×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Kamica przewodów żółciowych u dzieci

Prof. dr hab. Barbara Iwańczak, dr med. Andrzej Stawarski
II Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich

Co to jest kamica przewodów żółciowych i jakie są jej przyczyny?

Istotą choroby jest pojawienie się w przewodach (drogach) żółciowych (ryc. 1) nieprawidłowych struktur (tzw. kamieni) o średnicy od kilku do kilkunastu milimetrów. Kamienie w przewodach żółciowych znajdowane są u dzieci w różnym wieku, również u noworodków. W zależności od miejsca ich powstawania, kamicę przewodów żółciowych u dzieci możemy podzielić na pierwotną (wtedy, gdy kamienie formują się i powstają w samych przewodach żółciowych) oraz wtórną (gdy kamienie powstają np. w pęcherzyku żółciowym i następnie zostają przesunięte do przewodów żółciowych).

Przyczyny

Czynniki powodujące chorobę są złożone. Aby doszło do wytworzenia się kamieni w przewodach żółciowych, konieczna jest sytuacja, w której występują zaburzenia spływu żółci połączone z tworzeniem się w żółci tzw. jąder krystalizacji, będących zaczątkiem tworzenia się kamieni.

Powstawaniu kamieni w przewodach żółciowych (ryc. 2) sprzyjają także wady wrodzone przewodów żółciowych (torbielowatość, zwężenia przewodów żółciowych), wrodzone i nabyte nieprawidłowości budowy i  czynności pęcherzyka żółciowego, choroby wątroby (marskość), zaburzenia hormonalne, niektóre choroby metaboliczne oraz choroby krwi.


Ryc. 1. Anatomia dróg żółciowych (wątroba, pęcherzyk żółciowy, przewody żółciowe, dwunastnica)

Ryc. 2. Lokalizacja kamieni w przewodach żółciowych

Kamienie w przewodach żółciowych u  dzieci powstają również wskutek działania niektórych czynników zewnątrzpochodnych (poza chorobami samych przewodów żółciowych lub pęcherzyka żółciowego), takich jak ciężkie zakażenia (np. posocznica, zakażenia dróg żółciowych), intensywne leczenie (np. odwadniające, ciężkie zabiegi chirurgiczne lub odżywianie pozajelitowe), choroby przewlekłe prowadzące do wyniszczenia (np. choroba Leśniowskiego i Crohna, mukowiscydoza) czy nieprawidłowa dieta.

Głównym elementem patogenetycznym wpływającym na powstawanie kamieni złożonych głównie z cholesterolu są zaburzone proporcje pomiędzy stężeniami cholesterolu, kwasów żółciowych i lecytyny w pęcherzyku żółciowym. Zwiększone wydzielanie cholesterolu przez wątrobę lub obniżone wydzielanie do żółci kwasów żółciowych prowadzi do wzrostu stężenia cholesterolu w żółci, co skutkuje wzrostem tzw. litogenności żółci (czyli narastaniem skłonności do wytwarzania się w niej jąder krystalizacji) a to jest z kolei przyczyną powstawania kamieni żółciowych.

Nie stwierdzono natomiast u dzieci bezpośredniej zależności pomiędzy podwyższonym stężeniem cholesterolu we krwi a zwiększoną skłonnością do wytwarzania się kamieni żółciowych.

Inne przyczyny

U części dzieci z kamicą przewodów żółciowych, pomimo przeprowadzenia drobiazgowej diagnostyki, nie udaje się ustalić czynnika przyczynowego kamicy dróg żółciowych. Mówimy wtedy o tzw. idiopatycznej kamicy przewodów żółciowych.

Jak często występuje kamica przewodów żółciowych u dzieci?

Kamica przewodów żółciowych jest chorobą, która bardzo rzadko dotyka dzieci - częstość jej rozpoznawania w okresie rozwojowym wynosi ok. 0,1%. Schorzenie to jest rozpoznawane głównie dzięki szerokiemu upowszechnieniu badania ultrasonograficznego (USG) jamy brzusznej.

Kamicę przewodów żółciowych stwierdza się zazwyczaj u dzieci młodszych, w wieku do kilku lat.

Jak się objawia kamica przewodów żółciowych u dzieci?

W większości przypadków kamica przewodów żółciowych u dzieci powoduje nasilone objawy kliniczne, choć niejednokrotnie, zwłaszcza w okresie niemowlęcym, rozpoznanie tej choroby może być problematyczne.

W okresie niemowlęcym i u dzieci najmłodszych (do ok. 3 rż.) objawy kamicy przewodów żółciowych mogą być mało charakterystyczne, dlatego ustalenie rozpoznania na podstawie jedynie objawów typowych dla tej choroby bywa bardzo utrudnione.

U niemowląt i małych dzieci z kamicą przewodów żółciowych dominują:

  • niepokój
  • brak apetytu
  • wymioty po posiłkach (traktowane wielokrotnie jako niestrawność).

Dopiero pojawienie się żółtaczki lub oddawanie bardzo jasnych, odbarwionych stolców wskazywać może bezpośrednio na kamicę przewodów żółciowych. Powyższe objawy są sygnałem zatkania ujścia przewodów żółciowych przez przesuwający się kamień, a jeżeli dodatkowo towarzyszy im gorączka, jest to sygnał świadczący o pojawieniu się stanu zapalnego dróg żółciowych.

U starszych dzieci głównym objawem kamicy przewodów żółciowych jest występowanie przewlekłych, nawracających, napadowych bólów brzucha, zlokalizowanych głównie w nadbrzuszu środkowym lub pod prawym łukiem żebrowym. Bóle te pojawiają się z reguły po posiłkach (zwłaszcza po spożyciu potraw tłustych i/lub smażonych), mogą im towarzyszyć nudności i/lub wymioty. Dzieci z kamicą przewodów żółciowych skarżą się także na wzdęcia brzucha i uczucie goryczy w ustach. U niektórych małych pacjentów występują także objawy kolki żółciowej, będące wynikiem umiejscowienia się kamienia przy ujściu przewodu żółciowego wspólnego do dwunastnicy i spowodowanego tym zablokowania spływu żółci.

Typowe objawy kolki żółciowej to nagły, silny ból zlokalizowany w górnej części brzucha promieniujący do prawego barku, któremu towarzyszą nudności, wymioty oraz zażółcenie białkówek.

Kamica przewodów żółciowych u dzieci jest chorobą poważną, zagrażającą wystąpieniem wielu poważnych powikłań w postaci:

  • ostrego zapalenia trzustki
  • ostrego zapalenia przewodów żółciowych
  • ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego
  • wodniaka i/lub ropniaka pęcherzyka żółciowego (czyli obecności dużej objętości płynu, względnie ropy, w pęcherzyku)
  • przewlekłego stanu zapalnego pęcherzyka żółciowego
  • zatkania i perforacji (przedziurawienia) przewodów żółciowych

Perforacja przewodów żółciowych prowadzi z kolei do żółciowego zapalenia otrzewnej i jest już stanem zagrażającym życiu dziecka.

Co robić w razie wystąpienia objawów kamicy u dziecka?

Z każdym dzieckiem, którego objawy chorobowe wskazują na obecność kamieni w przewodach żółciowych (żółtaczka, silne bóle brzucha, wymioty, oddawanie bardzo jasnych lub odbarwionych stolców), należy natychmiast zgłosić się na ostry dyżur pediatryczny (najlepiej, jeżeli będzie to oddział specjalizujący się w gastroenterologii dziecięcej) lub na ostry dyżur chirurgiczny. Jeżeli u dziecka występują ww. objawy, nie wolno samemu próbować leczenia w warunkach domowych.

Z kolei u dzieci, u których występują nietypowe, mało charakterystyczne objawy (np. przewlekłe bóle brzucha, nudności, wzdęcia brzucha czy zaparcia) wskazane jest przeprowadzenie zaplanowanych przez lekarza badań diagnostycznych celem ustalenia właściwej przyczyny dolegliwości.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Rozpoznanie kamicy przewodów żółciowych może czasami stwarzać problemy (zwłaszcza, jeżeli kamienie w przewodach żółciowych są bardzo małe) i wymagać wykonania specjalistycznych badań obrazowych.

We wstępnej fazie diagnostyki badaniem z wyboru dla rozpoznania kamicy przewodów żółciowych u dzieci jest ultrasonografia (USG) jamy brzusznej. Bezobjawowa (występująca bardzo rzadko u dzieci) kamica przewodów żółciowych może być wykryta przypadkowo podczas wykonywania badania USG jamy brzusznej z innych powodów. Badanie to pomaga nie tylko rozpoznać kamicę przewodów żółciowych, ale pozwala również ustalić liczbę i wielkość kamieni oraz na dokonać pomiaru szerokości przewodu żółciowego wspólnego i przewodów żółciowych wewnątrzwątrobowych.

W przypadku kamieni o bardzo malej średnicy, których nie udaje się uwidocznić w badaniu USG, jedynym objawem wskazującym na kamicę przewodową może być poszerzenie przewodu żółciowego wspólnego. U dzieci z objawami sugerującymi kamicę przewodów żółciowych, u których badanie USG nie pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania, konieczne staje się rozszerzenie diagnostyki o inne badania, np. cholangiopankreatografię magnetycznego rezonansu jądrowego, endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną lub tomografię komputerową jamy brzusznej.

Za każdym razem decyzja o wykonaniu jednego z powyższych badań podejmowana jest przez lekarza po dokonaniu analizy konkretnego przypadku.

W celu oceny funkcji wątroby oraz obecności ewentualnych powikłań kamicy przewodów żółciowych, lekarz może zalecić wykonanie badań krwi i moczu, pozwalających na ewentualne stwierdzenie:

  • istnienia stanu zapalnego dróg żółciowych (badanie liczby krwinek białych we krwi oraz badanie białka CRP)
  • występowania objawów zastoju żółci w drogach żółciowych (oznaczenie stężenia bilirubiny, ocena aktywności fosfatazy alkalicznej i/lub gammaglutamylotranspeptydazy [GGTP] w surowicy krwi)
  • cech upośledzonego funkcjonowania wątroby (aktywność aminotransferaz AspAT i AlAT w surowicy krwi)
  • występowania ostrego zapalenia trzustki (aktywność amylazy w surowicy krwi i w moczu, aktywność lipazy w surowicy krwi)

Jakie są sposoby leczenia kamicy przewodów żółciowych?

Rozpoznanie kamicy przewodów żółciowych u dziecka w każdym przypadku powinno być jednoznaczne z objęciem małego pacjenta specjalistyczną opieką gastroenterologiczną oraz z wdrożeniem odpowiedniego sposobu leczenia, w tym często postępowania chirurgicznego. Leczenie kamicy przewodów żółciowych zazwyczaj wymaga wykonania zabiegu (zabiegi otwarte, laparoskopowe, endoskopowe) a decyzja o wyborze sposobu leczenia powinna uwzględniać wiek dziecka, czynniki wywołujące chorobę, obecność lub brak objawów klinicznych oraz ich charakter i nasilenie, występowanie powikłań a także chorób współistniejących.

Wśród dzieci z jednej strony obserwujemy przypadki bezobjawowej kamicy przewodów żółciowych, a z drugiej - występowanie ciężkich powikłań takich, jak m.in. perforacje dróg żółciowych z następowym żółciowym zapaleniem otrzewnej czy zdarzenia ostrego, żółciopochodnego zapalenia trzustki. Każdorazowa decyzja o sposobie leczenia dziecka z tą chorobą powinna być podjęta w wyniku konsultacji z lekarzem pediatrą (specjalizującym się w zagadnieniach gastroenterologii dziecięcej i mającym doświadczenie w zabiegach endoskopowych) oraz doświadczonym chirurgiem dziecięcym. Konieczne jest szczegółowe przeanalizowanie stanu dziecka, czynników sprawczych choroby oraz jej objawów klinicznych.

U dzieci z bezobjawową kamicą przewodów żółciowych można podjąć próbę leczenia farmakologicznego za pomocą kwasu ursodezoksycholowego, ale jest to możliwe tylko pod ścisłym nadzorem ośrodka specjalizującego się w gastroenterologii dziecięcej.

Najczęstszym sposobem postępowania leczniczego w kamicy przewodów żółciowych jest, jak zostało już wspomniane, postępowanie zabiegowe (zabiegi chirurgiczne lub endoskopowe), mające na celu usunięcie kamieni oraz - w przypadkach wad przewodów żółciowych (torbiele, zwężenia) - również ich rekonstrukcję (usunięcie torbieli, protezowanie dróg żółciowych, poszerzenie miejsc zwężonych).

Wraz z upowszechnieniem się metod endoskopowych coraz rzadziej wykonywane są u dzieci klasyczne zabiegi chirurgiczne, polegające na otwarciu jamy brzusznej. Często zabiegom chirurgicznym na drogach żółciowych towarzyszy usunięcie pęcherzyka żółciowego - zwłaszcza, jeżeli mamy do czynienia z wtórną kamicą przewodową (czyli taką odmianą kamicy, w której kamienie powstają w pęcherzyku żółciowym a  następnie przedostają się do przewodów żółciowych dziecka).

Czy możliwe jest całowite wyleczenie?

Całkowite wyleczenie kamicy pęcherzyka żółciowego może nastąpić po usunięciu kamieni żółciowych (metodą endoskopową lub chirurgiczną).

Dodatkowo, zabiegi naprawcze dróg żółciowych (w przypadku zwężeń lub torbielowatości) pozwalają na wyeliminowanie potencjalnej przyczyny usposabiającej do wystąpienia kamicy przewodów żółciowych.

Również zabieg cholecystektomii (czyli usunięcia pęcherzyka żółciowego) pozwala na usunięcie przyczyny w takich przypadkach, w których kamienie powstają w pęcherzyku żółciowym i są następnie przemieszczane do przewodów żółciowych.

Należy jednak pamiętać, że usunięcie pęcherzyka żółciowego nie jest obojętne dla organizmu, zwłaszcza, jeżeli dotyczy to małych dzieci.

Pod obserwacją Kliniki Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia we Wrocławiu są również dzieci, u których udało się farmakologicznie uzyskać rozpuszczenie kamieni w przewodach żółciowych – przez ostatnich kilkanaście lat nie stwierdzono u nich nawrotu choroby.

Jak postępować z dzieckim po zakończeniu leczenia?

Wszystkie dzieci, którym usunięto kamienie z przewodów żółciowych, muszą być poddane okresowej kontroli specjalistycznej (poradnie gastroenterologiczne dla dzieci).

Po usunięciu kamieni z dróg żółciowych i/lub pęcherzyka żółciowego należy stosować u dzieci dietę lekkostrawną z wykluczeniem potraw tłustych (sosy, majonez, tłuste wędliny, parówki, czekolada), smażonych (frytki, smażone mięso lub ryby), wzdymających (kapusta, fasola, groch) i ostro przyprawionych. Posiłki powinny być mniejsze objętościowo, ale częstsze – spożywane co najmniej 5—6 razy w ciągu doby.

Dzieci z rozpuszczonymi kamieniami należy dodatkowo, co najmniej raz w roku, poddać kontrolnemu badaniu USG jamy brzusznej, celem wczesnego wykrycia ewentualnego nawrotu kamicy.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na kamicę przewodów żółciowych?

Wiele czynników zwiększających ryzyko wystąpienia kamicy przewodów żółciowych jest niezależnych od dzieci i ich rodziców (np. wady budowy pęcherzyka żółciowego czy dróg żółciowych, choroby uwarunkowane genetycznie, np. mukowiscydoza, wrodzone choroby krwi, itd.). W tych przypadkach nie mamy znaczącego wpływu na wystąpienie choroby.

Jednak niezwykle istotne jest przestrzeganie pewnych zasad, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia schorzenia. W przypadku chorób usposabiających do wystąpienia kamicy przewodowej, właściwe i skuteczne leczenie choroby podstawowej może zmniejszyć ryzyko pojawienia się kamieni w przewodach żółciowych. We wszystkich pozostałych przypadkach ważne jest przestrzeganie diety z ograniczeniem tłuszczów i odpowiednio dużą ilością błonnika, surowych warzyw i owoców oraz unikanie posiłków typu fast food. Istotne jest też niedopuszczenie do wystąpienia otyłości u dziecka oraz (zwłaszcza u kilkunastoletnich dziewcząt) do dużych wahań masy ciała spowodowanych intensywnym odchudzaniem się.


22.03.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Wady zgryzu u dzieci
  • Zapalenie oskrzelików
  • Celiakia u dzieci
  • Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
  • Wszawica u dzieci
  • Padaczka u dziecka
  • Małe dziecko u dentysty
  • Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
  • Toksoplazmoza u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta