×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży

, prof. dr hab. Irena Namysłowska*
* Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawski Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii

Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD; inne określenia: zaburzenie afektywne dwubiegunowe) jest przewlekłą chorobą należącą do grupy zaburzeń nastroju. W jej przebiegu występują naprzemiennie epizody depresji (obniżonego nastroju i aktywności) i manii lub hipomanii (wzmożonego nastroju i aktywności), oddzielone (ale nie zawsze) różnie długo trwającymi okresami bezobjawowymi.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej?

Do rozpoznania choroby afektywnej dwubiegunowej konieczne jest stwierdzenie co najmniej dwóch nawrotów choroby, przy czym przynajmniej jednym z nich musi być epizod manii/hipomanii lub epizod mieszany. Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej obejmują:

  • w przebiegu epizodu manii:
– wzmożony nastrój, czyli nadmierne, nieadekwatne poczucie radości aż do uczucia euforii; u dzieci i młodzieży zamiast euforii częściej występuje nasilona drażliwość ze skłonnością do buntowniczych zachowań,
– skłonność do narzucania innym swoich poglądów, pomysłów, planów, domaganie się natychmiastowej ich realizacji, a w przypadku odmowy – reagowanie gwałtowną złością,
– nadmierne pobudzenie, wzmożona aktywność, przyjmująca często postać chaotycznych działań; dziecko może mieć przeróżne pomysły, które obiektywnie nie są możliwe do zrealizowania (np. planuje zorganizowanie wielkiego koncertu z udziałem gwiazd na swoim podwórku, wybiera się w podróż do Japonii, chce natychmiast podjąć pracę w policji itp.),
– skłonność do bezmyślnego podejmowania ryzykownych działań bez rozważenia ich konsekwencji (łatwe wchodzenie w konflikty, bójki, podejmowanie niebezpiecznych zabaw, nieograniczone wydawanie pieniędzy, u młodzieży także wchodzenie w przygodne relacje seksualne, itp.),
– znacznie zmniejszona potrzeba snu,
– nadmierna gadatliwość, czasem niezrozumiałe, nielogiczne wypowiedzi, utrudniające porozumienie się z dzieckiem,
– przyspieszenie toku („gonitwa”) myśli,
– znaczne problemy z koncentracją, duża skłonność do rozpraszania uwagi,
– nieadekwatnie wysokie poczucie własnej wartości,
– pobudzenie seksualne,
– w skrajnych przypadkach pojawiają się urojenia wielkościowe – fałszywe, nie mające pokrycia w rzeczywistości, przekonania o swojej wyjątkowości, posiadaniu nadprzyrodzonej mocy, ważnej misji do spełnienia, utożsamianie się z ważnymi postaciami z historii, bohaterami filmów, bajek, gier komputerowych,
– brak poczucia choroby oraz krytycyzmu wobec swojego stanu – dziecko nie widzi potrzeby leczenia, często odmawia współpracy z personelem medycznym.

  • w przebiegu epizodu hipomanii:
– charakteryzuje się podobnymi jak mania objawami, ale o mniejszym nasileniu i krótszym okresie trwania,
– dziecko lepiej kontroluje swoje zachowania i potrafi być wobec nich przynajmniej częściowo krytyczne,
– nie występują urojenia,
– hipomanię łatwiej błędnie potraktować jako zjawisko prawidłowe (czasem wręcz pożądane, zwłaszcza, gdy dominuje uczucie rozpierającej energii, radosny nastrój, mała potrzeba snu), ponieważ nie zaburza ona funkcjonowania dziecka w takim stopniu jak mania.

– obniżony nastrój – smutek, przygnębienie, poczucie beznadziei,
– zmniejszona aktywność, męczliwość, często nadmierna senność,
– spowolnienie toku myślenia i wypowiedzi,
– niechęć do kontaktów z innymi, wycofanie się z relacji rówieśniczych,
– problemy z koncentracją,
– może pojawiać się lęk i rozdrażnienie,
– myśli rezygnacyjne, fantazje na temat śmierci i samobójstwa, w cięższych przypadkach planowanie samobójstwa w myślach lub czynienie przygotowań do niego,
– w ciężkich przypadkach objawy psychotyczne – depresyjne urojenia w postaci np.: nieadekwatnego poczucia winy, grzeszności, ciężkiej choroby, nadciągającego kataklizmu, itp., rzadziej halucynacje słuchowe („głosy” komentujące, oskarżające, krytykujące).

  • w przebiegu epizodu mieszanego:
– jednocześnie występujące objawy depresji oraz manii/hipomanii,
– przy zmniejszonej aktywności i spowolnieniu ruchowym występuje rozdrażnienie, uczucie niepokoju i gonitwa myśli albo
– smutkowi i poczuciu niechęci do życia towarzyszy wzmożony napęd psychoruchowy (pobudzenie, zwiększona aktywność), co stwarza duże ryzyko podjęcia próby samobójczej (więcej informacji na temat postępowania w sytuacji zagrożenia samobójstwem w artykule o depresji).

Przebieg choroby

Choroba afektywna dwubiegunowa zwykle rozpoczyna się od jednego lub kilku epizodów depresyjnych i wtedy początkowo rozpoznaje się depresję. Rzadziej pierwszym epizodem jest mania lub hipomania.

Wyróżnia się chorobę afektywną dwubiegunową typu I (depresja na przemian z manią; rzadziej spotykana postać choroby) oraz typu II (depresja na przemian z hipomanią; częściej spotykana).

U dorosłych poszczególne epizody choroby oddzielone są zwykle okresami remisji (braku lub znacznego zmniejszenia nasilenia objawów). U dzieci i młodzieży częściej występuje przewlekły przebieg choroby, w którym kolejne epizody następują bezpośrednio po sobie. Częstszym zjawiskiem jest u nich tzw. szybka zmiana faz (czyli występowanie ponad 4 epizodów choroby w ciągu roku) lub bardzo szybka zmiana faz (gdy kolejne epizody zmieniają się częściej niż co miesiąc, czasem nawet co kilka dni).

U dzieci i młodzieży częściej niż u dorosłych występują epizody mieszane.

Obecnie coraz więcej mówi się o zaburzeniach ze spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, do którego oprócz jej pełnoobjawowych postaci należą zaburzenia, które charakteryzują się podobnymi objawami, ale nie spełniają wszystkich kryteriów jej rozpoznania.

Jak dzieci i młodzież chorują na chorobę afektywną dwubiegunową?

Chorobę afektywną dwubiegunową rozpoznaje się najczęściej u młodych dorosłych, ale pierwsze objawy mogą wystąpić już u dzieci i nastolatków. Ocenia się, że w ponad połowie przypadków zaburzenie rozpoczyna się przed 19. rokiem życia.

Trudno jest określić częstość występowania choroby afektywnej dwubiegunowej u dzieci do 10 roku życia, ponieważ w tej grupie wiekowej rozpoznawanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest bardzo dyskusyjną kwestią. Gdy jednak zdiagnozuje się chorobę afektywną dwubiegunową u nastolatka lub dorosłego, nierzadko okazuje się, że niepokojące objawy pojawiały się już w okresie jego dzieciństwa.

Chorobę afektywną dwubiegunową rozpoznaje się u ok. 1% nastolatków, natomiast u ok. 6% opisuje się objawy należące do spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej.

Jakie są przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej?

Podobnie jak w przypadku zaburzeń depresyjnych, przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej są złożone – obejmują wspólne oddziaływanie czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Znacznie większe znaczenie mają tu jednak czynniki dziedziczne – choroba afektywna dwubiegunowa często występuje rodzinnie. Jeśli choruje rodzic, brat lub siostra, to prawdopodobieństwo, że dziecko również zachoruje jest około 6 razy większe niż wtedy, gdy członkowie rodziny są zdrowi. Jeśli choruje więcej niż jeden członek bliskiej rodziny, ryzyko to jest jeszcze większe.

Chorzy często relacjonują, że pierwsze objawy choroby wystąpiły w wyniku zadziałania czynnika zewnętrznego – zwykle stresującego wydarzenia.

Jak rozpoznaje się chorobę afektywną dwubiegunową?

Lekarz psychiatra stawia diagnozę choroby afektywnej dwubiegunowej na podstawie wywiadu zebranego od dziecka i jego opiekunów oraz badania psychiatrycznego dziecka. Bardzo ważne jest uzyskanie dokładnego wywiadu na temat zaburzeń psychicznych występujących w rodzinie. Lekarz może posiłkować się także różnymi skalami i kwestionariuszami w celu uzupełnienia badania psychiatrycznego oraz oceny nasilenia objawów.

Ważna jest ogólna ocena stanu zdrowia. Należy wykluczyć choroby somatyczne, które mogą powodować objawy obserwowane w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Z drugiej strony nasilone objawy choroby afektywnej dwubiegunowej mogą doprowadzić do odwodnienia i wyczerpania organizmu w wyniku wzmożonej aktywności i niedoboru snu (w manii) lub wyniku zaniedbywania podstawowych potrzeb życiowych (w depresji).

Dużą trudność sprawia różnicowanie choroby afektywnej dwubiegunowej z innymi zaburzeniami psychicznymi. Należą do nich: ADHD, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia psychotyczne, zespół stresu pourazowego (PTSD) oraz stany pobudzenia spowodowane stosowaniem substancji psychoaktywnych (np. „dopalacze”, marihuana, amfetamina). Sytuację komplikuje fakt, że niektóre z tych zaburzeń (ADHD, zaburzenia zachowania, uzależnienie od substancji psychoaktywnych) często współwystępują razem z chorobą afektywną dwubiegunową.

Leczenie

W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej konieczne jest stosowanie leków. Farmakoterapię należy uzupełniać psychoterapią i psychoedukacją (obejmującą również rodziców lub opiekunów).

W farmakoterapii stosuje się następujące leki:

- tzw. stabilizatory nastroju (np.: sole litu, kwas walproinowy, karbamazepina, lamotrygina), których rolą jest utrzymanie nastroju i aktywności dziecka na wyrównanym, stabilnym poziomie,
– nowe leki przeciwpsychotyczne (np.: rysperydon, arypiprazol, olanzapina, kwetiapina), które – co potwierdziły niedawno badania – również mają właściwości stabilizujące nastrój, a jednocześnie działają na ewentualne objawy psychotyczne,
– starsze leki przeciwpsychotyczne (głównie haloperydol) i pochodne benzodiazepiny stosuje się – zwykle przez krótki okres - w przypadku nasilonego pobudzenia i zachowań agresywnych,
– leki przeciwdepresyjne w epizodzie depresyjnym stosuje się rzadko i zawsze w połączeniu ze stabilizatorem nastroju, ponieważ istnieje wtedy duże ryzyko tzw. zmiany fazy na maniakalną/hipomaniakalną lub mieszaną.


W zależności od nasilenia objawów oraz odpowiedzi na leczenie może okazać się konieczne stosowanie dwóch (rzadziej więcej) leków należących do różnych grup.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej wymaga systematycznego, długotrwałego przyjmowania leków. Stosuje się je przez lata lub nawet przez całe życie. Ich odstawienie jest możliwe dopiero po odpowiednio długim okresie bez objawów choroby i zawsze decyduje o nim lekarz prowadzący. Ogromnym błędem jest przerwanie stosowania leków, gdy dziecko poczuje się dobrze. W takiej sytuacji objawy szybko powrócą, a ponowne ustabilizowanie stanu psychicznego może okazać się jeszcze trudniejsze niż wcześniej.

Objawy niepożądane występujące przy stosowaniu leków obejmują m.in.: osłabienie, senność, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, przyrost masy ciała, reakcje alergiczne (np. zmiany skórne). Jeśli są one bardzo uciążliwe, należy przedyskutować z lekarzem prowadzącym możliwość zmiany leku na inny.

Stosowanie wymienionych leków wymaga również okresowej oceny ogólnego stanu zdrowia oraz badań laboratoryjnych, których celem jest ocena funkcji wątroby, nerek, tarczycy i układu krwiotwórczego, a także kontrola pracy serca (badanie ekg).

Ważnym elementem leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej jest psychoedukacja. Dziecko oraz jego opiekunowie uzyskują dzięki niej informacje, jak rozpoznawać niepokojące objawy i jak postępować w przypadku ich wystąpienia, a także poznają zasady leczenia farmakologicznego. Psychoedukacja znacznie poprawia współpracę młodego pacjenta i jego opiekunów z personelem medycznym i terapeutami.

Farmakoterapię i psychoedukację powinny uzupełniać oddziaływania psychospołeczne, których celem jest:

– wsparcie dziecka i jego opiekunów w sytuacji przewlekłej choroby (psychoterapia indywidualna dziecka, grupy wsparcia dla dziecka i dla jego opiekunów),
– nauka radzenia sobie z objawami i niepożądanymi zachowaniami (psychoterapia poznawczo-behawioralna, treningi radzenia sobie z agresją),
– poprawa relacji w rodzinie, zwłaszcza w sytuacji konfliktów i napięć między jej członkami (terapia rodzinna),
– wspieranie i rozwijanie zainteresowań dziecka, najlepiej w grupie rówieśniczej (terapia zajęciowa, kółka zainteresowań).

Dzieci i młodzież chorujące na chorobę afektywną dwubiegunową powinny prowadzić regularny, „higieniczny” tryb życia – dbać o regularne posiłki, odpowiednią ilość odpoczynku, aktywności fizycznej oraz snu, unikać niepotrzebnego stresu, używek i substancji psychoaktywnych. Takie postępowanie sprzyja osiągnięciu i podtrzymaniu stabilnego stanu psychicznego.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej prowadzi się w trybie ambulatoryjnym, czyli w poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, ale okresowo bywa konieczna hospitalizacja. Dzieje się tak w przypadku nasilonych objawów (ostrej manii, głębokiej depresji), zagrożenia zdrowia i życia dziecka, wynikającego z podejmowania zachowań ryzykownych, autoagresywnych lub ryzyka samobójczego, a także gdy jego zachowania zagrażają innym (trudna do opanowania agresja).

Rokowanie

Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie przewlekłe i nie da się go całkowicie wyleczyć. Ryzyko jej nawrotu istnieje przez całe życie chorego. Podjęcie leczenia i przestrzeganie zaleceń lekarza umożliwia jednak dobrą kontrolę objawów. Dziecko może wtedy uczyć się, realizować swoje zainteresowania, prowadzić życie towarzyskie – rozwijać się i funkcjonować jak zdrowi rówieśnicy.

Zapamiętaj!

  • Choroba afektywna dwubiegunowa jest przewlekłą chorobą, która często rozpoczyna się w okresie dojrzewania, a nawet dzieciństwa.
  • Objawy i przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej u dzieci i młodzieży różnią się od stwierdzanych u dorosłych.
  • Im młodsze jest dziecko, tym trudniej jest różnicować chorobę afektywną dwubiegunową z innymi zaburzeniami psychicznymi.
  • W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej istnieje znaczne ryzyko podejmowania niebezpiecznych zachowań i prób samobójczych.
  • Skuteczne opanowanie objawów jest możliwe i wymaga stosowania leków oraz ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza.
  • Leki trzeba zażywać nawet w okresach bezobjawowych.
23.11.2016
Zobacz także
  • Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
  • Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
  • Zapalenie oskrzelików
  • Wszawica u dzieci
  • Gruźlica dziecięca
  • Wady zgryzu - informacje ogólne
  • Pokrzywka u dzieci
  • Celiakia u dzieci
  • Alergia na leki u dzieci
  • Alergia pokarmowa u dzieci
  • Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta