×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ostre wirusowe zapalenie wątroby u dziecka

dr hab. med. Małgorzata Pawłowska, prof. UMK
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii Wieku Rozwojowego
Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu

Ostre wirusowe zapalenia wątroby u dzieci wywoływane są przez tzw. wirusy hepatotropowe, a do zakażenia dziecka może dojść już w czasie ciąży. Leczenie ostrego zakażenia uzależnione jest od czynnika wywołującego, często przeprowadzane jest na oddziale chorób zakaźnych dla dzieci. Przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B istnieją bezpieczne szczepienia, które mogą ochronić dziecko przed zakażeniem

Co to jest ostre wirusowe zapalenie wątroby?

Ostre wirusowe zapalenie wątroby to choroba charakteryzująca się szybko postępującym uszkodzeniem komórek wątrobowych (hepatocytów) wywołanym przez wirusy. Wirusy zdolne do uszkodzenia komórek wątrobowych należą do dwóch grup systematycznych. Pierwszą grupę stanowią wirusy pierwotnie hepatotropowe, w których przypadku komórki wątrobowe ulegają zakażeniu jako pierwsze w organizmie. Są to wirusy zapalenia wątroby typu A, B, C, D, E i G, określane odpowiednio skrótami HAV, HBV, HCV, HDV, HEV i HGV. Druga grupa to wirusy wtórnie hepatotropowe. Do tej grupy należą np. wirusy Herpes – (HSV – wirus opryszczki pospolitej, EBV – wirus Epsteina i Barr wywołujący mononukleozę zakaźną, CMV – wirus cytomegalii, czy VZV – wirus ospy wietrznejpółpaśca).

O wirusowym zapaleniu wątroby dowiesz się więcej w artykule: Wirusowe zapalenie wątroby (WZW): objawy, leczenie i przyczyny

Ostre wirusowe zapalenie wątroby u dzieci - przyczyny

Główną przyczyną ostrych zapaleń wątroby u dzieci są zakażenia HAV i HBV, rzadko HCV. Zakażenie HAV powodujące wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) jest klasyczną „chorobą brudnych rąk” i często występuje w krajach rozwijających się. W Europie zachorowania na WZW A dotyczą głównie obszarów basenu Morza Śródziemnego (Włochy, Hiszpania). Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, chorują głównie małe dzieci, zwłaszcza w zbiorowiskach (przedszkola, szkoły).

Wirusy HBV i HCV przenoszone są drogą parenteralną (pozajelitową), najczęściej wskutek nieprawidłowego wykonywania procedur medycznych (pobieranie krwi, zastrzyki, zabiegi), choć mogą się też przenosić np. przez kontakty seksualne lub inny kontakt z krwią osoby zakażonej.

Wirus HDV replikuje się na otoczce HBV, dlatego zakażenie HDV następuje jednocześnie z HBV lub jako nadkażenie u osoby zakażonej HBV. Ostre WZW E i WZW G praktycznie nie występują w Polsce.

Ryzyko zakażenia dziecka w okresie ciąży i po urodzeniu

Do zakażeń odmatczynych (określanych też mianem wertykalnych) może dochodzić zarówno u dzieci matek, które chorują na ostre WZW typu B lub typu C podczas ciąży, jak i noworodków matek zakażonych przewlekle HBV czy HCV. Ryzyko transmisji wertykalnej jest większe w przypadku wystąpienia ostrego WZW u matki w okresie w ciąży, szczególnie w okresie okołoporodowym oraz wysokiej wiremii (czyli poziomu DNA wirusa HBV lub RNA wirusa HCV we krwi) u matki. Częstość transmisji wirusa przez łożysko u matek przewlekle zakażonych HBV szacuje się na 5–15%, w przypadku przewlekłych zakażeń HCV na 3–5%. Ryzyko wertykalnego zakażenia HCV zwiększa się w przypadku współistniejącego zakażenia HIV u matki.

Zobacz więcej: Opryszczka, Cytomegalia, Ospa wietrzna

Jak często występuje u dzieci ostre wirusowe zapalenie wątroby?

Obecnie w Polsce rejestruje się kilkaset przypadków WZW A rocznie, najczęściej u osób w wieku 25–29 lat. W grupie dzieci do 15. roku życia przeciwciała anty-HAV wykrywa się u mniej niż 10%. Jesteśmy krajem o bardzo niskiej endemiczności na WZW A, populacja jest wrażliwa na to zakażenie, co w dobie dużych ruchów migracyjnych, w tym także do obszarów o wysokiej zapadalności na WZW A (np. wyjazdy wakacyjne w rejon Morza Śródziemnego lub do Azji) stwarza ryzyko przywleczenia tego zakażenia i lokalnych epidemii.

Pomimo wprowadzonych od 1996 roku obowiązkowych szczepień ochronnych przeciwko WZW B u wszystkich noworodków oraz, w kolejnych latach, szczepień nastolatków i znacznego zmniejszenia zapadalności na tę chorobę, nadal rejestruje się nowe przypadki zakażeń HBV u dzieci. Od 1999 roku WZW B u dzieci stanowi 15–20% wszystkich rejestrowanych nowych przypadków. Ostatnio dotyczą one szczególnie nastolatków. Zapadalność na WZW B w grupie 16–19-latków od 2004 roku przewyższa zapadalność ogólną. Nastolatki stanowią grupę osób wstępujących w wiek aktywności seksualnej, co stwarza duże ryzyko transmisji zakażenia HBV tą drogą, nie bez znaczenia są również spotykane w tej grupie wiekowej zachowania ryzykowne, takie jak dożylne przyjmowanie środków odurzających.

Zakażenia HCV u dzieci dotyczą w największym odsetku także najstarszych grup wiekowych. W grupie 0–4 lata rejestruje się od kilku do kilkunastu przypadków rocznie.

Wysokie odsetki zakażeń HBV i HCV u nastolatków zwiększają ryzyko zakażeń wertykalnych tej etiologii w niedalekiej przyszłości.

Nie opisano zakażeń HDV ani HEV u dzieci w Polsce.

Jak się objawia ostre wirusowe zapalenie wątroby u dzieci?

U dzieci większość ostrych wirusowych zapaleń wątroby przebiega bez żółtaczki. W okresie początkowym (prodromalnym) mogą występować tzw. objawy rzekomogrypowe (złe samopoczucie, bóle mięśniowe, kostno-stawowe – przypominające grypę), nudności, wymioty, bóle brzucha, utrata apetytu, objawy dyspeptyczne czy objawy nieżytowe z gorączkąkaszlem. Pojawienie się zażółcenia powłok skórnych ułatwia rozpoznanie. Wystąpienie żółtaczki wyprzedza o 1–2 dni ściemnienie moczu i odbarwienie stolca. U dzieci z pozawątrobową lokalizacją WZW typu B, może występować także drobnogrudkowa miedzianoczerwona wysypka na policzkach, tułowiu i zewnętrznych powierzchniach kończyn (zespół Gianottiego i Crostiego) czy objawy kłębuszkowego zapalenia nerek.

Zobacz więcej: Kłębuszkowe zapalenie nerek

Co robić w razie wystąpienia objawów ostrego wirusowego zapalenia wątroby u dzieci?

W razie wystąpienia u dziecka żółtaczki należy się niezwłocznie zgłosić do lekarza.

Ostre wirusowe zapalenie wątroby u dzieci - diagnoza

Poza badaniem podmiotowym i przedmiotowym dziecka niezbędne jest przeprowadzenie badań serologicznych (oceniających obecność antygenów wirusowych HBsAg, HBeAg oraz przeciwciał skierowanych przeciwko wirusom zapalenia wątroby: anty-HAV IgM, anty-HBe, anty-HBc IgM, anty-HCV) badań wirusologicznych (wykrywających materiał genetyczny wirusów – HBV DNA, HCV RNA), badań biochemicznych oceniających funkcję wątroby (m.in. aminotransferazy – AsPAT i AlAT) oraz badania ultrasonograficznego jamy brzusznej.

Jakie są sposoby leczenia ostrego wirusowego zapalenia wątroby u dzieci?

Ostre wirusowe zapalenie wątroby zasadniczo leczy się na oddziale chorób zakaźnych. W ostrym zapaleniu wątroby typu A lub B stosuje się leczenie objawowe. Wskazany jest wypoczynek oraz dieta. W okresie poprawy zaleca się spacery na świeżym powietrzu. Nie należy zmuszać dzieci do jedzenia. W jadłospisie należy uwzględnić zupy mleczne, jasne pieczywo, dżemy, miód, twaróg, potrawy mączne, ryż, białe gotowane mięso, chude gotowane ryby, kompoty, kisiele i galaretki. Po wypisaniu dziecka do domu zaleca się dietę lekkostrawną przez pół roku.

W przypadku ostrego WZW C w leczeniu stosuje się leki o bezpośrednim działaniu przeciwwirusowym przez 8 lub 12 tygodni. Leki te zasadniczo stosuje się na specjalistycznych oddziałach chorób zakaźnych.

Ostre wirusowe zapalenie wątroby u dzieci - czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest procesem samoograniczającym się, kończy się całkowitym wyzdrowieniem dziecka i wytworzeniem odporności. W przypadku WZW B i WZW C istnieje ryzyko rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby ze wszystkimi następstwami klinicznymi. U dzieci ryzyko przejścia zakażenia HBV w postać przewlekłą jest odwrotnie proporcjonalne do wieku, w którym doszło do zakażenia. Przewlekłe zapalenie wątroby typu B (PZW B) rozwija się u ponad 90% zakażonych noworodków i młodych niemowląt. Częstość ta zmniejsza się do 25–50% u dzieci w wieku od 1 do 5 lat, osiągając wartości zbliżone do dorosłych (6–10%) u dzieci powyżej 6. roku życia. W zakażeniach HCV ryzyko przewlekłego zapalenia wątroby dotyczy 60–75% chorych.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia ostrego wirusowego zapalenia wątroby u dzieci?

Pacjent powinien się zgłosić na badania kontrolne do Poradni Hepatologicznej po miesiącu, 3 i 6 miesiącach po wypisie ze szpitala. Dziecko po przebyciu niepowikłanego ostrego wirusowego zapalenia wątroby zwykle powraca do całkowitej sprawności po upływie około 6 miesięcy.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Profilaktyka WZW A obejmuje metody nieswoiste (przestrzeganie standardów higieny osobistej, higiena żywności, częste mycie rąk) oraz szczepienia ochronne zalecane dla dzieci i młodzieży. Szczepienie przeciwko WZW A jest zalecane, polega na podaniu dwóch dawek preparatu, uzyskana po szczepieniu odporność jest wieloletnia, nie jest wymagane podawanie dodatkowych dawek. W profilaktyce po ekspozycji na wirusa (czyli po kontakcie z chorym na WZW A) zaleca się podanie immunoglobuliny anty-HAV lub szczepionki - Avaxim, Havrix Junior i Vaqta (zobacz: Szczepienie przeciwko WZW typu A).

Profilaktyka WZW B obejmuje przestrzeganie zasad prawidłowego wykonywania procedur medycznych i niemedycznych (gabinety fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu) oraz szczepienia ochronne zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (zobacz: Kalendarz szczepień). Szczepienie przeciwko HBV jest obowiązkowe. Składa się standardowo z trzech dawek, podawanych w schemacie 0-1-6 miesięcy, przy czym pierwszą podaje się w pierwszej dobie życia dziecka. W niektórych sytuacjach powyższy schemat szczepienia ulega modyfikacji. (Szczepienie przeciwko WZW typu B). Profilaktyka wertykalnych zakażeń HBV obejmuje planowe cięcie cesarskie u kobiet z wysoką wiremią HBV w III trymestrze ciąży oraz (niezależnie od wysokości wiremii u matki) uodpornienie czynno-bierne (podanie szczepionki [Engerix B, Euvax B, HBvaxPRO, Hepavax-Gene] i immunoglobuliny anty-HBV w pierwszej dobie życia) noworodka matki zakażonej HBV. W profilaktyce po ekspozycji na wirusa u dziecka nieszczepionego przeciw WZW B stosuje się immunoglobulinę anty-HBV i rozpoczyna cykl szczepień przeciw WZW B (zobacz: Szczepienie przeciwko WZW typu B).

Profilaktyka WZW C obejmuje oprócz zasad profilaktyki nieswoistej analogicznych do HBV unikanie zachowań ryzykownych (np. przyjmowania dożylnie środków odurzających).

Profilaktyka wertykalnych zakażeń HCV obejmuje planowe cięcie cesarskie u kobiet z wysoką wiremią HCV w III trymestrze ciąży. Pomimo braku szczepionki przeciw WZW C, a także skutecznej chemioprofilaktyki wykrycie zakażenia HCV u kobiety ciężarnej umożliwia obok opieki hepatologicznej nad matką także szybką diagnostykę tego zakażenia u nowo narodzonego dziecka.

24.07.2023
Zobacz także
  • Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby u dzieci
  • Szczepienie przeciwko WZW typu A
  • Biegunka ostra
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży
  • Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW)
  • Astma oskrzelowa u dzieci
  • Badanie ostrości wzroku u dzieci
  • Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
  • Wizyta adaptacyjna dziecka w gabinecie stomatologicznym
  • Infekcje dróg oddechowych u dzieci
  • Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A): przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta