Fot. Łojotokowe zapalenie skóry (fot. Public Health Image Library)Wyprysk łojotokowy jest często występującą chorobą wieku dorosłego, charakteryzującą się występowaniem rumieniowo-złuszczających zmian skórnych pokrytych żółtawą łuską. W przypadku dzieci najczęściej dotyczy niemowląt i pojawia się w ciągu pierwszych tygodni życia (zazwyczaj między 2. a 10. tygodniem) w postaci tzw. ciemieniuchy lub inaczej „czepca kołyskowego”.
Mechanizm powstawania zmian nie został do końca wyjaśniony. Jedną z przyczyn może być nadmierne gromadzenie łoju, którego wytwarzanie jest ściśle związanie z gospodarką hormonalną. U niemowląt na pracę gruczołów łojowych wpływają hormony matki (androgeny). W późniejszych latach życia łojotokowe zapalenie skóry występuje rzadko i ponownie jego objawy mogą pojawić się dopiero w okresie pokwitania, podczas zwiększenia stężenia hormonów w dojrzewającym organizmie. Jednym z domniemanych czynników sprawczych w patogenezie choroby może być grzyb Pityrosporum ovale (Malassezia furfur). Jest to drożdżak, który przyczynia się do rozwoju tej choroby u dorosłych, natomiast na temat wczesnodziecięcej jej odmiany dane literaturowe nie są jednoznaczne.
Szacuje się, że choroba może dotyczyć 3–5% populacji. Łojotokowe zapalenie skóry dotyczące twarzy oraz przedniej powierzchni klatki piersiowej jest częstą dolegliwością osób w wieku średnim i podeszłym. W przypadku niemowląt najczęściej występuje na owłosionej skórze głowy, ale może dotyczyć również środkowej części twarzy, klatki piersiowej oraz krocza. Jedną z możliwych, ale najczęściej rzadko występujących, postaci jest rozwój uogólnionego stanu zapalnego skóry, czyli erytrodemii. Czynniki genetyczne biorące udział w powstawaniu zmian skórnych nie zostały ustalone.
Fot. Łojotokowe zapalenie skóry (fot. Public Health Image Library)Charakterystyczne dla wyprysku łojotokowego zmiany mają postać tłustych, szarożółtych łusek i strupów, zwykle mocno przylegających do podłoża, nierzadko z towarzyszącym nasilonym rumieniem i wysiękiem. Wykwity te pojawiają się na owłosionej skórze głowy (ciemieniucha), ale mogą się stopniowo rozszerzać, zajmując czoło, okolicę małżowin usznych, policzki, szyję, a nawet tułów i kończyny. W przypadku zajęcia fałdów skórnych można obserwować sączenie i powstawanie linijnych pęknięć. Stan zapalny i sączenie mogą sprzyjać nadkażeniom bakteryjnym i drożdżakowym. Dolegliwości świądowe są łagodne. Po kilku tygodniach, rzadziej po kilku miesiącach, zmiany skórne zaczynają się samoistnie cofać i ustępują bez pozostawienia śladu.
W przypadku pojawienia się pierwszych zmian u dziecka na owłosionej skórze głowy wskazane jest delikatne wyczesywanie łuski za pomocą miękkich szczotek niemowlęcych po wcześniejszym zastosowaniu preparatów rozmiękczających łuskę. Natomiast w razie rozwoju bardziej nasilonego stanu zapalnego z wykwitami sączącymi lub w łojotokowym zapaleniu skóry zajmującym rozległe powierzchnie, w tym okolicę pieluszkową, wskazana jest konsultacja dermatologiczna.
Rozpoznanie łojotokowego zapalenia owłosionej skóry głowy zwykle nie nastręcza trudności diagnostycznych. W przypadku pojawienia się zmian poza skórą głowy w diagnostyce różnicowej łojotokowego zapalenia skóry u niemowląt należy brać pod uwagę m.in. atopowe zapalenie skóry. Atopowe zapalenie skory różni się od łojotokowego zapalenia skóry późniejszym początkiem (zwykle po 3. miesiącu życia), nasilonym świądem, często dodatnim rodzinnym wywiadem atopowym oraz bardzo suchą skórą.
W przypadku ciemieniuchy podstawowe znaczenie ma systematyczne usuwanie nawarstwień łusek i strupów za pomocą miejscowych preparatów zawierających kwas salicylowy, mocznik, siarczek selenu i pirytionian cynku (płyny, oliwki, szampony). Jednym ze sposobów leczenia wyprysku łojotokowego jest stosowanie 2% ketokonazolu w postaci kremu i szamponu. W przypadku nadkażenia bakteryjnego lub drożdżakowego wskazane jest zastosowanie miejscowych środków przyczynowych. W razie wystąpienia nasilonych objawów zapalnych, rumienia oraz świądu można włączyć do leczenia preparaty glikokortykosteroidów o niewielkiej mocy w postaci aerozoli i lotionów.
W przypadku prawidłowego postępowania łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt mija najczęściej w ciągu kilku tygodni, chociaż może trwać nawet do 1. roku życia, u dorosłych natomiast ma tendencję do nawrotów i wymaga stałej pielęgnacji.
Zaleca się łagodną pielęgnację skóry dziecka z zastosowaniem delikatnych preparatów myjących i niedopuszczanie do tworzenia się grubych pokładów łuski.
Nie istnieją metody zapobiegania zachorowaniu na łojotokowe zapalenie skóry. Można jedynie zapobiegać rozwojowi bardziej poważnych postaci tej choroby poprzez prawidłowe postępowanie już w przypadku zmian skórnych o niewielkim nasileniu.