×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepienie przeciwko meningokokom

dr med. Ryszard Konior
Oddział Pediatrii i Neurologii Dziecięcej
Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Krakowie

Co to są meningokoki?

Meningokoki to bakterie, które powodują groźną inwazyjną chorobę meningokokową przebiegającą najczęściej, jako:

  • sepsa meningokokowa – uogólnione zakażenie krwi z ciężkimi objawami ze strony wielu narządów (śmiertelność nawet 20–30%)
  • meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (śmiertelność ok. 5–13%); często u jednego chorego występują jednocześnie objawy sepsy i zapalenia opon.

 

Spośród 5 rodzajów meningokoków wywołujących niemal wszystkie zachorowania na świecie, w Polsce dominują grupy B i C (ta ostatnia odpowiedzialna jest za ok. 30% wszystkich zachorowań). Najwyższa zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową (ICHM) występuje w 1. roku życia (dotyczy to zarówno grupy B, jak i C). Dominują wtedy meningokoki grupy B, ale ryzyko wystąpienia zakażenia meningokokami grupy C jest również największe w tym wieku. Od 2. roku życia znacząco zwiększa się udział odsetkowy zachorowań wywołanych grupą C, który zbliża się do poziomu grupy B w następnych grupach wiekowych. Pozostałe rodzaje meningokoków (grupy A, W-135, Y) są obecne w Polsce w formie powszechnego nosicielstwa, ale zachorowania wywołane nimi stanowią tylko niewielki odsetek ICHM. Są one jednak odpowiedzialne za znaczną grupę zachorowań na innych kontynentach (np. grupa A w Afryce, grupa Y w USA).

Jakie jest ryzyko, że nieszczepione dziecko zachoruje?

Dziecko może się zarazić w wyniku kontaktu z bezobjawowym nosicielem meningokoków (2–25% populacji;), rzadziej z osobą chorą. Zakażenie przenosi się poprzez bliski, bezpośredni kontakt z wydzieliną z górnych dróg oddechowych nosiciela lub chorego (np. pocałunek w usta, oblizywanie smoczka, wspólne naczynie do picia, sztućce itp.). Bezobjawowych nosicieli jest najwięcej wśród osób w wieku 15–24 lat, a w niektórych zamkniętych środowiskach (akademiki, internaty, koszary, domy dziecka) wynosi nawet 40–80%.

Sepsa meningokokowa i meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

 

  • Najczęściej dotyczą małych dzieci do 5. roku życia i młodzieży w wieku 16–20 lat, ale mogą występować w każdej grupie wiekowej.
  • W Polsce rocznie notuje się około 300–500 zachorowań na ICHM – liczba zachorowań, nie jest więc duża, ale biorąc po uwagę bardzo ciężki przebieg większości zakażeń i bardzo duże zagrożenie dla życia, należy bardzo poważnie potraktować możliwość profilaktyki przez szczepienia ochronne.
  • Znacznie częściej występują u dzieci i dorosłych, którzy mieli bliski kontakt z osobą chorą na inwazyjną chorobę meningokokową (np. ryzyko zakażenia dziecka, którego współdomownik zachorował, jest aż 500–800 razy większe niż przeciętne [p. niżej]).

 

Meningokoki charakteryzują się niezbyt dużą zakaźnością, dlatego do zakażenia dochodzi tylko w wyniku bardzo bliskiego kontaktu z nosicielem, rzadziej z chorym (p. niżej).

Jak można zapobiec zachorowaniu?

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom wywołanym praktycznie przez wszystkie chorobotwórcze grupy meningokoków jest szczepienie ochronne.

Ważne

Jeżeli Twoje dziecko miało bliski kontakt z osobą, która zachorowała na inwazyjną chorobę meningokokową, zgłoś to jak najszybciej lekarzowi! W takiej sytuacji może być wskazane profilaktyczne podanie antybiotyku skutecznie eliminującego nosicielstwo, w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania.
 

W przypadku małego dziecka za bliski kontakt z chorą osobą uważa się:

 

  • wspólne mieszkanie (a zwłaszcza spanie w jednym pokoju),
  • pobyt w żłobku,
  • kontakt z wydzieliną dróg oddechowych chorego poprzez używanie tych samych naczyń i sztućców, szczoteczki do zębów, oblizywanie smoczka lub pocałunek w usta itp.

 

Jakie są szczepionki przeciwko meningokokom?

Szczepionki przeciwko meningokokom należą do kategorii szczepionek „nieżywych” – zawierają niewielki fragment bakterii (otoczkę polisacharydową połączoną z białkiem – szczepionki skoniugowane, lub kombinacje białek meningokokowych – szczepionka przeciwko meningokokom B). W Polsce są dostępne następujące rodzaje szczepionek przeciwko meningokokom:

  • szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom grupy C (Meningitec, NeisVac-C)
  • szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom grupy A, C, W, Y (Nimenrix)
  • szczepionki przeciwko meningokokom grupy B (Bexsero, Trumenba).

 

Czy szczepienie jest skuteczne?

Szczepionki przeciwko meningokokom skutecznie stymulują układ odpornościowy:

  • po zakończeniu całego cyklu szczepienia niemal u wszystkich dzieci pojawiają się ochronne przeciwciała w zabezpieczającym stężeniu;
  • odporność po szczepieniu u dzieci, które ukończyły 1. rok życia, oraz u młodzieży i dorosłych prawdopodobnie utrzymuje się przez długi czas; natomiast u niemowląt zaszczepionych w 1. roku życia poziom ochrony stopniowo maleje i w 2. roku życia konieczna jest dawka przypominająca szczepionki;
  • choć nie zbadano, o ile szczepienie zmniejsza indywidualne ryzyko zachorowania dziecka, to w krajach, w których wprowadzono powszechne szczepienie dzieci szczepionkami skoniugowanymi, zaobserwowano znaczne zmniejszenie liczby zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową;
  • dodatkowo skutecznie chronią przed osiedlaniem się meningokoków w gardle (tzn. nosicielstwem), a tym samym ograniczają ryzyko zakażenia innych osób.

 

Szczepienie przeciwko meningokokom nie chroni przed innymi przyczynami sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (np. pneumokokami, pałeczką hemofilną typu b).

Czy szczepienie jest bezpieczne i dobrze tolerowane?

Szczepienie jest bezpieczne. Ryzyko wystąpienia poważnych reakcji jest niewielkie, podobne jak w przypadku innych powszechnie stosowanych szczepionek.

Niegroźne reakcje miejscowe (zaczerwienienie, tkliwość i ból w miejscu wstrzyknięcia) oraz ogólne (zaburzenia snu, pogorszenie apetytu, rozdrażnienie) występują u nieco ponad 10% zaszczepionych. Rzadziej (1–10%) występują niewysoka gorączka, wymioty, ból mięśni i kończyn. Objawy te są zwykle krótkotrwałe, łagodne i ustępują samoistnie. W przypadku szczepienia szczepionką białkową przeciwko menigokokom B nieco częściej niż w przypadku szczepionek skoniugowanych obserwuje się odczyny w postaci gorączki, bólu w miejscu szczepienia. Dotyczy to zwłaszcza stosowania jednoczasowo z innymi szczepionkami.

Kogo szczepić?

Ze względu na polskie dane epidemiologiczne (największa zapadalność w wieku niemowlęcym) szczepienia przeciwko meningokokom B i C należy rozważyć jak najwcześniej, najlepiej już w pierwszym półroczu życia. Szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom grupy C oraz białkowa szczepionka przeciwko meningokokom grupy B (Bexsero) są przeznaczone dla dzieci, które ukończyły 2. miesiąc życia, a rekombinowana szczepionka przeciwko meningokokom (Trumenba) dla dzieci powyżej 10. roku życia, ale wszystkie powyższe szczepionki mogą być również stosowane u młodzieży i dorosłych. Liczba dawek szczepionki meningokokowej podanej w 1. roku życia zależy od preparatu, jaki zastosujemy, a także od tego jak wcześnie wprowadzamy szczepionkę. Niezależnie od tego, jaką szczepionkę zastosowaliśmy, jeżeli szczepienie rozpoczęto w 1. roku życia, zawsze konieczne jest podanie dawki przypominającej w 2. roku życia.

Czterowalentne szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom grupy A, C W, Y można stosować u dzieci, które ukończyły 12. miesiąc życia (Nimenrix, obecnie zarejestrowany także u dzieci w wieku 6–12 tyg.) lub 2. rok życia (Menveo). Szczepionki te powinny być stosowane szczególnie u dzieci, młodzieży i osób dorosłych, które podróżują po świecie, np. u uczniów i studentów podejmujących naukę w USA, turystów podróżujących do Afryki i Azji. Rozważ zaszczepienie swojego dziecka przeciwko meningokokom, zwłaszcza jeśli będzie ono uczęszczać do żłobka lub przedszkola albo jego starsze rodzeństwo uczęszcza do przedszkola, szkoły lub mieszka w internacie, lub gdy planujesz wyjechać z dzieckiem do kraju zagrożonego chorobą meningokokową.

Skoniugowane szczepionki przeciwko meningokokom zapobiegają również bezobjawowemu nosicielstwu bakterii, dlatego ochronę przed zachorowaniem na chorobę meningokokową można rozpocząć od zaszczepienia starszego rodzeństwa. Takie postępowanie zmniejszy ryzyko przeniesienia zakażenia z rodzeństwa na współdomowników, zwłaszcza na niemowlę.

Porozmawiaj z lekarzem o wyborze rodzaju szczepionki.

Kiedy i jak szczepić?

Szczepienie przeciwko meningokokom najlepiej rozpocząć w 1. lub w 2. roku życia dziecka. Po szczepieniu w 1. roku życia poziom przeciwciał ochronnych stopniowo się jednak zmniejsza i dlatego konieczne jest podanie dawki przypominającej po ukończeniu 12 miesięcy. Z wiekiem ryzyko zachorowania na chorobę meningokokową się zmniejsza, ale zachorowanie może wystąpić również u osób starszych i jest obarczone największą śmiertelnością, przekraczającą 30%. Dlatego na szczepienie przeciwko tej chorobie nigdy nie jest za późno. Jeżeli nie zastosowano szczepionek meningokokowych we wczesnym dzieciństwie, bez wahania powinno się je zastosować w późniejszym wieku, szczególnie u dzieci starszych, młodzieży i młodych dorosłych. Szczepionki podaje się w zastrzyku domięśniowym.

Można je podawać jednocześnie z większością innych szczepionek.

Które dzieci nie powinny być szczepione?

Nie należy szczepić, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepień.

Czy szczepienie jest bezpłatne?

Nie, szczepienie należy do kategorii zalecanych w obowiązującym programie szczepień ochronnych, ale odpłatnych.

W przypadku epidemii władze sanitarno-epidemiologiczne prowadzą doraźne akcje szczepień w środowiskach największego zagrożenia na koszt państwa. Bezpłatne szczepienia prowadzą także niektóre samorządy.

Szczepienie przeciwko meningokokom w pytaniach i odpowiedziach

Dwa szczepienia w trakcie jednej wizyty »
Czy zaszczepienie chorego dziecka grozi powikłaniami? »
 
08.10.2018
Zobacz także
  • Szczepienie przeciwko pneumokokom
  • Meningokoki groźne nie tylko dla dzieci
  • Szczepienie przeciwko rotawirusom
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu
  • Zakażenia meningokokowe, sepsa meningokokowa
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienia przed wyjazdem na Karaiby (Wyspy Karaibskie)
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta