×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapalenie płuc u dzieci

Dr n. med. Joanna Lange
Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego WUM

Co to jest zapalenie płuc i jakie są jego przyczyny?

Zapalenie płuc jest chorobą przebiegającą z gorączką, objawami ze strony układu oddechowego i obecnością nacieku zapalnego w pęcherzykach płucnych lub w tkance śródmiąższowej płuc. Objawy te stwierdza się w badaniu przedmiotowym lub radiologicznym.

Czynniki etiologiczne zapaleń płuc zależą od wieku dziecka. U noworodków zapalenie płuc jest najczęściej spowodowane przez zakażenie bakteriami pochodzącymi od matki (tzw. zakażenie wertykalne, do którego dochodzi podczas przechodzenia dziecka przez kanał rodny podczas porodu) takimi jak: Streptococcus agalactiae, bakterie z rodziny Enterobacteriacae (np. Escherichia coli), Listeria monocytogenes. U dzieci od 3. tygodnia życia do 3. miesiąca życia zapalenie płuc najczęściej jest wywołane przez zakażenie bakteryjne, np. Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Bordetella pertussis, Chlamydia trachomatis, rzadziej przez zakażenie wirusowe. Z kolei zakażenie wirusowe jest najczęściej przyczyną zapalenia płuc u dzieci w wieku od 4 miesięcy do 4 lat. W tej grupie wiekowej spodziewać się można również zakażeń wywołanych przez Streptococcus pneumoniae. U dzieci pomiędzy 5. a 15. rokiem życia zapalenie płuc najczęściej powodują bakterie Streptococcus pneumoniae lub tzw. bakterie atypowe, do których należą m.in. Mycoplasma pneumoniae oraz Chlamydophila pneumoniae. Należy podkreślić, że Streptococcus pneumoniae jest najczęstszą bakterią wywołującą zapalenie płuc. Jest on przyczyną blisko 1/3 zmian zapalnych potwierdzonych radiologicznie u dzieci poniżej 2. roku życia.

Jak często występuje zapalenie płuc?

Zapadalność na zapalenie płuc ma związek przede wszystkim z wiekiem dziecka oraz regionem świata. Najczęściej chorują dzieci do 5. roku życia z krajów rozwijających się. Ogólna liczba zapaleń płuc na świecie wynosi około 156 mln/rok, z czego blisko 151 mln przypada na kraje trzeciego świata. Zgony, choć zdarzają się często (około 1–2 mln dzieci poniżej 2. roku życia) dotyczą przede wszystkim populacji dzieci krajów rozwijających się. W krajach rozwiniętych śmiertelność z powodu zapalenia płuc jest mała i wynosi <1/1000/rok.

Jak się objawia zapalenie płuc?

Bakteryjne zapalenie płuc wywołane przez bakterie typowe objawia się wysoką gorączką, dreszczami, dolegliwościami bólowymi lokalizowanymi przez dziecko w jamie brzusznej oraz kaszlem, który początkowo jest suchy, a następnie zmienia się w kaszel wilgotny. Zakażenia wywoływane przez bakterie atypowe, do których należy m.in. Mycoplasma pneumoniae, charakteryzują się nieznacznie podwyższoną ciepłotą ciała, suchym kaszlem, złym samopoczuciem oraz bólami głowy. W ich przebiegu dość często pojawia się świszczący oddech, który jest nieobecny w zakażeniu wywołanym przez Streptococcus pneumoniae. Przyspieszona liczba oddechów (tachypnoe) jest nadal ważnym wskaźnikiem sugerującym zapalenie płuc, ale przede wszystkim w krajach rozwijających się. W krajach rozwiniętych częstszą przyczyną pojawienia się tego objawu jest zapalenie oskrzelików końcowych lub wirusowe zaostrzenie przebiegu astmy oskrzelowej. Wśród czynników ryzyka rozwoju pozaszpitalnego zapalenia płuc wymienić należy: wiek dziecka, zaburzenia immunologiczne – pierwotne lub wtórne, przewlekłe choroby układu oddechowego, przewlekłe choroby układu krążenia, zaburzenia budowy lub funkcji rzęsek, stany sprzyjające zachłystywaniu się: mózgowe porażenie dziecięce, choroby przełyku, choroby neurologiczne, narażenie na szkodliwe działanie alkoholu, narkotyków, leków oraz zaburzenia świadomości. Brak poprawy stanu ogólnego dziecka, utrzymywanie się wysokiej gorączki, narastanie duszności może sugerować pojawienie się powikłań, do których należą: wysiękowe zapalenie opłucnej/ropniak opłucnej, ropień płuca lub martwicze zapalenie płuc.

Co robić w razie wystąpienia objawów zapalenia płuc?

Pojawienie się duszności, kaszlu oraz gorączki wymaga zawsze konsultacji lekarskiej. Konieczne jest podawanie przez opiekunów dziecka leków przeciwgorączkowych. Ważne jest również zadbanie o prawidłowe nawodnienie. W pierwszych dniach leczenia nie należy zmuszać dziecka do jedzenia. Istotne są również: prawidłowe wietrzenie pomieszczeń w których przebywa chory, jak i utrzymywanie niezbyt wysokiej temperatury otoczenia (19–20°C).

Jak lekarz ustala diagnozę zapalenia płuc?

Rozpoznanie zapalenia płuc ustala się przede wszystkim w oparciu o wywiad i badanie przedmiotowe. W warunkach ambulatoryjnych nie zaleca się wykonywania badań dodatkowych, w tym oceny wskaźników zapalnych. Zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej w łagodnym zapaleniu płuc, szczególnie u dzieci, które nie wymagają hospitalizacji nie jest zalecane. Podkreślić jednocześnie należy, że w pierwszej fazie zapalenia patologiczne zmiany osłuchowe mogą być bardzo słabo wyrażone i trudne do stwierdzenia przez badającego lekarza. Pozaszpitalne zapalenie płuc leczone w warunkach ambulatoryjnych nie wymaga wykonywania żadnych badań bakteriologicznych. Są one zalecane u dzieci hospitalizowanych. Nie należy pobierać wymazu z nosogardła, ponieważ nie jest on miarodajny w ocenie etiologii zapalenia płuc. Badania serologiczne są szczególnie przydatne w zakażeniach wirusowych i wywoływanych przez bakterie atypowe.

U dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, nie jest przydatne poszukiwanie antygenów Streptococcus pneumoniae w moczu. Ma to związek z wysokim odsetkiem nosicieli (50–60%) w grupie dzieci przedszkolnych. Na podstawie testu nie można odróżnić osoby chorej od nosiciela. Jest natomiast przydatny w wykluczaniu etiologii pneumokokowej zapalenia. W zakażeniu wywołanym przez Mycoplasma pneumoniae można oceniać zimne aglutyniny, chociaż pamiętać należy, że obecne są jedynie u 50% chorych dzieci, a ponadto ich zwiększone miano można obserwować również w zakażeniach wirusowych (np. wirusem odry, EBV, CMV).

Jakie są sposoby leczenia zapalenia płuc?

W warunkach ambulatoryjnych stosuje się leczenie empiryczne, to znaczy zgodne z przewidywaną etiologią – zależną od wieku dziecka. Ponadto lekarz powinien:

  • zakazać palenia tytoniu w otoczeniu dziecka
  • zalecić reżim łóżkowy
  • zadbać o odpowiednie nawodnienie dziecka.

Leczenie w warunkach szpitalnych prowadzi się u dzieci z cięższym przebiegiem zapalenia płuc i zwykle w takich przypadkach stosuje się tlenoterapię, aby zapewnić wysycenie krwi tętniczej tlenem (saturację) >92%. Ważna jest właściwa ocena stanu nawodnienia i odżywiania. Pojawienie się powikłań, np. w razie wystąpienia wysięku parapneumonicznego konieczne jest nakłucie opłucnej lub zastosowanie zamkniętego drenażu opłucnej.

Antybiotyk ustalane podaje się i dobiera indywidualnie, ponieważ część zapaleń płuc jest wywoływana przez wirusy. Dzieci w grupie wiekowej od 4 miesięcy do 4 lat w dobrym stanie ogólnym początkowo powinny otrzymywać leki łagodzące objawy oraz być oceniane w ciągu kolejnych 48 godzin. Podejrzenie nadkażenia bakteryjnego lub pierwotnej etiologii bakteryjnej wymaga zastosowania antybiotyku zgodnie z przewidywaną przyczyną zapalenia płuc. U dzieci najczęściej stosuje się antybiotyki β-laktamowe (np. amoksycylina) lub makrolidowe (np. klarytromycyna), a w ciężkich przypadkach można stosować łącznie antybiotyki z obu tych grup. W żadnej grupie wiekowej (poza okresem noworodkowym) nie ma uzasadnienia dla leczenia pozaszpitalnego zapalenia płuc antybiotykami aminoglikozydowymi. Pojawienie się cech reakcji natychmiastowej po zastosowaniu amoksycyliny wymaga leczenia antybiotykiem makrolidowym. Antybiotyki z tej grupy są też stosowane w leczeniu zapalenia płuc wywołanego przez bakterie atypowe. Czas trwania leczenia zmian zapalnych w płucach zależy przede wszystkim od podejrzewanej lub udowodnionej etiologii oraz ciężkości przebiegu.

Niepowikłane pozaszpitalne zapalenie płuc powinno być leczone 5–7 dni. Infekcje wywołane przez bakterie atypowe Mycoplasma pneumoniae lub Chlamydophila pneumoniae należy leczyć 10–14 dni, zaś wywoływane przez Legionella pneumophila nawet przez 3 tygodnie. Jeżeli stan zdrowia pacjenta nie ulega pogorszeniu, antybiotyku nie należy zmieniać przed upływem 72 godzin. Ze względu na wysoki odsetek szczepów Streptococcus pneumoniae, opornych na kotrimoksazol oraz doksycyklinę, leków tych nie powinno się stosować w terapii zapaleń płuc u dzieci w Polsce.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia płuc?

Większość niepowikłanych zapaleń płuc leczy się bez pozostawienia żadnych następstw. Również te, w przebiegu których dochodzi do rozwoju powikłań i wymagają nieraz długotrwałej hospitalizacji, ustępują całkowicie. Wyjątkowo rzadko wymagana jest interwencja chirurgiczna, w tym np. resekcja martwiczo zmienionego miąższu płuca. W tych sytuacjach, konieczności usunięcia fragmentu miąższu płuca, mogą się pojawić u dziecka zaburzenia czynności układu oddechowego wykrywane w badanich czynnościowych układu oddechowego (spirometria, pletyzmografia).

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia płuc?

Obserwacja dziecka po zakończeniu leczenia zapalenia płuc zależy od ciężkości jego przebiegu, wystąpienia powikłań, współistnienia chorób przewlekłych. W większości przypadków dzieci nie wymagają długoterminowej opieki specjalistycznej.

U każdego dziecka powinno się profilaktycznie stosować:

  1. szczepienia ochronne (p/ko Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, grypie)
  2. przestrzeganie zasad higieny
  3. izolację pacjentów (szczególnie z zakażeniem wywołanym przez wirusa RS)
  4. karmienie piersią (u niemowląt)
  5. unikanie narażenia na dym tytoniowy
  6. profilaktyczne stosowanie odpowiednich leków przeciwbakteryjnych w uzasadnionych przypadkach (np. zakażeniu matki przez Streptococcus agalactiae, Chlamydia trachomatis)

10.11.2016
Zobacz także
  • Infekcje dróg oddechowych u dzieci
  • Kaszel u dziecka
  • Ból w klatce piersiowej u dziecka
Wybrane treści dla Ciebie
  • Cukrzyca u dzieci
  • Pokrzywka u dzieci
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci
  • Opryszczka u dzieci
  • Choroby pasożytnicze układu oddechowego
  • Niedoczynność tarczycy u dzieci
  • Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
  • Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży
  • Nadczynność tarczycy u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta