Aparaty ortodontyczne - jaki aparat wybrać dla dziecka?

W leczeniu wad zgryzu stosuje się aparaty zdejmowane, które nakłada i zdejmuje pacjent, oraz stałe, które są przyklejone do zębów na cały okres leczenia.

Aparaty zdejmowane wykorzystuje się do leczenia wad u dzieci i młodzieży, a także u osób dorosłych. We wczesnym okresie rozwoju stosowanie aparatów zdejmowanych może wpływać na kształtowanie twarzy. Aparaty zdejmowane są niezbędne także do utrwalenia uzyskanych zmian w położeniu zębów.

Aparaty stałe stosuje się głównie wówczas, gdy są wskazania do wstępnego uporządkowania zębów przed wykonaniem uzupełnień protetycznych, kiedy trzeba wyprostować zęby nadmiernie nachylone oraz kiedy są wskazania do poprawy warunków zgryzowych po zakończeniu wzrostu.

Konstrukcja i działanie aparatów ortodontycznych opierają się na prawach mechaniki ze szczególnym uwzględnieniem trzeciego prawa Newtona głoszącego, że „każdej akcji odpowiada równa, lecz przeciwnie skierowana reakcja”. Dlatego w działaniu aparatów ortodontycznych zasadniczą rolę odgrywa sposób umocowania aparatu tak, aby był możliwy ruch odpowiednich zębów bądź łuków zębowych w zamierzonym kierunku.

Zarówno aparaty do zdejmowania, jak i stałe mogą być usytuowane wewnątrz jamy ustnej lub na zewnątrz. Wszystkie aparaty zakładane do jamy ustnej nazwane są aparatami wewnątrzustnymi. Aparaty zewnątrzustne mają charakter wyciągów i są umocowane na czaszce, karku lub czole z jednej strony i na bródce lub zębach trzonowych z drugiej strony.

Aparaty zdejmowane

Fot. 1. Aparaty zdejmowane: A. górny aparat Schwarza ze śrubą; B. dolny aparat Schwarza ze śrubą; C. dwuszczękowy aparat wg Metzeldera; D. dwuszczękowy aparat z wyciągiem zewnątrzustnym; E. dwuszczękowy aparat wg Fränkla umiejscowiony w przedsionku jamy ustnej

Aparaty zdejmowane są zbudowane z płyty akrylowej oraz elementów wykonanych z drutu stalowego sprężystego o średnicy 0,5–0,8 mm. Są zakotwiczone na podniebieniu lub na językowej powierzchni dolnego wyrostka zębodołowego. Aparaty te wyzwalają siły, których źródłem są sprężyny, śruby i wyciągi gumowe. Aparaty takie nazwano jednoszczękowymi aparatami czynnymi (mechanicznymi). Elementy sprężyste służą do kształtowania łuku zębowego. Odpowiednio ukształtowanymi sprężynami można zęby wychylać, przesuwać wzdłuż łuku zębowego lub odsuwać wargę górną lub dolną, aby nie przechylała zębów przednich.

Szczególnym elementem czynnym aparatów są śruby ortodontyczne. Śruby są wykonane ze stali nierdzewnej. Za pomocą ortodontycznych śrub można powiększyć wymiar poprzeczny łuku zębowego, uzyskać wybiórczo rozszerzenie lub zwężenie łuku zębowego w jego tylnym lub przednim segmencie, a nawet rozsunąć szew podniebienny.

Innym rodzajem zdejmowanych aparatów ortodontycznych są aparaty czynnościowe. W odróżnieniu od czynnych, jednoszczękowych aparatów płytkowych, w aparatach czynnościowych przebudowę łuków zębowych powodują siły wyzwalane przez czynność mięśni twarzy. Zmiany we wzajemnym ustawieniu łuków zębowych oraz w położeniu zębów w łuku zębowym uzyskuje się dlatego, że aparaty czynnościowe zmieniają napięcie mięśni żwaczowych, mięśni warg, policzków i języka. Po założeniu aparatu następuje podrażnienie tkanek otaczających i dostosowywanie się ich do nowych warunków. Działanie sił mięśniowych jest przenoszone przez aparat na zęby, wyrostki zębodołowe, a nawet na stawy skroniowo-żuchwowe. Dlatego są to najczęściej aparaty dwuszczękowe.

W działaniu aparatów czynnościowych wykorzystywane są: zasada przyłożenia siły i zasada eliminacji nacisku. Odpowiednio ukształtowane peloty eliminują nacisk mięśni warg i policzków na łuki zębowe, zmieniają układ języka oraz mogą powodować wygaszenie szkodliwych nawyków. Wielkość i kierunek sił wyzwalanych przez aparaty czynnościowe jest wynikiem ustawienia w aparacie czynnościowym dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego, w nowym, korzystnym położeniu żuchwy, zgodnym z celem leczenia.

Aparaty czynnościowe leżą luźno w jamie ustnej. Podczas nagryzania na powierzchnie aparatu, dochodzi do kontaktowania się zębów i wyrostków zębodołowych z aparatem. Siła nagryzania na aparat powoduje drgania, które doprowadzają do zmian w tkankach dziąsła, kostnego otoczenia korzeni zębów. Wielkość siły, z jaką działa aparat, pacjent reguluje na drodze odruchu bólowego. W przypadku zbyt mocnego zaciśnięcia zębów na aparacie, pojawiający się ból powoduje rozluźnienie mięśni.

Okres działania aparatów zdejmowanych jest przerywany, gdyż aparat jest nakładany przez pacjenta na okres ustalony przez lekarza. Na ogół zaleca się zakładanie aparatu na noc i na kilka godzin w ciągu dnia. Najczęściej stosowanymi aparatami zdejmowanymi są płytki Schwarza oraz aparaty blokowe i ich modyfikacje.

Aparaty stałe

Fot. 2. Aparaty stałe grubołukowe: A. łuk podniebienny; B. distalix; C. pendulum

Aparaty stałe (fot. 2A, B i C) są konstruowane przez lekarza z pierścieni i zaczepów (zamków) zacementowanych na zębach, łuków leczniczych oraz elementów dodatkowych. Pierścienie są cementowane na stałych zębach trzonowych. Współcześnie stosowane są zamki metalowe oraz bardziej estetyczne, wykonane z plastyku lub ceramiczne. Zamki są to elementy przyklejone do szkliwa zębów i stanowią punkt przyłożenia siły ortodontycznej. Miejscem, gdzie łączy się naklejony na zębie zamek z łukiem leczniczym, jest rowek (slot), którego długość i szerokość określają zasady według jakich będzie prowadzone leczenie. Najbardziej popularnymi są zamki o slocie: 0,018 x 0,025 cala lub 0,022 x 0,028 cala.

Ze względów historycznych na świecie używaną miarą jest cal amerykański. Wielkość zamka musi być dobrana odpowiednio do wielkości zęba. Najczęściej stosuje się łuki lecznicze wykonane ze stali nierdzewnej, stopu kobaltowo-chromowo-niklowego lub niklowo-tytanowego ze względu na ich doskonałe właściwości elastyczne. Ortodontyczne łuki na przekroju są krawężne lub okrągłe. Wymiary łuków okrągłych podaje się na podstawie ich średnicy, a krawężnych, mnożąc wysokość przez szerokość. Najczęściej są używane łuki o średnicy od 0,010 cala (okrągłe) do 0,019 x 0,025 cala (krawężne).

Łuki mogą być wykonane z jednego drutu lub mogą być wieloplecione. Drut ortodontyczny wtedy jest skręcony z trzech cienkich drucików o średnicy 0,008. Wiele cienkich drucików skręconych wokół drutu grubszego, osiowego są cechą drutu osiowego.

Fot. 3. Aparat cienkołukowy

Inny rodzaj drutu ortodontycznego to prostokątny drut pleciony z szeregu cienkich drucików o wymiarach: 0,016 x 0,016, 0,016 x 0,022, 0,017 x 0,025 cala. Na łuku ortodontycznym wyginane są przez lekarza różnego rodzaju pętle i/lub mocowane różnego rodzaju i kształtu sprężynki. Łuk przytwierdza się do zamków miękkim specjalnym drutem stalowym lub ligaturami elastomerowymi. Ze względu na wymiary stosowanych łuków aparaty te są określane terminem aparatów cienkołukowych (fot. 3).

Innym rodzajem stałych aparatów są tzw. aparaty grubołukowe. Są to aparaty osadzone na wewnętrznych powierzchniach zębów. Są wykonane z drutu okrągłego stalowego o grubości 0,038 cala. Najpopularniejszymi aparatami są łuki podniebienne. Łuk jest dogięty odpowiednio do podniebienia w odległości 1,5–2 milimetrów od błony śluzowej. Łuk może mieć dogięty z jednego kawałka drutu cztery wygięcia w kształcie oczka i dwie pętle. Aparaty te są stosowane, gdy są wskazania do powiększenia szerokości górnego łuku zębowego.