Zakażenia grzybicze u dzieci

Zakażenia grzybicze należą do częstych infekcyjnych chorób skóry spotykanych u dzieci. Najczęściej występują grzybice owłosionej skóry głowy, które należą do chorób wysoce zakaźnych. Chorują na nią zwykle dzieci przed okresem dojrzewania, pomiędzy 2. a 10. rokiem życia, u chłopców choroba ta jest rozpoznawana nieco częściej niż u dziewczynek.

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zakażenia grzybicze należą do częstych infekcyjnych chorób skóry spotykanych u dzieci, a ze względu na łatwość rozprzestrzeniania się stanowią istotny problem medyczny. Do grzybów powodujących grzybice skóry zaliczamy tzw. dermatofity, czyli grzyby atakujące powierzchniowe warstwy naskórka, paznokcie oraz włosy, a także grzyby drożdżopodobne (usadowione w fałdach skórnych i na błonach śluzowych) oraz pleśniowe (powodujące raczej grzybice narządów wewnętrznych).

Infekcje grzybicze u dzieci, podobnie jak u osób dorosłych, najczęściej są wywołane przez dermatofity, które ze względu na miejsce bytowania możemy podzielić na geofilne (wywodzące się z ziemi), zoofilne (pochodzenia zwierzęcego) oraz antropofilne (pochodzenia ludzkiego). W zależności od okolicy ciała objętej zakażeniem można wyróżnić grzybice owłosionej skóry głowy, skóry gładkiej, stóp, paznokci, a także brody czy pachwin.

Jak często występują i jak się objawiają zakażenia grzybicze u dzieci?

Najczęściej w wieku dziecięcym widuje się grzybice owłosionej skóry głowy, które należą do chorób wysoce zakaźnych. Chorują na nią zwykle dzieci przed okresem dojrzewania, pomiędzy 2. a 10. rokiem życia, u chłopców choroba ta jest rozpoznawana nieco częściej niż u dziewczynek.

Ryc. Grzybica owłosionej skóry głowy i skóry gładkiej. Widoczne rozległe ogniska rumieniowo-złuszczające.

Zakażenie grzybicze w tej lokalizacji może przybierać różny obraz, w zależności od rodzaju dermatofitu powodującego infekcję. Najczęściej w obrębie skóry owłosionej głowy stwierdza się okrągłe lub owalne ogniska chorobowe z wyraźnym zaczerwienieniem i łuskami na powierzchni, niekiedy można zaobserwować obszary przerzedzenia włosów, nawet z miejscowym wyłysieniem. W przypadku grzybic odzwierzęcych stan zapalny jest znacznie większy i może dochodzić do tworzenia się ropnych guzów. W większości przypadków widuje się tzw. grzybicę drobnozarodnikową, która najczęściej przenosi się przez bezpośredni kontakt z chorym, ale możliwe jest zakażenie od zwierząt domowych, najczęściej kotów i psów. Inna bardzo zakaźna forma grzybicy owłosionej skóry głowy to grzybica strzygąca – do jej zakażenia może dochodzić przez styczność z zainfekowanymi przedmiotami, np. grzebieniami.

W przypadku infekcji grzybami dermatofitowymi skóry gładkiej obserwuje się dobrze odgraniczone zmiany skórne z nasilonym stanem zapalnym na obwodzie na obszarach skóry odsłoniętej. Może wystąpić świąd. Choroba ta jest spowodowana bezpośrednim kontaktem z osobami zakażonymi oraz zwierzętami zarówno domowymi, hodowlanymi, jak i dzikimi.

Grzybicę pachwin czy dłoni u dzieci widuje się rzadko, natomiast w późnym dzieciństwie może wystąpić grzybica stóp, szczególnie u młodych sportowców noszących nieprzewiewne obuwie.

Grzybica paznokci stanowi najczęstszą formę kliniczną zakażeń grzybiczych widywanych u osób dorosłych, natomiast u dzieci należy do rzadkości. Jest to związane z szybszym wzrostem paznokcia i lepszym ukrwieniem palców stóp u dzieci w porównaniu z osobami dorosłymi.

Jak lekarz ustala diagnozę i jakie są sposoby leczenia zakażeń grzybiczych u dzieci?

Zakażenia dermatofitowe

Rozpoznanie infekcji dermatofitowej powinno zostać ustalone w oparciu o szczegółowo zebrany wywiad lekarski oraz badania pomocnicze, jak np. badanie zeskrobin z powierzchni skóry (przy użyciu mikroskopu oraz badania hodowlane) czy badanie przy użyciu specjalnej lampy (lampa Wooda).

Leczenie zakażeń dermatofitowych nierzadko jest długotrwałe i wymaga stałej kontroli dermatologicznej oraz ścisłej współpracy lekarza z rodzicem i dzieckiem. W przypadku grzybicy owłosionej skóry głowy zwykle konieczne jest leczenie ogólne, przy użyciu tabletek doustnych, nawet przez 4–8 tygodni. Leczenie zewnętrzne przy użyciu szamponów ma jedynie charakter wspomagający. Zaleca się ponadto usunięcie włosów z zajętych chorobowo ognisk, co skraca czas konieczny do wyleczenia. Grzybicę skóry gładkiej z kolei można skutecznie leczyć miejscowymi środkami przeciwgrzybiczymi przez 7–10 dni, nawet do 2 tygodni po ustąpieniu zmian skórnych.

Zakażenia grzybami drożdżopodobnymi

Zakażenia grzybami drożdżopodobnymi (kandydozy) dotyczą zwykle błon śluzowych, szczególnie jamy ustnej, gdzie mogą powodować powszechne zmiany zwane pleśniawkami. W większości zmiany te występują u noworodków, u których w trakcie porodu doszło do zakażenia grzybami drożdżopodobnymi występującymi w obrębie dróg rodnych matki.

Pleśniawki charakteryzują się białawymi nalotami przypominającymi ścięte mleko i pojawiają się zwykle w 8.–9. dobie życia.

Częstą formą zakażenia grzybami drożdżakowymi są również zajady, czyli zapalenie kącików ust, przebiegające z zaczerwienieniem, nadżerkami oraz bolesnymi pęknięciami. Zajady pojawiają się częściej u dzieci, które ślinią się w czasie snu, oblizują wargi, a także u tych, które cierpią z powodu niedoborów pokarmowych (brak żelaza, witaminy B12) czy chorują na atopowe zapalenie skóry. W większości przypadków wystarczające jest zastosowanie miejscowych środków przeciwgrzybiczych.

Łupież pstry

Inny chorobotwórczy grzyb drożdżopodobny powoduje powierzchowne zakażenie grzybicze zwane łupieżem pstrym. Jest to choroba przenoszona bezpośrednio od innej osoby lub pośrednio przez pościel i bieliznę, charakteryzuje się różowobrunatnymi plamami o lekko złuszczającej się powierzchni, które odbarwiają się pod wpływem opalania. Grzyb ten bytuje w obrębie owłosionej skóry głowy, a zmiany skórne zlokalizowane są głównie w górnej części klatki piersiowej. W terapii skuteczne są zwykle preparaty miejscowe (aplikowane na skórę owłosioną głowy i zmiany chorobowe), w przypadkach opornych i rozległych dermatolog przepisuje leczenie ogólne.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W przypadku pojawienia się objawów mogących świadczyć o zakażeniu grzybiczym, czy to w obrębie skóry głowy owłosionej czy skóry gładkiej, należy zgłosić się z dzieckiem do lekarza dermatologa w celu potwierdzenia diagnozy i przeprowadzenia niezbędnych badań.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dziecka?

Zakażenia grzybicze, w zależności od rodzaju czynnika sprawczego, lokalizacji i rozległości infekcji wymagają terapii z użyciem leków przeciwgrzybiczych. Leczenie to, pomimo że może być długotrwałe i uciążliwe dla pacjenta, prowadzi do ustąpienia zmian skórnych, czyli całkowitego wyleczenia.

Co postępować z dzieckiem po zakończeniu leczenia?

W związku z tym, że grzybice owłosionej skóry głowy wykazują dużą zakaźność i łatwo się rozprzestrzeniają (możliwość epidemii w szkołach czy przedszkolach), zaleca się postępowanie profilaktyczne. W przypadku grzybic pochodzenia ludzkiego wskazane jest pozostawienie dziecka w domu, przynajmniej przez tydzień. Jeśli natomiast grzybica jest spowodowana grzybem odzwierzęcym, po wprowadzeniu odpowiedniego leczenia dziecko może uczęszczać do przedszkola czy szkoły.

Po leczeniu doustnym, które może obciążać przewód pokarmowy, a w szczególności wątrobę (zwłaszcza, gdy leczenie było długie i współistnieją dodatkowe choroby) warto jest wykonać badania laboratoryjne z krwi dziecka (morfologię, próby wątrobowe).

W przypadku grzybicy skóry gładkiej, po zakończonym leczeniu należy prawidłowo nawilżać i pielęgnować skórę dziecka.

Co robić, aby uniknąć zachorowania dziecka?

Tak jak wspomniano wcześniej, zakażenia grzybicze mogą być wynikiem przeniesienia infekcji z chorego zwierzęcia (kot, pies, zwierzęta gospodarcze). Zatem w przypadku wystąpienia zmian skórnych u  zwierząt, z którymi dziecko może mieć kontakt, wskazane jest izolowanie pupila do momentu wykluczenia infekcji grzybiczych, a w razie jej potwierdzenia, niezbędne jest niezwłoczne leczenie weterynaryjne. Działanie zapobiegające przed rozwojem zakażeń grzybiczych ma prawidłowa higiena i pielęgnacja skóry dziecka.