Odpływ pęcherzowo-moczowodowy

Co to jest odpływ pęcherzowo-moczowodowy i jakie są jego przyczyny?

Odpływ pęcherzowo-moczowodowy (OPM) polega na cofaniu się moczu z pęcherza moczowego do moczowodów i układu kielichowo-miedniczkowego nerki.

Może mu towarzyszyć odpływ wewnątrznerkowy (z kielichów miedniczki nerkowej do cewek zbiorczych), który jest bezpośrednio odpowiedzialny za bliznowacenie nerki, zwłaszcza przy współistnieniu zakażenia moczu. Prawidłowo nie dochodzi do cofania się moczu z pęcherza do moczowodu dzięki istnieniu tzw. zastawki pęcherzowo-moczowodowej. Działanie tej zastawki wynika z odpowiedniej budowie ujścia moczowodu do pęcherza.

Odpływ pęcherzowo-moczowodowy może być pierwotny (wada wrodzona), spowodowany niedojrzałością lub wadą mechanizmu zastawki pęcherzowo-moczowodowej, lub wtórny, spowodowany wysokim ciśnieniem w pęcherzu lub zniszczeniem zastawki pęcherzowo-moczowodowej.

Liczne dane wskazują, że wrodzony odpływ pęcherzowo-moczowodowy, przynajmniej w części przypadków, może mieć charakter dziedziczny, gdyż obserwuje się jego rodzinne występowanie (prawdopodobnie autosomalny dominujący sposób dziedziczenia).

Na podstawie wyniku cystoureterografii mikcyjnej (badanie polegające na wprowadzeniu środka kontrastowego do pęcherza a następnie wykonaniu zdjęć rentgenowskich podczas oddawania moczu) zaawansowanie choroby dzieli się na 5 stopni:

  • Odpływ pęcherzowo-moczowodowy I stopnia – odpływ tylko do moczowodu
  • Odpływ pęcherzowo-moczowodowy II stopnia – odpływ do układu kielichowo-miedniczkowego nerki, który jest prawidłowy
  • Odpływ pęcherzowo-moczowodowy III, IV i V stopnia – odpływ do moczowodu i układu kielichowo-miedniczkowego nerki, moczowód i miedniczka są poszerzone, a kielichy zniekształcone; im wyższy stopień, tym nieprawidłowości są większe

Jak często występuje odpływ pęcherzowo-moczowodowy u dzieci?

Częstość wrodzonego OPM wynosi 2—5 na 1000 żywo urodzonych dzieci. Wada ta występuje około 2—4 razy częściej u dziewczynek. Od okresu noworodkowego do okresu przedpokwitaniowego obserwuje się naturalny, samoistny proces zmniejszania się i zanikania wstecznego odpływu moczu z pęcherza do moczowodów.

Jak się objawia choroba?

Najczęściej pierwszym objawem odpływu pęcherzowo-moczowodowego u dzieci jest zakażenie układu moczowego, zwykle nawracające. Może być przyczyną moczenia się. Charakterystycznym objawem odpływu dużego stopnia jest u dzieci objaw tzw. „sikania po sikaniu” lub „moczenia po sikaniu”, gdy po opróżnieniu pęcherza (pierwsze „sikanie”) szybko się on wypełnia moczem spływającym z szerokich moczowodów oraz miedniczek i znów pojawia się potrzeba oddania moczu (drugie „sikanie”).

Jeżeli odpływ pęcherzowo moczowodowy nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznany, to może być przyczyną trwałego uszkodzenia nerek z ich niewydolnością (tzw. nefropatia odpływowa, inaczej nefropatia refluksowa) (zobacz: Przewlekła choroba nerek).

Jak lekarz stawia diagnozę?

Podejrzenie OPM ustala się na podstawie występujących objawów (zakażenie układu moczowego) oraz badań obrazowych układu moczowego (USG, urografia), ale badaniem pozwalającym postawić rozpoznanie oraz ustalić stopień ciężkości odpływu jest cystouretrografia mikcyjna.

W niektórych przypadkach (zwłaszcza u starszych dzieci z odpływem pęcherzowo-moczowodowym) wykonuje się badanie urodynamiczne (czyli uroflowmetrię), które przede wszystkim ocenia czynność pęcherza moczowego w fazie napełniania oraz opróżniania.

Jakie są sposoby leczenia odpływu pęcherzowo-moczowodowego?

Celem leczenia jest zwalczanie i zapobieganie zakażeniom układu moczowego oraz korekcja wady będącej przyczyną odpływu. Leczenie i zapobieganie zakażeniom jest najważniejsze, gdyż odpływ zakażonego moczu ma wielokrotnie większe działanie uszkadzające nerki, niż odpływ moczu jałowego. Istniejące zakażenie należy traktować jak powikłane oraz leczyć w oparciu o wynik posiewu moczu.

Następnie stosuje się długotrwale małe dawki leków przeciwbakteryjnych (np. nitrofurantoina, furazydyna, kotrymoksazol, chinolon [tylko u osób dorosłych]). Takie postępowanie jest wystarczające w przypadku odpływów niższego stopnia, które w większości przypadków ustępują samoistnie wskutek „dojrzewania” mechanizmu zastawkowego. Około 90% odpływów stopnia I i II samoistnie ustępuje do 5. r.ż. W trakcie leczenia należy okresowo wykonywać badania moczu oraz oceniać czynność nerek.

Należy pilnować, aby dziecko często, regularnie opróżniało pęcherz, a w przypadku odpływów dużego stopnia zachęcać do oddania moczu w krótkim czasie po poprzedzającym „sikaniu” (aby opróżnić pęcherz z moczu, który spłynął z poszerzonych moczowodów). W zaplanowanych przez urologa odstępach czasu wykonuje się kolejne badania obrazowe (cystouretrografia mikcyjna, sonocystografia, cystografia izotopowa).

U niektórych osób z odpływem III lub IV stopnia mogą istnieć wskazania do leczenia chirurgicznego. Za taką koniecznością przemawia obecność blizn w nerkach (wykazanych w trakcie scyntygrafii nerek), nawroty zakażenia układu moczowego, nasilenie odpływu pomimo stosowania leczenia zachowawczego lub nieskuteczność takiego leczenia w okresie 3—5 lat oraz utrzymywanie się odpływu u dziecka wchodzącego w okres przedpokwitaniowy (ok. 11. roku życia). Leczenie chirurgiczne polega na przeszczepieniu ujścia moczowodu z wytworzeniem nowej, sprawnej zastawki lub wstrzyknięciu odpowiedniej substancji (np. teflon) w okolicę ujścia moczowodu metodą endoskopową.

W przypadku istniejącego już uszkodzenia nerek należy stosować zasady postępowania przedstawione w rozdziale o przewlekłej chorobie nerek, jak również zawsze skutecznie leczyć nadciśnienie tętnicze.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie odpływu pęcherzowo-moczowodowego?

Około 90% odpływów stopnia I i II samoistnie ustępuje do 5. r.ż. Dotyczy to również większości odpływów III stopnia. Skuteczność leczenia operacyjnego sięga 90%, a endoskopowego ostrzykiwania ujść ok. 80%. Leczenie endoskopowe można powtarzać do uzyskania dobrego efektu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Należy zgłaszać się na wyznaczone przez urologa wizyty kontrolne. Zalecane okresowo badanie ultrasonograficzne, niekiedy również cystouretrografia mikcyjna i scyntygrafia nerek mają wykazać brak nawrotu odpływu.

W przypadku dzieci z OPM IV i V stopnia niezbędne jest okresowe mierzenie ciśnienia, a  w przypadku odpływów obustronnych - kontrola moczu pod kątem obecności śladowych nawet ilości białka i sprawdzanie stężenia kreatyniny we krwi oraz wyliczenie filtracji kłębuszkowej (eGFR).

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Nie ma możliwości zapobiegania wrodzonym odpływom pęcherzowo-moczowodowym. Ze względu na obserwowane występowanie rodzinne należy czynnie poszukiwać odpływu u dzieci obciążonych takim wywiadem (obecność odpływu u rodzeństwa lub innych członków rodziny).

Aby uniknąć wtórnego (nabytego) odpływu, należy skutecznie leczyć przyczyny prowadzące do wysokiego ciśnienia w pęcherzu moczowym (przeszkody w odpływie moczu z pęcherza).


23.11.2016
Zobacz także
  • Moczenie u dzieci
  • Wady wrodzone układu moczowego
  • Mocz i stolec małego dziecka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta