×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce

dr med. Jacek Mrukowicz1, dr med. Piotr Sawiec2
1 Redaktor naczelny „Medycyny Praktycznej – Pediatrii” i „Medycyny Praktycznej – Szczepienia”, Polski Instytut EvidenceBased Medicine w Krakowie
2 Zastępca Redaktora Naczelnego "Medycyny Praktycznej - Pediatrii"
Opracowano na podstawie poradnika dla rodziców "Pierwsze dwa lata życia dziecka" wydanego przez Medycynę Praktyczną

Co to jest odra, świnka i różyczka?

Odra to wirusowa choroba zakaźna objawiająca się wysoką gorączką i charakterystyczną wysypką na skórze (czerwonawe plamki i grudki). Zwykle jej przebieg jest łagodny, ale u niektórych dzieci pojawiają się poważne powikłania: zapalenie płuc, zapalenie mózgu (1 przypadek/1000 dzieci chorych na odrę) prowadzące do jego trwałego uszkodzenia, podostre stwardniające zapalenie mózgu (pojawia się od kilku do kilkunastu lat po zachorowaniu na odrę, prowadząc do ciężkiego uszkodzenia mózgu i śpiączki), zgon (1–3 przypadków/1000 dzieci chorych na odrę). U dzieci do 5. roku życia i chorych z niedoborami odporności odra częściej ma ciężki przebieg.

Świnka jest zakaźną chorobą wirusową, występującą głównie u dzieci, objawiającą się zapaleniem ślinianek przyusznych – gorączką, bólem i obrzękiem (opuchlizną) zlokalizowanym przed małżowiną uszną oraz poniżej niej. U większości dzieci choroba przebiega łagodnie, ale u niektórych pojawiają się poważne powikłania: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz inne powikłania neurologiczne (ok. 10% chorych), głuchota, zapalenie trzustki, zapalenie serca, zapalenie jąder lub jajników (raczej u starszych dzieci i młodzieży). Powikłania są częstsze i cięższe u młodzieży oraz dorosłych.

Różyczka to choroba wywoływana przez wirusa różyczki. Przebiega łagodnie z gorączką i wysypką skórną, a u dorosłych nawet bez żadnych objawów lub przypomina grypę. Powikłania występują rzadko: zapalenie stawów (głównie u nastolatek i dorosłych kobiet) oraz zapalenie mózgu (1 przypadek/5000 dzieci chorych na różyczkę). Jeśli natomiast na różyczkę zachoruje kobieta w ciąży, może dojść do poronienia, śmierci płodu lub rozwoju ciężkich wad wrodzonych (tzw. zespół różyczki wrodzonej) – jest to najgroźniejsza konsekwencja zakażenia wirusem różyczki. Ciężarne kobiety najczęściej zakażają się wirusem różyczki od chorych dzieci.

Jakie jest ryzyko, że nieszczepione dziecko zachoruje?

Wszystkie opisane choroby są bardzo zakaźne (zakażenie drogą oddechową) i przed erą powszechnych szczepień chorowały na nie wszystkie dzieci i dorośli. Do zachorowania najczęściej dochodzi po kontakcie z osobą chorą (zakaża zanim jeszcze wystąpią widoczne objawy).

Liczba zachorowań na odrę w Polsce jest mała dzięki powszechnym od wielu lat szczepieniom. Jednak:

  • wciąż choruje 11–133 dzieci rocznie, głównie nieszczepionych, a lokalnie wybuchają epidemie;
  • ryzyko odry u nieszczepionego dziecka jest aż 66 razy większe niż u prawidłowo szczepionego;
  • aktualnie w wielu innych krajach Europy szerzą się duże epidemie odry, a chorują głównie osoby niezaszczepione lub niekompletnie zaszczepione.

 

Powszechne szczepienie dzieci przeciwko śwince i różyczce wprowadzono w Polsce stosunkowo niedawno, dlatego ryzyko zachorowania niezaszczepionego dziecka nadal jest dosyć duże. W latach 2004–2006 w Polsce co roku notowano u dzieci do 14. roku życia:

  • 15 000–136 000 zachorowań na świnkę (zależnie od epidemii), czyli zachorowało 1 na 63–1000 dzieci;
  • 8000–21 000 zachorowań na różyczkę, czyli zachorowało 1 na 250–1000 dzieci.

 

Jak można zapobiec zachorowaniu?

Podstawową i skuteczną metodą zapobiegania zachorowaniom jest szczepienie ochronne.

Ważne

Zaszczep swoje dziecko przeciwko odrze, śwince i różyczce zgodnie z zaleceniami, aby uchronić je przed poważnymi powikłaniami tych chorób (w dzieciństwie i w wieku dorosłym).

Jeżeli Twoje dziecko miało kontakt z chorym na odrę, a nie było szczepione lub ma niedobór odporności, zgłoś to jak najszybciej lekarzowi!
 

Niezaszczepione dzieci lub dzieci z niedoborem odporności (rozpoznanym przez lekarza) można ochronić przed zachorowaniem (lub złagodzić przebieg choroby) po kontakcie z osobą chorą na odrę, podając im zastrzyk z przeciwciałami – immunoglobulinę. Należy to zrobić jak najszybciej, ale nie później niż w ciągu 6 dni po kontakcie z chorym. Decyzję podejmuje lekarz po przeanalizowaniu ryzyka zachorowania. W przypadku podania immunoglobuliny szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce można wykonać dopiero po upływie 5–6 miesięcy.

Jakie są szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce?

W Polsce do szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce stosuje się szczepionkę skojarzoną (Priorix), tzn. jedna szczepionka chroni przed wszystkimi trzema chorobami. Wszystkie szczepionki zawierają żywe wirusy, ale tak osłabione i zmodyfikowane, że nie wywołują u zdrowych dzieci choroby, a stymulują odporność. Dostępna jest także szczepionka poczwórnie skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej (Priorix-Tetra).

Czy szczepienie jest skuteczne?

Tak, po szczepieniu zgodnie z zaleceniami (2 dawki):

  • 95–99% dzieci nie zachoruje na odrę lub różyczkę,
  • 79–95% dzieci nie zachoruje na świnkę,
  • odporność jest długotrwała, utrzymuje się prawdopodobnie przez całe życie.

 

Około 5–10% dzieci nie wytwarza odporności przeciwko odrze po pierwszej dawce, dlatego zaleca się podanie drugiej, uzupełniającej dawki. Wszystkie szczepionki dostępne w Polsce są równie skuteczne.

Rzadko się zdarza, aby dzieci chorowały mimo szczepienia. Jeśli jednak do tego dojdzie, choroba przebiega znacznie łagodniej.

Czy szczepienie jest bezpieczne i dobrze tolerowane?

Szczepionki mają zapewnić maksymalną skuteczność przy najwyższym poziomie bezpieczeństwa. Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) występują rzadko:

  • najczęściej są łagodne, przemijające zaczerwienienie, obrzęk i bolesność w miejscu wstrzyknięcia (1–2 dni po szczepieniu);
  • gorączka powyżej 39,5°C 6–12 dni po szczepieniu (5–15% dzieci), ustępuje w ciągu 1–2 dni;
  • wysypka na skórze (5% dzieci) – pojawia się 7–12 dni po szczepieniu i znika w ciągu 1–3 dni;
  • krwotoczne plamki na skórze, tzw. wybroczyny (niezwykle rzadko) – mogą wystąpić w ciągu 2 miesięcy po szczepieniu, zwykle po 2–3 tygodniach; nie miały niekorzystnych następstw i znikały bez śladu;
  • u nielicznych dzieci w wieku 12–48 miesięcy, które pod wpływem gorączki (bez względu na jej przyczynę) reagują drgawkami (tzw. drgawki gorączkowe), także gorączka po szczepieniu może sprowokować napad drgawek (u 1 na 3000–4000 zaszczepionych dzieci; po szczepionce poczwórnie skojarzonej u 1 na 2400 szczepionych); zwykle dotyczy to pierwszej dawki, a tego typu drgawki gorączkowe ustępują bez trwałych następstw w rozwoju dziecka;
  • łagodne zapalenie mózgu – wyjątkowo występuje w ciągu 5–15 dni po szczepieniu u mniej niż 1 dziecka na milion zaszczepionych, a więc 1000 razy rzadziej niż po zachorowaniu na odrę; co najważniejsze (w odróżnieniu od powikłań po odrze) – ustępuje samoistnie bez trwałych następstw.

 

Jak po każdym szczepieniu, także po podaniu tej szczepionki może wystąpić reakcja alergiczna (1 przypadek na więcej niż milion zaszczepionych), ale ciężkie reakcje zdarzają się niezmiernie rzadko.

Szczepionka zawiera żywe wirusy, ale po szczepieniu nie przenoszą się one na inne osoby z otoczenia dziecka.

Jeżeli po szczepieniu wystąpią opisane powyżej niepożądane odczyny poszczepienne, koniecznie zgłoś to lekarzowi. Skontaktuj się z nim także, jeśli zaniepokoją cię inne objawy. Wbrew krążącym opiniom szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce nie wywołuje autyzmu ani zapalnych chorób jelit i jest bezpieczne.

Kogo szczepić?

Szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce są zalecane wszystkim dzieciom, które ukończyły 12. miesiąc życia.

Jeżeli planujesz wyjazd za granicę z dzieckiem, zapytaj lekarza o szczepienie przeciwko odrze. Twoje dziecko w celu maksymalnej ochrony przed zachorowaniem może wymagać specjalnego schematu szczepienia.

Każde dziecko przed wyjazdem za granicę – zwłaszcza do krajów, w których zachorowania na odrę są częste – powinno zostać zaszczepione przeciwko tej chorobie. Porozmawiaj o tym z lekarzem.

Jeżeli Twoje dziecko przed wyjazdem nie ukończyło 12. miesiąca życia i zostało zaszczepione przeciwko tej chorobie, szczepienie trzeba powtórzyć po powrocie zgodnie z programem szczepień ochronnych.

Jeżeli Twoje dziecko otrzymało już pierwszą dawkę szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce zgodnie z programem szczepień ochronnych (tzn. w 13.–14. mż.), ale wyjeżdżacie do kraju, gdzie zachorowania na odrę są częste, należy mu podać także drugą dawkę szczepionki (co najmniej 4 tyg. po pierwszej dawce). Zapytaj o to lekarza.

Kiedy i jak szczepić?

Pierwszą dawkę szczepionki dziecko otrzymuje w 13.–14. miesiącu życia. We krwi dziecka w 1. roku życia znajdują się przeciwciała przekazane od matki, które upośledzają odpowiedź na to szczepienie. Jeżeli dziecko zaszczepiono przed ukończeniem 12. miesiąca życia, szczepienie należy powtórzyć po ukończeniu 1. roku życia.

Zgodnie z polskim programem szczepień ochronnych od 2019 roku dawkę uzupełniającą (drugą) podaje się w 6. roku życia. Do roku 2018 drugą dawkę podawano w 10. roku życia, w związku z tym dzieci, które w roku 2019 mają więcej niż 6 lat i nie otrzymały drugiej dawki (czyli dzieci w wieku 7-10 lat) otrzymają druga dawkę w 10. roku życia. Szczepionki podaje się w postaci zastrzyku podskórnego lub domięśniowego.

Które dzieci nie powinny być szczepione?

Szczepionek nie wolno podawać dzieciom z ciężkim upośledzeniem odporności. Jeśli u Twojego dziecka podejrzewa się lub rozpoznano niedobór odporności albo przyjmuje ono leki osłabiające układ odpornościowy (np. leki przeciwnowotworowe, steroidowe leki przeciwzapalne, leki po przeszczepie), powiedz o tym lekarzowi.

Nie należy szczepić, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepień. Szczepionki zawierają niewielką ilość żelatyny i antybiotyk (neomycynę). Zwykle substancje te nie powodują ciężkich reakcji uczuleniowych. Uczulenie miejscowe na neomycynę zawartą w preparatach stosowanych na skórę (tzw. wyprysk kontaktowy) nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia.

Uczulenie na jaja kurze nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia.

Dziecko można zaszczepić, nawet jeśli przypuszcza się, że mogło już chorować na odrę, świnkę lub różyczkę. Wiele zakażeń charakteryzuje się podobnym przebiegiem, dlatego rozpoznanie odry, świnki i różyczki można w 100% potwierdzić jedynie za pomocą specjalistycznych badań wirusologicznych (których zwykle się nie wykonuje).

Drgawki u dziecka lub u najbliższych krewnych nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia. Korzyści znacznie przewyższają bowiem hipotetyczne ryzyko. Porozmawiaj o tym z lekarzem. W razie wystąpienia gorączki, która u tych dzieci może sprowokować drgawki, należy podawać leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol).

Dziecka nie należy szczepić:

  • przez 3–11 miesięcy po leczeniu krwią, osoczem, immunoglobulinami lub innymi preparatami krwi,
  • jeśli występowały u niego krwotoczne plamki na skórze (wybroczyny), zwłaszcza po poprzedniej dawce szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce.

 

Jeżeli Twoje dziecko otrzymało w szpitalu wymienione preparaty krwi, koniecznie poinformuj o tym lekarza. W takim przypadku, aby szczepienie było w pełni skuteczne, trzeba je opóźnić nawet o 3–11 miesięcy. Jeśli dziecko zaszczepiono, szczepienie trzeba powtórzyć po bezpiecznym okresie.

Preparatów krwi nie należy także podawać w ciągu 2 tygodni po szczepieniu przeciwko odrze, śwince i różyczce. Jeżeli jednak takie leczenie było konieczne, poinformuj o tym lekarza, bo szczepienie trzeba powtórzyć po odpowiednio długiej przerwie.

Ryzyko ponownego pojawienia się krwotocznych plamek na skórze (wybroczyn) po szczepieniu jest wprawdzie większe u dzieci, u których takie objawy wystąpiły już w przeszłości (zwłaszcza po poprzedniej dawce szczepionki), ale decyzję o rezygnacji ze szczepienia należy dokładnie przedyskutować z lekarzem. Trzeba rozważyć ryzyko zachorowania na odrę, świnkę i różyczkę, powikłania tych chorób oraz ryzyko ponownego wystąpienia wybroczyn po szczepieniu, które zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami nie spowodowały poważniejszych komplikacji zdrowotnych i występowały ponownie bardzo rzadko.

Czy szczepienie jest bezpłatne?

Tak, szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce jest bezpłatne.

Odpłatna jest szczepionka poczwórnie skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej (Priorix-Tetra).

 

 

03.01.2019
Zobacz także
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienie przeciwko WZW typu B
  • Artykuł Wakefielda wiążący szczepionkę MMR z autyzmem był oszustwem
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Różyczka
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Różyczka u dorosłych
  • Odra
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta