Jak pielęgnować pępek noworodka?

Kikut pępowiny to fragment pępowiny pozostały po jej przecięciu. W okresie wewnątrzmacicznym pępowina łączy dziecko z łożyskiem, zapewniając mu dopływ tlenu i substancji odżywczych oraz umożliwiając usuwanie produktów przemiany materii w czasie trwania ciąży.

Fot. iStock.com

Bezpośrednio po urodzeniu dziecka pępowinę przecina się jałowo po uprzednim zaciśnięciu około 2 cm od powierzchni brzuszka, a kikut pępowiny zabezpiecza suchym, jałowym gazikiem.

W pierwszych godzinach po urodzeniu się dziecka kikut pępowiny jest biało-niebieski i wilgotny. W ciągu 24 godzin obkurcza się i wysusza, a jego kolor zmienia się na żółtobrązowy, a następnie czarnobrązowy.

W chwili, gdy zabierasz dziecko ze szpitala do domu, zacisk kikuta pępowiny powinien być odpięty – trzeba tego przypilnować.

Kikut pępowiny odpada zwykle pomiędzy 5. a 15. dobą po urodzeniu. Jeżeli po tym czasie nie odpadł, zgłoś to lekarzowi (p. niżej).

Jak pielęgnować kikut pępowiny?

Kikut pępowiny jest najbardziej podatną na zakażenie częścią ciała noworodka. Do czasu gdy odpadnie, należy go traktować jak gojącą się ranę, która może ulec zakażeniu i stać się źródłem uogólnionej infekcji.

W ciągu pierwszych 72 godzin życia noworodka na jego powierzchni osiedlają się niechorobotwórcze bakterie zasiedlające skórę, jednak w przypadku niewłaściwego postępowania i zabrudzenia kikuta mogą się na nim pojawić bakterie chorobotwórcze. Z powyższych względów bardzo ważne jest jałowe zabezpieczenie kikuta pępowiny na sali porodowej, utrzymanie go w czystości na oddziale noworodkowym oraz po wypisaniu dziecka do domu.

Przebywanie noworodka z mamą w pierwszych dniach po porodzie (tzw. system rooming-in) zmniejsza ryzyko zakażenia pępka. Podczas częstych, bezpośrednich kontaktów matka przekazuje swojemu dziecku normalną, niechorobotwórczą florę bakteryjną zabezpieczającą przed zakażeniem pępka.

Raz na dobę (a jeśli dojdzie do zabrudzenia, częściej) oczyszczaj pępek dziecka zwilżonym w  wodzie czystym gazikiem. Po umyciu dokładnie go osusz i zostaw nieosłonięty do wyschnięcia. Odwijaj brzeg pieluszki, aby odkryć kikut pępowiny. Ewentualnie możesz go osłonić jałowym, cienkim gazikiem lub używaj specjalnych pieluszek z „okienkiem” na pępek.

Nie ustalono jednolitego sposobu pielęgnacji kikuta pępowiny – najważniejsze jest, aby był on czysty i suchy.

Nie stosuj na kikut i pępek środków odkażających (np. 70% alkoholu etylowego czy fioletu goryczki) oraz antybiotyków miejscowych. Zastosowanie alkoholu może nawet przedłużyć czas odpadania kikuta pępowiny.

Postaraj się zapewnić jak najlepszy dostęp powietrza do gojącego się pępka – nie zalepiaj go plastrem ani nie przykrywaj szczelnym opatrunkiem; wystarczy, że będzie przykryty jałowym gazikiem.

Staraj się tak odwijać brzeg pieluszki, aby nie przykrywał i nie drażnił kikuta pępowiny.

Czy zamoczenie kikuta pępowiny w kąpieli jest niebezpieczne?

Nie zaobserwowano, aby zamoczenie kikuta pępowiny podczas kąpieli noworodka było niebezpieczne. Jego delikatne umycie wodą z mydłem jest nawet wskazane. Ważne jest natomiast dokładne osuszenie kikuta czystym gazikiem, a następnie pozostawienie nieosłoniętego pępka do wyschnięcia.

Kiedy się zgłosić do lekarza?

Zgłoś się do lekarza, jeżeli:

• po 15 dniach kikut pępowiny jeszcze nie odpadł
• zauważysz silne krwawienie, ropę u nasady kikuta, wyraźne zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka albo rosnącą nierówną tkankę u nasady kikuta
• zauważysz wyciekanie płynu z pępka i/lub wyczujesz nieprzyjemny zapach.

Nieodpadnięty kikut pępowiny po ukończeniu 15. doby życia stanowi wskazanie do oceny lekarskiej. Zwykle nie jest to poważne zaburzenie, a jego przyczyny mogą być następujące:

• mała urodzeniowa masa ciała dziecka lub poród przedwczesny
• poród za pomocą cięcia cesarskiego
• miejscowe stosowanie środków przeciwbakteryjnych (w tym spirytusu) do pielęgnacji kikuta pępowiny
• zaburzenie funkcji białych ciałek krwi (neutrofilów) lub wada wrodzona – przetrwały przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym (rzadko).

Tkanka o nierównej powierzchni, pokrywająca kikut pępowiny (także w miejscu po jego odpadnięciu) lub rozwijająca się u jego nasady, to zwykle ziarnina pępka. W razie potrzeby lekarz poleci Ci środki ograniczające jej rozrost.

Stwierdzenie w okolicy nasady kikuta pępowiny wydzieliny ropnej, surowiczej lub krwistej z towarzyszącym zaczerwienieniem i obrzękiem skóry w okolicy pępka oraz wzmożonym ociepleniem tej okolicy wskazuje na zapalenie okołopępkowe. Stan ten wymaga pilnego ogólnego leczenia antybiotykami oraz leczenia miejscowego, często w szpitalu. Natychmiast zgłoś się do lekarza!

Obfite krwawienie z pępka może być objawem zaburzeń krzepnięcia i wymaga wykonania badań laboratoryjnych. Pilnie zgłoś się do lekarza!

Artykuł pochodzi z przewodnika dla rodziców Pierwsze 2 lata życia dziecka wydanego przez Medycynę Praktyczną, Kraków 2012