tych samych naczyń, sztućców, ręczników, szminek. Nie powinno się dotykać zmian skórnych. Podczas występowania objawów należy ograniczyć kontakty towarzyskie i przebywanie w skupiskach ludzkich.

Zapobieganie zakażeniu wirusem HSV-2 polega na unikaniu kontaktów seksualnych z osobą, która ma wykwity na narządach płciowych. Celem zapobiegania zakażeniu wrodzonemu kobiety powinny unikać zajścia w ciążę podczas pierwotnego zakażenia wirusem HSV-2. Stwierdzenie zmian opryszczkowych na narządach płciowych u kobiety rodzącej w okresie czynnego zakażenia jest wskazaniem do wykonania cesarskiego cięcia, aby uniknąć zakażenia noworodka podczas porodu siłami natury.


10.11.2016
Zobacz także
  • Karmienie piersią w sytuacjach szczególnych
  • Zakażenia grzybicze u dzieci
  • Objawy skórne u dzieci: plamki, krosty, bąble
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ból pleców u dziecka
  • Próchnica zębów mlecznych
  • Moczenie u dzieci
  • Kamica przewodów żółciowych u dzieci
  • Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy)
  • Zapalenie płuc u dzieci
  • Zapalenie siatkówki wywołane wirusem opryszczki pospolitej
  • Padaczka u dziecka
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
  • Opryszczkowe zapalenie spojówek
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta