Telefony komórkowe a nowotwory mózgu. Obawy, których nie możemy się pozbyć

Prosząc mnie o napisanie niniejszego komentarza, zadano mi pytanie, czy istnieje związek pomiędzy używaniem telefonów komórkowych a zachorowaniem na nowotwory mózgu. Na podstawie analizy dostępnych danych mogę stwierdzić, że większość z nich wskazuje na brak związku skutkowo-przyczynowego.

Pierwszym telefonem komórkowym przeznaczonym dla zwykłego odbiorcy był aparat Motorola DynaTac 8000X, wprowadzony na rynek w 1983 roku. Był bardzo drogi, miał wielkość cegły i ważył prawie tyle samo co ona. Na początku lat 90. XX wieku, dzięki postępowi technologicznemu i rozbudowie sieci przekaźników dla operatorów komórkowych, telefony komórkowe stały się mniejsze i bardziej poręczne. Wprowadzony w 2002 roku model Blackberry 5810 zapoczątkował erę smartfonów. Od dawna rozważano ryzyko niekorzystnego wpływu fal radiowych i promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie, jednak dopiero wraz ze znacznym zwiększeniem liczby tych kieszonkowych urządzeń obawy te przyjęły charakter powszechny. Dzięki szybkiemu przeszukaniu bazy artykułów zgromadzonych w mojej bibliotece uniwersyteckiej od 2000 roku zidentyfikowałem około 100 artykułów na ten temat. Czy używanie telefonów komórkowych zwiększa zatem ryzyko rozwoju nowotworu mózgu? Czy dzieci i nastolatkowie należą do grupy szczególnie zwiększonego ryzyka ze względu na rozwijający się mózg i mniejsze wymiary głowy?

W maju 2011 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Międzynarodowa Agencja ds. Badania Nowotworów (IARC) opublikowały wniosek, że telefony komórkowe prawdopodobnie wpływają kancerogennie na ludzi.¹ A dokładniej grupa pracująca pod kierunkiem Jonathana Sameta zaklasyfikowała telefony komórkowe do kategorii ryzyka 2B.

Cytuję dokładnie: "Tę kategorię ryzyka przypisuje się związkom, w przypadku których u ludzi występują ograniczone dowody ich działania rakotwórczego i mniej niż wystarczające dowody ich działania rakotwórczego u zwierząt laboratoryjnych. Można go również zastosować, kiedy dowody działania rakotwórczego u ludzi są niewystarczające, ale istnieją wystarczające dowody działania rakotwórczego u zwierząt doświadczalnych. W niektórych przypadkach do tej grupy można zakwalifikować związek, dla którego istnieją niewystarczające dowody działania rakotwórczego u ludzi i mniej niż wystarczające dowody działania rakotwórczego u zwierząt laboratoryjnych, jednak przemawiają za tym też inne dowody mechanistyczne i inne istotne dane. Związek można zaklasyfikować do tej kategorii jedynie na podstawie silnych dowodów mechanistycznych i innych istotnych danych."

Nie można tego uznać za mocne dowody wskazujące na związek przyczynowo-skutkowy. Przeprowadzono wiele badań zarówno na modelach zwierzęcych, jak i u ludzi, u dorosłych i dzieci, które przemawiają przeciwko takiemu związkowi. W 2001 roku Zook i Simmers stwierdzili, że w ich modelu zwierzęcym nie wykazano "statystycznie istotnych dowodów" na to, że pole fal radiowych jest przyczyną rozwoju nowotworów mózgu.²

W Danii przeprowadzono badanie z wykorzystaniem narodowej bazy danych, porównując wszystkich dorosłych mieszkańców tego kraju posiadających umowę na telefon komórkowy z wszystkimi dorosłymi mieszkańcami Danii nieposiadającymi takich umów. Autorzy badania nie stwierdzili zwiększonego ryzyka rozwoju nowotworu mózgu u osób posiadających telefon komórkowy.³ Istnienia takiego związku nie wykazano także w badaniu CEFALO, którym objęto dzieci i młodzież w Danii, Szwecji, Norwegii i Szwajcarii.⁴ Należy jednak powiedzieć, że opublikowano badania sugerujące istnienie takiego związku. Niedawno zasugerowano zwiększone ryzyko w podgrupie osób, które używają telefonów komórkowych długo lub często,^5,6 lecz teza ta budzi wątpliwości.⁷ Z biologicznego punktu widzenia zwiększone ryzyko musi mieć związek z miejscowym wytwarzaniem ciepła, ponieważ nie ma dowodów na to, że promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe powoduje zmiany w DNA.⁸ Jeśli rzeczywiście ma to miejsce, to czy nie powinniśmy zbadać ryzyka rozwoju nowotworów mózgu związanego z gorączką u dzieci?

Co ważniejsze, mimo gwałtownego zwiększenia liczby użytkowników telefonów komórkowych w ciągu ostatnich 10 lat zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Wielkiej Brytanii nie stwierdzono analogicznego zwiększenia liczby zachorowań na nowotwory mózgu.^9,10 Można przecież założyć, że ewentualny związek między używaniem telefonów komórkowych a zachorowaniem na nowotwory mózgu spowodowałby zwiększenie ich częstości.

Wszystkie powyższe informacje powinny uspokoić Czytelników, ponieważ większość aktualnie dostępnych danych naukowych sugeruje brak ryzyka dla przeciętnego użytkownika telefonu komórkowego oraz prawdopodobny brak ryzyka dla osób używających takich telefonów długotrwale i intensywnie. Czy można zagwarantować, że aktualne wyniki są związane z okresem utajnienia i z kolejnych badań wyciągniemy inne wnioski? Oczywiście nie można, chociaż powiedziałbym, że to mało prawdopodobne. Czy osoby często korzystające z telefonów komórkowych powinny używać zestawów typu "hand-free" (np. głośnomówiących, słuchawek bezprzewodowych bluetooth, oddzielnych słuchawek z mikrofonem - przyp. red.)? Można tylko powiedzieć, że z pewnością to nie zaszkodzi.

Jednak patrząc na to wszystko w szerszym kontekście, pozostają jeszcze dwa pytania:

1. Czy rzeczywiście jest to kontrowersyjne zagadnienie? Czy nastolatkowie i młodzi dorośli faktycznie trzymają telefony komórkowe przy uszach? Coraz częściej komunikują się ze sobą, wysyłając krótkie informacje tekstowe (SMS), i coraz częściej komunikują się głosowo za pomocą zestawów "hand-free", więc telefon komórkowy nie znajduje się w pobliżu głowy.
2. Czy jest to podstawowe zagrożenie? Nawet gdyby potwierdzono związek między używaniem telefonów komórkowych a ryzykiem rozwoju nowotworu mózgu, to liczba zachorowań jest mała w porównaniu z ryzykiem urazu i zgonu związanych z niezachowaniem należytej ostrożności przy pisaniu SMS-ów lub prowadzeniu rozmowy telefonicznej podczas jazdy samochodem.