×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej

prof. nadzw. dr hab. med. Teresa Jackowska
Klinika Pediatrii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest skuteczne i bezpieczne. Ospa wietrzna to choroba zakaźna, która może powodować poważne powikłania, zwłaszcza u dorosłych. W Polsce szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe i bezpłatne dla wybranych grup dzieci do ukończenia 19. roku życia

Co to jest ospa wietrzna?

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Wirus ten jest bardzo zakaźny i niemal każdy, kto miał z nim kontakt, zachoruje. Na ospę wietrzną najczęściej chorują dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, a także młodsze dzieci i dorośli, którzy nie przeszli tej choroby w dzieciństwie.

Wirus wywołuje:

  • ospę wietrzną – ostrą chorobę przebiegającą z gorączką i charakterystyczną wysypką w postaci pęcherzyków
  • półpasiec – u 10–20% osób od kilku do kilkudziesięciu lat po zachorowaniu na ospę wietrzną ten sam wirus (uśpiony w organizmie) wywołuje zmiany na skórze wzdłuż przebiegu nerwów (zaczerwienienie, pęcherzyki podobne do występujących w przebiegu ospy wietrznej) z towarzyszącym silnym nerwobólem.

Zajęcie oka grozi uszkodzeniem wzroku, a ucha – słuchu.

Ospa wietrzna u dzieci – czy to niebezpieczna choroba?

U większości dzieci ospa wietrzna ma łagodny przebieg, jednak u niektórych jej przebieg jest ciężki albo pojawiają się powikłania:

  • zakażenie bakteryjne skóry i tkanek miękkich
  • zapalenie płuc
  • zapalenie mózgu i inne powikłania neurologiczne.

Dla kogo ospa wietrzna jest najbardziej niebezpieczna?

Ospa wietrzna ma cięższy przebieg u dorosłych powyżej 20 lat (ryzyko powikłań, a nawet zgonu jest 10–20 razy większe niż u dzieci). Jest również bardzo groźna dla kobiet w ciąży, noworodków matek, które zachorowały na ospę (wystąpienie osutki, czyli wysypki) w ciągu 5 dni przed porodem lub do 48 h po nim oraz chorych z upośledzoną odpornością (z powodu wrodzonych niedoborów odporności, w czasie leczenia przeciwnowotworowego lub otrzymywania hormonów steroidowych).

Jakie jest ryzyko, że nieszczepione dziecko zachoruje?

Zakażenie jest powszechne i trudno go uniknąć. Aż 80% dzieci przechodzi ospę wietrzną przed ukończeniem 9. roku życia (tym wcześniej, im wcześniej zaczynają uczęszczać do przedszkola lub szkoły, gdyż w zbiorowiskach dzieci ryzyko zachorowania jest największe). Chory jest zakaźny dla innych osób w ciągu 1–2 dni przed pojawieniem się wysypki aż do czasu, kiedy wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupki.

W klimacie umiarkowanym zachorowania na ospę wietrzną występują zwykle późną zimą i wczesną wiosną. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny – PIB w Warszawie, w 2022 r. w całym kraju zarejestrowano 171 706 przypadków zachorowań na ospę wietrzną (zapadalność: 453,9 na 100 tys.), a w 2021 r. – 57 669 przypadków.

Szczepienie przeciwko ospie - kiedy najlepiej zaszczepić?

Choroba ta jest bardzo rozpowszechniona i trudno jej uniknąć, dlatego najlepszym sposobem jest szczepienie ochronne, gdyż zapewnia nie tylko skuteczną, ale i trwałą ochronę.

Ważne!

Zaszczep swoje zdrowe dziecko przeciwko ospie wietrznej, zwłaszcza przed pójściem do żłobka, przedszkola lub szkoły, jeśli chcesz je ochronić przed tą chorobą i jej powikłaniami.

Czy można zachorować na ospę wietrzną pomimo szczepienia?

Tak, po szczepieniu zgodnie z zaleceniami:

  • ponad 95% dzieci nie zachoruje na ospę wietrzną, a 98–100% na ospę o ciężkim lub umiarkowanym przebiegu
  • wielokrotnie zmniejsza się ryzyko półpaśca.

Rzadko się zdarza, aby dzieci chorowały mimo szczepienia. Jeśli już do tego dojdzie, choroba ma wówczas znacznie łagodniejszy przebieg.

Jakie są szczepionki przeciwko ospie wietrznej?

W Polsce dostępna jest jedna szczepionka przeciwko ospie wietrznej. Zawiera żywe wirusy (należy do szczepionek „żywych”), ale tak osłabione i zmodyfikowane, że nie wywołują u zdrowych osób choroby, a stymulują odporność.

Szczepienie przeciwko ospie – zdarzenia niepożądane

Szczepionka jest dobrze tolerowana i bezpieczna. Do szczepienia przeciwko ospie wietrznej, jak do wszystkich innych szczepień, kwalifikuje lekarz.

Niekiedy (rzadko) po szczepieniu mogą wystąpić:

  • łagodne odczyny w miejscu wstrzyknięcia szczepionki – zaczerwienienie, obrzęk, bolesność, które występują zwykle w pierwszej dobie po szczepieniu (ok. 20%)
  • przemijająca gorączka, która pojawia się zwykle 7–21 dni po szczepieniu i dotyczy ok. 7% dzieci po pierwszej dawce i 4% dzieci po drugiej dawce
  • wysypka – kilka zmian na skórze (czerwonawych grudek, rzadziej typowych pęcherzyków), które pojawiają się w ciągu 5–26 dni po szczepieniu u 3–5% szczepionych i znikają samoistnie bez śladu. Poinformuj lekarza, jeśli taka wysypka wystąpi po szczepieniu u Twojego dziecka.

Wysypka po szczepieniu – czy można się zakazić od dziecka po jego szczepieniu przeciwko ospie wietrznej

Ryzyko zakażenia się wirusem „szczepionkowym” w wyniku bliskiego kontaktu z zaszczepionym dzieckiem (np. rodzeństwo lub rodzice) jest minimalne (pojedyncze przypadki na milion podanych dawek) i można je brać pod uwagę tylko wówczas, gdy po szczepieniu u dziecka pojawi się opisana powyżej wysypka.

Po szczepieniu nie trzeba powstrzymywać się od codziennych aktywności (np. kąpieli itp.).

Dla kogo szczepionka przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowa i bezpłatna?

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecane wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych.

Zgodnie z nowym Programem Szczepień Ochronnych szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe i bezpłatne do ukończenia 19. roku życia dla:

  1. dzieci, które nie chorowały na ospę wietrzną:
    • z upośledzeniem odporności obciążonych dużym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby
    • przed planowanym leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią
  2. dzieci, które nie chorowały na ospę wietrzną, z otoczenia osób określonych w punkcie 1.
  3. dzieci, które nie chorowały na ospę wietrzną inne niż wymienione w punkcie 1. lub 2., przebywające lub zakwalifikowane do pobytu w:
    • zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych
    • zakładach opiekuńczo-leczniczych
    • rodzinnych domach dziecka
    • domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
    • domach pomocy społecznej
    • placówkach opiekuńczo-wychowawczych
    • regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych
    • interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych
    • żłobkach lub klubach dziecięcych.

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej – ile dawek, od kiedy zacząć szczepić?

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej zarejestrowana jest do stosowania od ukończenia 9. miesiąca życia, jednak zaleca się, aby szczepienie rozpocząć od 12. miesiąca życia, a najlepiej przeprowadzić je między 12. a 18. miesiącem życia dziecka.

Kompletne szczepienie obejmuje podanie 2 dawek w odstępie co najmniej 6 tygodni (6–8 tygodni). Jeżeli pacjent otrzymał jedną dawkę szczepionki, to niezależnie ile czasu upłynęło od podania pierwszej dawki, należy podać drugą dawkę (nie trzeba rozpoczynać schematu szczepienia od początku).

Zdrowym dzieciom szczepionkę przeciwko ospie wietrznej można podać podczas jednej wizyty razem ze szczepionką przeciwko odrze, śwince i różyczce.

Szczepionkę podaje się w postaci zastrzyku podskórnego.

Kto powinien się zaszczepić przeciwko ospie wietrznej?

Szczepienie zaleca się wszystkim osobom dorosłym, które nie chorowały na ospę wietrzną lub nie były wcześniej szczepione, a zwłaszcza:

  1. pracownikom placówek opieki zdrowotnej
  2. osobom pozostającym w bliskim kontakcie z osobami z niedoborem odporności komórkowej, w tym w trakcie leczenia immunosupresyjnego (bliscy krewni, współmieszkańcy, pracownicy socjalni itp.)
  3. chorym na ostrą białaczkę w okresie remisji
  4. chorym przed planowanym przeszczepieniem narządu lub komórek krwiotwórczych
  5. pacjentom przed planowanym leczeniem immunomodulacyjnym lub immunosupresyjnym, którzy nie mają udokumentowanego kompletnego szczepienia (2 dawki szczepionki) lub przechorowania ospy wietrznej (rozpoznanej przez lekarza), u których nie stwierdzono swoistych przeciwciał anty-VZV w surowicy,
  6. kobietom planującym ciążę, ale należy unikać zajścia w ciążę w ciągu 1 mies. po zaszczepieniu
  7. rodzicom małych dzieci (niemowlęta, wiek przedszkolny i szkolny).

Szczepienie po kontakcie z osobą chorą na ospę wietrzną

Osoba nieuodporniona, czyli niezaszczepiona przeciwko ospie wietrznej ani niechorująca wcześniej na ospę, po bliskim kontakcie z chorym na ospę wietrzną, np. jeśli ospa występowała u domownika lub przebywała w niedalekiej odległości w zamkniętym pomieszczeniu co najmniej przez 1 h lub dłużej z chorym twarzą w twarz w szpitalu, może zostać zaszczepiona przeciwko ospie, co zwykle nie zapobiega zachorowaniu, ale znacznie łagodzi przebieg choroby. W takim przypadku nieuodpornione osoby bez przeciwwskazań do szczepienia powinny zostać jak najszybciej zaszczepione (najpóźniej w ciągu 72–120 h po narażeniu na kontakt z osobą chorą na ospę).

Osoby nieuodpornione – kobiety w ciąży oraz osoby z upośledzeniem odporności komórkowej wymagają innego postępowania, czyli podania tzw. swoistej immunoglobuliny, dlatego w takim przypadku należy się zgłosić niezwłocznie do lekarza.

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej – cena

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej dostępna w Polsce – Varilrix kosztuje około 290 PLN.

Które dzieci nie powinny być szczepione przeciwko ospie wietrznej?

Ważne!

Szczepionek nie wolno podawać dzieciom z ciężkim upośledzeniem odporności.

Nie należy szczepić, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepień.

Jeśli u Twojego dziecka podejrzewa się lub rozpoznano ciężki niedobór odporności albo nowotwór złośliwy krwi lub układu chłonnego (np. białaczkę, chłoniaka), lub przyjmuje ono leki osłabiające układ odpornościowy (np. leki przeciwnowotworowe, naświetlania, hormony steroidowe [glikokortykosteroidy]), powiedz o tym lekarzowi.

Jeżeli Twoje dziecko będzie miało po szczepieniu kontakt z pacjentem z wymienionych powyżej grup ryzyka lub z kobietą w ciąży, zgłoś to lekarzowi. W przypadku wystąpienia u dziecka wysypki po szczepieniu lekarz może zalecić zachowanie szczególnych środków ostrożności.

Szczepionka zawiera niewielką ilość antybiotyku – neomycyny. Zwykle nie powoduje ona ciężkich reakcji uczuleniowych. Uczulenie miejscowe na neomycynę w preparatach stosowanych na skórę (tzw. wyprysk kontaktowy) nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia. Jeśli jednak po takich preparatach u Twojego dziecka wystąpiła uogólniona ostra reakcja alergiczna, zgłoś to lekarzowi.

Ważne!

Jeśli z powodu choroby przewlekłej lekarz przepisał dziecku preparat kwasu acetylosalicylowego (np. aspirynę, polopirynę), nie wolno go podawać w ciągu 6 tygodni po szczepieniu przeciwko ospie.

Leki tego typu po szczepieniu przeciwko ospie mogą spowodować poważne objawy niepożądane – uszkodzenie wątroby i objawy neurologiczne.

Ważne!

Dziecka nie należy szczepić przez 3–11 miesięcy po leczeniu krwią, osoczem, immunoglobulinami lub innymi preparatami krwi.

Jeżeli Twoje dziecko otrzymało preparaty krwi, poinformuj o tym lekarza. W takim przypadku, aby szczepienie było w pełni skuteczne, trzeba je opóźnić nawet o 3–11 miesięcy. Jeśli o tym zapomniałaś i dziecko zaszczepiono, szczepienie trzeba powtórzyć po upływie bezpiecznego okresu.

Preparatów krwi nie należy także podawać w ciągu 2 tygodni po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej. Jeżeli jednak takie leczenie jest konieczne, szczepienie trzeba powtórzyć po odpowiednio długiej przerwie. Poinformuj o takim fakcie lekarza.

Komu nie należy podawać szczepionki przeciwko ospie wietrznej?

Szczepionka przeciwko ospie jako szczepionka „żywa” nie powinna być podawana:

  1. osobom z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, także powstałymi w wyniku radioterapii, chemioterapii i leczenia immunosupresyjnego
  2. kobietom w ciąży i 1–3 mies. przed planowaną ciążą.

Ponadto minimalny odstęp pomiędzy podaniem kolejnych dawek wynosi 4 tygodnie. To samo dotyczy innych szczepionek żywych – mogą być podane na jednej wizycie lub w odstępnie co najmniej 4 tygodni. Po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej co najmniej przez 2 tyg. nie należy podawać preparatów immunoglobulin i preparatów krwi zawierających immunoglobuliny. Należy zachować odstęp 3–11 mies. po podaniu preparatu immunoglobulin lub krwi a szczepieniem przeciwko ospie wietrznej.

We wszystkich wymienionych sytuacjach i w razie innych wątpliwości, należy porozmawiać z lekarzem.


13.11.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta