Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu

lek. Izabela Tarczoń
Specjalistyczna Poradnia Medyczna „Przylądek Zdrowia” w Krakowie

Co to jest środkowoeuropejskie odkleszczowe zapalenie mózgu?

Jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego spowodowana przez wirusy z rodziny Flaviviridae, przenoszona przez kleszcze. Diagnostyka odkleszczowego zapalenia mózgu jest trudna, ponieważ część przypadków przebiega w sposób łagodny albo wręcz bezobjawowo – co szczególnie często zdarza się u dzieci. U dorosłych przebieg choroby jest groźniejszy: u co 10. osoby może dojść do objawów neurologicznych – porażeń lub niedowładów, szczególnie w obrębie nerwów czaszkowych, uszkodzeń móżdżku, uszkodzeń z pogranicza psychiatrii – np. ubytków pamięci, zaburzeń nastroju i koncentracji.

Obszar występowania środkowoeuropejskiego zapalenia mózgu jest bardzo rozległy: sięga od wschodniej Francji po Japonię i od północnej Rosji po Albanię. W Polsce terenem największego zagrożenia jest Warmia, Podlasie, Mazury, Opolszczyzna i Zachodniopomorskie. W Polsce w 2011 roku odnotowano 222 przypadki tej choroby. W Europie najwięcej zachorowań odnotowuje się w Austrii (w tym kraju szczepienia przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu są obowiązkowe), Czechach, Niemczech, Węgrzech, Krajach Bałtyckich, Polsce, Słowenii i Szwecji. Z kolei nigdy nie rejestrowały ich Belgia, Luksemburg, Holandia, Irlandia, Portugalia, Hiszpania i Wielka Brytania.

Co ważne, zainfekowane flawiwirusem są również kleszcze żyjące w naszych przydomowych ogródkach. Wśród 325 zachorowań zgłoszonych w Polsce w 2009 roku, oprócz najliczniejszych przypadków z terenów województwa warmińskiego i podlasko-pomorskiego, w województwach małopolskim i mazowieckim odnotowano ponad 30 zachorowań.

Jakie jest ryzyko, że niezaszczepione dziecko zachoruje?

Kleszcz pospolity posiada kłująco-ssący aparat gębowy, dzięki któremu wprowadza do organizmu ślinę zawierającą liczne składniki bioaktywne oraz m.in. środki miejscowo znieczulające, dzięki czemu często człowiek nie czuje ukąszenia. Wraz ze śliną, w zależności od rodzaju kleszcza i miejsca, gdzie bytuje, pasożyt ten może przenieść pierwotniaki, bakterie lub wirusy, wywołujące zachorowania ludzi lub zwierząt. W przypadku odkleszczowego zapalenia mózgu jest to flawiwirus.

Nieprawdziwa jestinformacja, że kleszcze żyją na drzewach i stąd skaczą na przechodzących ludzi. Spotykamy je w trawie, w niskich krzakach oraz w leszczynie. Przesiadują na spodniej stronie liści głównie na ich końcach lub na gałęziach w pobliżu ścieżek i śladów dzikich zwierząt, skąd są ściągane przez żywicieli. Dlatego u nieuodpornionej osoby, po ukąszeniu przez kleszcza, może dojść do zakażenia i rozwoju objawów choroby. Ryzyko to zwiększa się wraz z długością bytowania kleszcza na skórze.

Dzieci można zaszczepić po ukończeniu przez nie 1. roku życia, a więc przed osiągnięciem tego wieku niezwykle ważna staje się tzw. profilaktyka nieswoista, czyli unikanie ukąszeń przez kleszcza.

Jak można zapobiec zachorowaniu na środkowoeuropejskie odkleszczowe zapalenie mózgu?

Najskuteczniejszą i bezpieczną formą ochrony jest wykonanie szczepień ochronnych. W Polsce zarejestrowane są dwie szczepionki zabezpieczające przed tą groźną chorobą: FSME-IMMUN (FSME-IMMUN 0,25-ml Junior, FSME-IMMUN 0,5-ml) i Encepur K (zarejestrowana do stosowania u dzieci >1 roku życia)/Encepur Adults (zarejestrowana do stosowania u dzieci >12. roku życia i dorosłych).

Czy szczepienie jest skuteczne?

Skuteczność obu szczepionek jest bardzo wysoka. Należy jednak pamiętać, że aby szczepienie było efektywne, powinno być wykonane odpowiednio wcześniej, przed rozpoczęciem aktywności kleszczy. Najlepiej schemat szczepienia podstawowego rozpocząć zimą lub wczesną wiosną. W przypadkach późniejszego rozpoczęcia szczepień, zaleca się stosowanie schematów tzw. przyspieszonych.

Uwaga

Należy pamiętać, że szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu nie chronią przed boreliozą, również roznoszoną przez kleszcze. Dlatego nawet jeśli jesteśmy zaszczepieni, nie możemy bagatelizować ukąszeń przez te pajęczaki i w przypadku pojawienia się m.in. rumienia na skórze, powinniśmy skonsultować się z lekarzem.

Czy szczepienie jest bezpieczne i dobrze tolerowane?

Obie szczepionki są bezpieczne i dobrze tolerowane, jednakże nie powinny być stosowane u osób uczulonych na białko jaja kurzego, ze względu na możliwość wystąpienia natychmiastowych reakcji alergicznych po ich podaniu. U osób nieuczulonych mogą powstać łagodne reakcje miejscowe w miejscu szczepienia: obrzęk, bolesność i zaczerwienienie. Ponadto u części szczepionych osób, może się pojawić gorączka, zwłaszcza po pierwszej dawce szczepionki, oraz bóle głowy czy mięśni. Objawy te zazwyczaj ustępują samoistnie i nie są nasilone.

Kogo szczepić?

Obie szczepionki można podawać od 1. roku życia. Według Programu szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu zalecane jest osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, a w szczególności osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasu, stacjonującemu wojsku, funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej, rolnikom, młodzieży odbywającej praktyki oraz turystom i uczestnikom obozów i kolonii.

Kiedy i jak szczepić?

Szczepionki mają podobny schemat dawkowania: cykl podstawowy składa się z trzech dawek. Dwie pierwsze, po których możemy się już czuć zabezpieczeni przed chorobą, podaje się w odstępie od 1 miesiąca do 3 miesięcy. Trzecią dawkę podaje się – w zależności od preparatu – od 5 do 12 miesięcy albo od 9 do 12 miesięcy po dawce drugiej. W późniejszym okresie przyjmuje się dawki przypominające: pierwszą po 3 latach, następną po od 3 do 5 lat, w zależności od wieku osoby szczepionej. W przypadku obu szczepionek rozróżnia się dawki pediatryczne i dawki dla osób dorosłych. Ponadto obie szczepionki mają zarejestrowany tzw. przyspieszony schemat szczepień – zalecany w przypadkach, gdy konieczne jest uzyskanie uodpornienia w krótszym czasie.

Najlepiej pierwszą dawkę podać przed sezonem aktywności kleszcza, który zaczyna się w kwietniu. Do największej liczby zachorowań dochodzi w czerwcu i październiku.

Których dzieci nie należy szczepić?

Szczepionki nie mogą przyjąć osoby z ciężką nadwrażliwością na białka jaja kurzego, a także nadwrażliwością na inne składniki szczepionki. Do szczepienia kwalifikuje lekarz.

Czy szczepienie jest bezpłatne?

Szczepionka przeciw środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu należy do szczepień zalecanych i jest odpłatna.

09.10.2018
Zobacz także
  • Odkleszczowe zapalenie mózgu
  • Jak usunąć kleszcza?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przed wyjazdem na Karaiby (Wyspy Karaibskie)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta