Rozwój emocjonalny i społeczny małego dziecka. Budowanie relacji matka-dziecko

Zanim przyjdzie na świat, wyobrażasz już sobie jak wygląda, kim będzie. Zanim pogłaszczesz swoje dziecko po głowie i je przytulisz – rozmawiaj z nim, przekazuj wiadomość, że jest oczekiwane.

Kiedy noworodek przychodzi na świat, doszukujesz się w nim cech osób bliskich. „Oczy jak tata, usta to cała mama, …a dowcipny jak dziadek, ….pracowitość to po babci”. Dziecko to cząstka nas samych, ale już od poczęcia jest ono kimś innym, niepowtarzalnym. Nie będzie kopią rodziców. Będzie sobą. Musi być sobą, aby stać się samodzielnym, autonomicznym, szczęśliwym człowiekiem. Ty zaś stajesz się inną osobą. Widok płaczącego dziecka, nawet obcego, nie będzie dla ciebie obojętny. Będziesz chciała jak najszybciej mu pomóc. Zaczniesz uważniej patrzeć, czy możesz wejść na przejście dla pieszych, czy na ulicy nic wam nie grozi. Zaskoczy cię, jak bardzo odpowiedzialną i przewidującą osobą potrafisz być. Taka jest właśnie mama.

Zauważyłaś, że dziecko zmieniło cały Twój świat. Nadało Twojemu życiu nowy sens. Praca, rozwijanie własnych zainteresowań, dobra książka, kino czy koncert wcale nie staną się mniej ważne niż kiedyś, ale okaże się też, że możesz godzinami patrzeć na śpiące maleństwo i nie szkoda Ci czasu na zabawę w chowanego czy układanie klocków. Uświadamiasz sobie, co w życiu jest piękne i ważne.

To Ty masz ogromny wpływ na to, kim stanie się ta malutka, bezbronna osóbka: będzie śmiała i towarzyska czy zbyt wrażliwa i zamknięta w sobie. Czy polubi muzykę czy kwiaty, a może pływanie i grę w piłkę? Teraz nie masz już wpływu na to, co dziecko otrzymało w prezencie genetycznym, ale w znacznym stopniu to Ty je kształtujesz. Jest to wspaniałe zadanie życiowe, od Ciebie bowiem dostaje kapitał na całe życie. Bo to Ty chcesz je wychować na dobrego, mądrego i nade wszystko szczęśliwego człowieka. To Ty przekażesz mu wartości, które i dla Ciebie są ważne.

To Ty i Twoje dziecko tworzycie najsilniejszy związek w życiu. Więź, jaka powstaje pomiędzy matką a dzieckiem, nie ma sobie równej. Będziesz blisko swojego dziecka i będziesz je rozumieć nawet bez słów.

Kształtowanie się przywiązania dokonuje się głównie podczas interakcji z rodzicami, którzy stanowią dla dziecka model zachowań społecznych. Niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego jest proces komunikowania się.

Jednym z pierwszych przejawów rozwoju w tym zakresie jest uśmiech, obecny od 4.–6. tygodnia życia dziecka. Jest on reakcją na okazywane mu zainteresowanie: dotyk, pieszczotę, rozmowę.

Od 2.–3. miesiąca życia Twoje dziecko rozpoznaje twarz ludzką i odpowiada uśmiechem na widok osoby, która do niego mówi. Ono widzi siebie w Twoich oczach.

Czteromiesięczne niemowlę okazuje niezadowolenie, gdy otoczenie nie zwraca na nie uwagi.

Od około 7. miesiąca życia (a u niektórych dzieci nawet nieco wcześniej) pojawia się reakcja lękiem na osoby nieznajome.

Ośmiomiesięczne niemowlę domaga się zainteresowania i uwagi, wyrażając to gaworzeniem, a czasem nawet płaczem. W tym okresie możesz już ze swoim dzieckiem prowadzić dialog z odległości kilku metrów.

Bądź bacznym obserwatorem i słuchaczem, a zauważysz, kiedy Twoje dziecko chce się wyciszyć, odpocząć czy spać lub po prostu nie jest gotowe do kontaktu z Tobą. Oznakami takich chęci będzie tarcie nosa i oczu, odwracanie wzroku, zwracanie oczu ku górze, zawieszanie, zatrzymywanie wzroku, rzadkie spojrzenia na rodzica.

Wokalizacje mają coraz słabsze natężenie, ich ilość również się zmniejsza. Słabną ruchy rąk i nóg, obniża się tonus mięśniowy, oddech staje się wyrównany i spokojny.

Zaspokajanie przez Ciebie potrzeb dziecka w 1. roku jego życia sprawia, że niemowlę czuje się bezpiecznie. Gdy woła o pokarm, bo czuje głód – otrzymuje pierś lub butelkę z mlekiem. Gdy zaniepokoi się ostrym światłem lub dźwiękiem – mama przytula i wysyła wiadomość, że wszystko jest w porządku i pod jej kontrolą!

Twoja wrażliwość i gotowość, którą okazujesz w odpowiedzi na sygnały płynące od dziecka, są podstawą kształtowania się więzi, jedynej i niepowtarzalnej. Dla większości niemowląt obiektem przywiązania jest matka, a relacja ta ma charakter diadyczny. Przywiązanie bezpieczne jest najlepszą formą relacji pomiędzy matką a dzieckiem. Dopiero w dalszej kolejności rozwija się więź z innymi osobami, przede wszystkim z ojcem. Jeżeli w trakcie jego rozwoju będziesz dla swojego dziecka „bezpieczną bazą”, pozwolisz mu na swobodne poznawanie otoczenia, dasz prawo do swobodnego zwracania się do Ciebie po wsparcie, wówczas będzie ono wzrastać w przekonaniu o własnej wartości i niepowtarzalności. Stanie się ufne wobec ludzi, a ich intencje oceniać będzie pozytywnie. Stanie się też zdolne do regulowania własnych emocji – najpierw w diadzie, z pomocą dorosłego, a później całkowicie samodzielnie. Ważną umiejętnością, którą zdobędzie Twoje dziecko jest skuteczne radzenie sobie z nadmiarem emocji oraz adekwatne ich wyrażanie.

Jak ważny w sensie emocjonalnym jest okres niemowlęcy dla całego rozwoju człowieka i jak ważną Ty pełnisz w nim rolę, niech przekona Cię fakt, że ciepło, troska i poczucie przynależności znajdujące swoją pełnię w małżeństwie, po raz pierwszy doświadczane są w niemowlęctwie właśnie w relacji z matką.

Czas szybko mija, Twoje dziecko jest coraz bardziej samodzielne, bo wchodzi w wiek poniemowlęcy (1.–3. rok życia). Obecnie stają przed Tobą nowe zadania – wprowadzenie reguł i zasad, konsekwentne przestrzeganie tego, co zostało przez Ciebie postanowione.

Zauważasz teraz nową jakość w zachowaniu swojego dziecka: upór, protest i negację. Trudno jest Ci wprowadzić granice obrazujące, co wolno Twojemu dziecku, a co jest zabronione. Zadajesz sobie pytanie, czy jesteś wystarczająco dobrą matką. Czy masz ulegać zachciankom swojego dziecka, czy też wprowadzać dyscyplinę i kiedy? Te problemy pomoże Ci rozwiązać ojciec dziecka. Jeśli przyjmie stanowczą postawę, stanie się wsparciem dla Ciebie w tej trudnej sytuacji.

Do tej pory Twoja relacja z dzieckiem była bardzo bliska. Nadchodzi jednak pora usamodzielniania się i stopniowej separacji. Dotąd czułaś się dowartościowana tą niepowtarzalną bliskością ze swoim dzieckiem – zwłaszcza podczas karmienia, kąpieli, uspokajania. Może wtedy mąż czuł się trochę pozostawiony z boku, może zazdrościł Wam nieco tej bliskości. Teraz nadchodzi czas dla ojca...