Czy pielęgnacja w pierwszym roku życia może wpłynąć na nieprawidłowy rozwój ruchowy dziecka?

Rozwój ruchowy dziecka jest zakodowany genetycznie, to znaczy, że każdy z nas przychodzi na świat z pewnym programem, według którego osiąga kolejne umiejętności ruchowe.

Jednak według obowiązujących obecnie teorii rozwoju uważa się, że ten kod, według którego osiągamy coraz bardziej skomplikowane umiejętności ruchowe jest nieprecyzyjny i zostawia wiele możliwości dla każdego człowieka w zależności od działania czynników środowiskowych i osobowych. Dziecko na drodze prób i błędów wybiera najlepszy dla siebie sposób wykonania danego ruchu.

Każde dziecko może w inny sposób wykonać to samo zadanie, np. niektóre dzieci rozpoczynają samodzielne siadanie po uzyskaniu umiejętności stania na czworakach, a niektóre najpierw siadają z pozycji leżącej na plecach. Jest to tzw. wariantowość rozwoju.

Drugą cechą prawidłowego rozwoju dziecka jest zmienność osiągania ważnych umiejętności ruchowych, takich jak: trzymanie głowy, obroty na brzuch i plecy, samodzielne siadanie czy chodzenie w różnym czasie.

Obowiązują szerokie normy w prawidłowym rozwoju dla umiejętności trzymania głowy 1,5–3,5 miesiąca, obrót z pleców na brzuch od 3 do 5 miesięcy, czy wreszcie najbardziej chyba kontrowersyjny wiek rozpoczęcia chodzenia, dla którego obowiązuje bardzo szeroka norma 10.–20. miesiąca życia.

Ryc. 1.

Rozwój dziecka zależy również od jego motywacji do wykonania ruchu i budowy ciała – dzieci z nadwagą zazwyczaj wolniej osiągają kolejne etapy rozwoju oraz siły mięśniowej i napięcia mięśniowego. Jednym z prawidłowych sposobów rozwoju dziecka jest tzw. hipotoniczny wzorzec rozwoju u dzieci z obniżonym napięciem, ale bez zaburzeń w sposobie wykonywania ruchu. Dzieci te muszą wykonać większy wysiłek przeciwko działającej na nas sile grawitacji, aby wykonać zamierzony ruch, np. siedząc na podłodze rzadko mają wyprostowane plecy w czasie zabawy (ryc. 1).

Wykorzystując wiedzę na temat wpływu środowiska na rozwój dziecka, do którego należy również prawidłowa pielęgnacja, musimy ją jak najbardziej optymalizować, aby nie zaburzyć harmonii rozwoju.

Ryc. 2.

Rozpoczynamy prawidłowe postępowanie już po urodzeniu dziecka. Jest to okres, w którym noworodek nie jest w stanie utrzymać głowy w symetrii. Układa ją w lewą lub prawą stronę. Układanie dziecka cały czas w jednym kierunku w łóżeczku, karmienie piersią lub butelką zawsze z tej samej strony może powodować powstanie, tzw. asymetrii złożeniowej, to znaczy, że dziecko chętniej patrzy w jedną stronę i aktywniej porusza ręką po tej stronie (ryc. 2).

Aby temu zapobiegać, należy zmieniać ułożenie dziecka w łóżeczku. Bardzo wygodne jest przyklejenie kartek po przeciwnych stronach łóżeczka z naprzemiennie napisanymi dniami tygodnia. Po jednej stronie poniedziałek, środa, piątek i niedziela, po drugiej wtorek, czwartek, sobota i według tego harmonogramu układać dziecko. Umożliwi to symetryczny dopływ bodźców do dziecka i przyczyni się do profilaktyki asymetrii. Poleca się również zawieszenie nad łóżeczkiem 1 zabawki na środku w zasięgu wyciągniętych rączek dziecka, na której skupia wzrok i ćwiczy symetrię.

Karmiąc dziecko butelką, starajmy się, aby jego głowa była ustawiona symetrycznie. Należy również nosić dziecko na zmianę, trzymając raz na lewej, raz na prawej ręce.

W tym okresie należy unikać długotrwałego noszenia dziecka w chuście. Jest to dla niego trudna pozycja do prostego utrzymywania głowy i budowania symetrii całego ciała.

Około 3. miesiąca życia rodzice często wspomagają się w opiece nad dzieckiem umieszczaniem go w fotelikach-leżaczkach. Należy stosować je w rozsądnych ramach czasowych, aby nie hamować naturalnej aktywności dziecka, która najlepiej realizuje się na płaskim podłożu typu łóżeczko, mata czy po prostu zabezpieczona odpowiednio podłoga. Dziecko przez naturalną wrodzoną ciekawość świata, dążąc do osiągnięcia jakiegoś celu, np. zabawki, przenosi ciężar ciała, trenując początek obrotu do boku, a następnie na brzuch.

Układając dziecko na brzuchu, zapewnimy mu warunki do naprzemiennego wyciągania rączek do przedmiotów - zabawek, które jest pierwszym krokiem do nabycia umiejętności obrotu na plecy i pełzania. Zalecam unikanie podłoży typu koc lub kołdra, ponieważ nie są wystarczająco sprężyste i często dziecko stabilizuje się, zaciskając rączki w pięści na tym materiale.

Podłożem o dobrej sprężystości jest karimata lub podobne maty.

Około 6. miesiąca życia dzieci są często sadzane bez umiejętności utrzymania tej pozycji. Stosuje się podparcia bierne typu poduszki i tym podobne zabezpieczenia. Brak aktywnej pozycji siedzącej może powodować powstanie asymetrii również na tym etapie rozwoju.

Proponuję, aby dziecko sadzać w odpowiednim foteliku tylko na czas spożywania posiłków.

Brak możliwości czynnej kontroli pozycji siedzącej w znaczny sposób ogranicza aktywność własną dziecka.

Na kolejnym etapie rozwoju około 8.–10. miesiąca życia chętnie używane są tzw. chodziki.

Chodziki w żaden sposób nie przyspieszają samodzielnego chodzenia dziecka. Często powodują nieprawidłowy rozkład napięcia mięśniowego, który skutkuje również późniejszym chodzeniem na palcach.

Nie zmuszajmy również dzieci do chodzenia przez prowadzanie je za ręce.

Każde dziecko dojrzewa do umiejętności chodzenia w swoim tempie. Pozwólmy mu czworakować bez ograniczeń lub poruszać się na pośladkach. Jest to jedyny okres w naszym życiu, kiedy jesteśmy symetryczni. Również ciągle powtarzane wstawanie przy meblach i kroczenie bokiem jest etapem przygotowawczym do rozpoczęcia chodzenia.

Jeżeli dziecko potrzebuje już niewielkiego wsparcia do chodzenia, wtedy polecam sprzęty typu „pchacz”, za którym trzymając ręce na wysokości swoich bioder dziecko trenuje chodzenie.

Oczywiście na każdym etapie rozwoju mogą pojawić się jakieś wątpliwości, co do prawidłowości rozwoju dziecka. Wtedy najlepiej skonsultować je w gabinecie lekarskim.