×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Toksoplazmoza u dzieci

prof. dr hab. n. med. Bogumiła Milewska-Bobula,

Co to jest toksoplazmoza i jakie są jej przyczyny?

Toksoplazmoza jest odzwierzęcą chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Pasożyta rozsiewają koty, wydalając z kałem pierwotniaki, które mogą przetrwać w glebie przez kilkanaście miesięcy. Zanieczyszczona ziemia i woda są źródłem zarażenia dla ludzi i zwierząt. Człowiek zaraża się najczęściej drogą pokarmową, spożywając surowe lub półsurowe mięso chorych zwierząt (tatar, metka, salami, niedogotowane mięso), pijąc surowe mleko, jedząc niemyte warzywa i owoce, pijąc nieprzegotowaną wodę, nie myjąc rąk po pracy w ziemi. Nie można się zarazić bezpośrednio od drugiego człowieka; wyjątek stanowi toksoplazmoza wrodzona, gdy zarażona matka przekazuje pasożyty drogą przezłożyskową do płodu. Możliwe jest także zarażenie przez przetoczenie krwi, w której obecne są pasożyty oraz przeszczepienie narządu od zarażonego dawcy. Organizm zarażonego człowieka broni się, wytwarza przeciwciała odpornościowe i zwykle zwalcza chorobę w ten sposób, że pasożyt ulega otorbieniu w tkankach. Ale dla osób z zaburzeniami odporności oraz u dzieci z zarażeniem wrodzonym choroba może być nawet śmiertelna. Zarażenie nie oznacza jednak choroby – o niej mówimy, gdy wystąpią objawy. Należy odróżnić zarażenie nabyte, które jest częste – szacunkowo dotyczy prawie połowy ludzi na świecie, od wrodzonego, które jest rzadkie.

Jak często występuje toksoplazmoza?

Toksoplazmoza jest jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych występujących u ludzi. Odsetek zarażonych jest duży w krajach o ciepłym, wilgotnym klimacie, wśród osób żyjących w niekorzystnych warunkach bytowych i higienicznych, czy na terenach z dużą liczbą kotów. Na świecie zarażonych jest około pół miliarda ludzi; odsetek zarażonych jest zróżnicowany w poszczególnych krajach i waha się od kilku (Skandynawia) do kilkudziesięciu (Ameryka Łacińska) procent. We Francji, gdzie tradycyjnie spożywa się półsurowe mięso, odsetek zarażonych osiąga nawet 70–80%. W Polsce szacuje się, że zarażonych jest 40–50% populacji, odsetek zarażeń wrodzonych waha się natomiast od 0,1 do 1%.

Jak się objawia toksoplazmoza?

W większości przypadków (ok. 90%) zarażenie przebiega bezobjawowo. U niektórych osób występują objawy grypopodobne, takie jak: gorsze samopoczucie, ból głowy, bóle stawów i mięśni, zwiększenie ciepłoty ciała, ból gardła. Najczęstszym objawem zarażenia toksoplazmowego jest niebolesne powiększenie węzłów chłonnych, zwykle szyjnych, które może się utrzymywać nawet przez wiele miesięcy. Ponieważ pasożyty rozsiewają się po całym organizmie, wystąpić może zapalenie mięśnia sercowego, siatkówki, wątroby, jelit, mięśni czy mózgu.

Szczególną postać choroby stanowi tzw. zespół mononukleozopodobny charakteryzujący się gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby, śledziony, zapaleniem gardła. W większości przypadków objawy ustępują bez leczenia.

Odrębnym zagadnieniem jest zarażenie wrodzone będące skutkiem pierwotnego (po raz pierwszy w życiu) zarażenia ciężarnej. Około 30–50% płodów tych ciężarnych ulega zarażeniu. Większość zarażonych noworodków (90%) nie demonstruje żadnych objawów. Tylko 10% wykazuje objawy, głównie okulistyczne i neurologiczne, takie jak: zapalenie siatkówki, wodogłowie oraz zwapnienia śródmózgowe. Następstwem zarażenia wrodzonego mogą być zaburzenia neurologiczne (mózgowe porażenie dziecięce, padaczka, upośledzenie umysłowe) i okulistyczne (zez, oczopląs, niedowidzenie, ślepota). Mogą one się ujawnić nawet po latach, także u tych dzieci, które nie wykazywały objawów w okresie noworodkowym czy niemowlęcym.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W każdym przypadku powiększenia węzłów chłonnych, które jest najczęstszym objawem toksoplazmozy nabytej, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza. Podobnie objawy ogólne, jak: gorączka, zapalenie gardła, bóle stawowo-mięśniowe, a także objawy narządowe, jak: zaburzenia widzenia, zaburzenia rytmu serca, ból brzucha, są wskazaniem do uzyskania porady lekarskiej. W zarażeniu wrodzonym konieczne jest zgłoszenie się do lekarza nawet wówczas, jeśli dziecko nie ma żadnych objawów choroby, a zarażenie wykryto przypadkowo. Natomiast bezwzględnie rodzice powinni się zgłosić z dzieckiem do lekarza, gdy wystąpią objawy neurologiczne (nieprawidłowe napięcie mięśniowe, asymetria ułożenia, odginanie, drgawki, opóźnienie w rozwoju ruchowym, zbyt duży lub zbyt mały obwód głowy) czy okulistyczne (zezowanie, różna wielkość gałek ocznych, zwężenie szpary powiekowej, zmętnienie oka).

Jak lekarz stawia diagnozę?

Ustalenie rozpoznania jest często trudne i niekiedy przedłużone w czasie. Zakres wykonywanych badań zależy od rodzaju objawów, z jakimi pacjent zgłasza się do lekarza oraz od możliwości wykonania badań diagnostycznych w danym ośrodku. Powiększenie węzłów chłonnych szyjnych wymaga różnicowania z reakcją zapalną toczącą się w tej okolicy (np. próchnica zębów, angina), ale także z procesami rozrostowymi. Zwykle podejmowane są próby leczenia, np. antybiotykiem i dopiero po braku efektu diagnostyka jest rozszerzana w kierunku innych przyczyn. Często wykonuje się badanie ultrasonograficzne węzłów chłonnych.

W Polsce rozpoznanie ustala się zwykle po badaniu krwi i wykryciu swoistych przeciwciał przeciwtoksoplazmowych. Jeżeli pacjent zgłasza się z objawami przeziębienia, rzadko na tym etapie wykonywane są badania w kierunku toksoplazmozy; przeważnie stosuje się leczenie objawowe lub antybiotyki. Jeżeli dominują objawy narządowe, np. zapalenie mięśnia sercowego, wątroby, częściej rozważa się przyczyny wirusowe, bakteryjne czy grzybicze. Badanie serologiczne w kierunku toksoplazmozy często wykonuje się dopiero na końcu procesu diagnostycznego.

Trudności nastręcza również rozpoznanie toksoplazmozy wrodzonej, gdyż większość noworodków nie demonstruje objawów choroby. Jednak u noworodków, które prezentują po urodzeniu cechy infekcji wewnątrzmacicznej, zwykle wykonuje się badanie w kierunku toksoplazmozy. Również u dzieci z objawami neurologicznymi, okulistycznymi i odchyleniami w badaniu USG mózgu wykonywane są badania w tym kierunku. Oprócz badań serologicznych, wykrywających swoiste przeciwciała w surowicy, dostępne są techniki badawcze umożliwiające bezpośrednią identyfikację pasożyta, jednak ze względu na ograniczoną dostępność, duży koszt i czasochłonność są one rzadko stosowane w codziennej praktyce lekarskiej.

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenia wymagają wszystkie noworodki i niemowlęta z potwierdzonym zarażeniem wrodzonym. Czas leczenia jest długi – zawsze do końca 1. roku życia, w niektórych przypadkach dłużej. W zarażeniu nabytym u osób z prawidłową odpornością, leczenie zwykle nie jest stosowane, z wyjątkiem pacjentów ze zmianami narządowymi; długość leczenia jest zróżnicowana i najczęściej wynosi kilka tygodni. Bezwzględnym wskazaniem do leczenia jest czynne zapalenie siatkówki-naczyniówki oka. Leczenie przeciwpasożytnicze, a następnie długotrwałą profilaktyczną podaż leków należy bezwzględnie stosować u pacjentów z zaburzeniami odporności. Leczenie powinno być prowadzone w ośrodkach specjalistycznych. Leki stosowane w leczeniu toksoplazmozy nie zabijają pierwotniaka, ale hamują jego namnażanie.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Nie jest możliwa eliminacja pasożyta z organizmu zarażonego człowieka. Stosując swoiste leczenie, uzyskuje się zahamowanie namnażania pierwotniaka i złagodzenie objawów.

Przy zmniejszonej odporności, np. podczas ciężkiej choroby (nowotwór, zakażenie HIV) czy stosowaniu leków immunosupresyjnych, pasożyty mogą się uaktywnić i spowodować wznowę, najczęściej zapalenie siatkówki. Wówczas konieczne jest ponowne zastosowanie leczenia przeciwpierwotniakowego. U osób z niedoborami odporności wznowy zwykle dotyczą ośrodkowego układu nerwowego, narządu wzroku; w sytuacjach krańcowych mogą być przyczyną zgonu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

W bezobjawowym zarażeniu nabytym zwykle nie jest wymagany dalszy nadzór medyczny. W zarażeniu objawowym, jak zapalenie siatkówki, mięśnia sercowego, przewodu pokarmowego, przy neurologicznych objawach ogniskowych lekarz specjalista ustala tryb wizyt kontrolnych i badań specjalistycznych. Chorzy z niedoborami odporności wymagają profilaktycznego podawania leków i ciągłego, specjalistycznego nadzoru lekarskiego. Również w zarażeniu wrodzonym obowiązuje wieloletni nadzór specjalistyczny (pediatryczny, okulistyczny, neurologiczny, rehabilitacyjny, psychologiczny, logopedyczny, audiologiczny). Z uwagi na ryzyko wznowy zapalenia siatkówki (nawet po latach) nadzór okulistyczny powinien być stały.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Podstawą jest odpowiednie postępowanie dietetyczno-higieniczne. Należy spożywać jedynie gotowane mięso, pamiętając, że można się zarazić również, „próbując” farsz z surowego mięsa. Konieczne jest mycie rąk, zwłaszcza po kontakcie z ziemią oraz mycie produktów żywnościowych spożywanych na surowo (owoce, warzywa), picie przegotowanej lub butelkowanej wody, gotowanego mleka. Koty powinny być karmione gotową karmą. Piaskownice dla dzieci należy chronić przed dostępem kotów. Edukacja jest szczególnie polecana kobietom w wieku prokreacyjnym. Zaleca się kobietom wykonywanie badań serologicznych przed zajściem w ciążę w celu zbadania ich odporności przeciwtoksoplazmowej. Kobiety, które wcześniej nie zetknęły się z pasożytem i nie wytworzyły swoistych przeciwciał, są bowiem zagrożone zarażeniem i powinny w sposób rygorystyczny przestrzegać wymienionych zaleceń oraz wykonywać regularne badania serologiczne w ciąży, aby wykryć ewentualne zarażenie i natychmiast zastosować leczenie.


10.11.2016
Zobacz także
  • Cytomegalia u dzieci
  • Opryszczka u dzieci
  • Różyczka
Wybrane treści dla Ciebie
  • Schizofrenia u dzieci i młodzieży
  • Celiakia u dzieci
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
  • Niedoczynność tarczycy u dzieci
  • Opryszczka u dzieci
  • Pokrzywka u dzieci
  • Nadczynność tarczycy u dzieci
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
  • Obrzęk naczynioruchowy u dziecka
  • Zaburzenia somatyzacyjne u dzieci i młodzieży
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta