×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Gorączka reumatyczna

prof. dr hab. n. med. Ewa Tuszkiewicz-Misztal
emer. prof. Kliniki Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Co to jest gorączka reumatyczna i jakie są jej przyczyny?

Gorączka reumatyczna to choroba polegająca na nieprawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego, która jest spowodowana zakażeniem bakterią zwaną paciorkowcem beta-hemolizującym z grupy A. Najczęściej gorączka reumatyczna rozwija się w wyniku nieleczonej anginy paciorkowcowej, czyli zapalenia gardła i migdałków wywołanego przez ten szczep bakterii. Gorączka reumatyczna uszkadza wiele narządów, przede wszystkim serce, stawy i ośrodkowy układ nerwowy. Prawdopodobnie istnieje predyspozycja genetyczna do zachorowania na gorączkę reumatyczną.

Jak często występuje gorączka reumatyczna?

Gorączka reumatyczna występuje najczęściej u dzieci w wieku 6–15 lat, bardzo rzadko u osób po 30. roku życia. Na gorączkę reumatyczną w krajach rozwiniętych zapada rocznie około 5 osób na milion mieszkańców poniżej 30. roku życia.

Gorączka reumatyczna pojawia się jako powikłanie paciorkowcowego zapalenia gardła i migdałków, czyli anginy tylko u około 0,3–3% wszystkich pacjentów chorujących na anginę. Ryzyko zachorowania na gorączkę reumatyczną wzrasta przy wielokrotnym chorowaniu na anginę.

Zazwyczaj gorączka reumatyczna występuje wiosną. Obecnie w Polsce choroba występuje bardzo rzadko.

Jak się objawia gorączka reumatyczna?

Objawy gorączki reumatycznej pojawiają się zwykle po około 3 tygodniach od zachorowania na anginę. Typowe objawy anginy to gorączka, silny ból gardła (czasem z utrudnionym, bolesnym połykaniem), ból głowy, bolesność przy dotyku węzłów chłonnych w przedniej części szyi. Nie występuje katar, kaszelchrypka. U 1/3 pacjentów chorujących na gorączkę reumatyczną choroba rozwija się po anginie z mało nasilonymi objawami, o której sam pacjent może nie wiedzieć.

Główne objawy gorączki reumatycznej to gorączka, zapalenie stawów, zapalenie serca, pląsawica oraz zmiany skórne.

Zalenie stawów występuje u 75% chorych na gorączkę reumatyczną. Występuje ono zawsze asymetrycznie, czyli po jednej stronie ciała (lewej lub prawej) i dotyczy dużych stawów, np. kolan, barków lub bioder. Objawami zapalenia stawu jest obrzęk stawu, ból i zaczerwienienie. Nieleczone zapalenie stawów trwa 2–3 tygodni i nie powoduje trwałych uszkodzeń stawów. Zapalenie może się przenosić z jednego stawu na drugi, np. na początku choroby może dotyczyć jednego stawu (np. kolana) i po 3 tygodniach całkowicie ustąpić, a następnie zaatakować inny staw (np. bark).

Zapalenie serca występuje u około połowy chorych gorączkę reumatyczną. Jego objawy są niecharakterystyczne, to najczęściej gorączka i osłabienie. Może też pojawić się uczucie nierównego lub szybkiego bicia serca, duszności, ból w klatce piersiowej lub obrzęki w okolicy kostek i łydek. Należy pamiętać, że wielu pacjentów nie odczuwa żadnych objawów zapalenia serca i wykrywa się je przypadkowo, podczas badań lekarskich.

Pląsawica (zwana też pląsawicą Sydenhama lub tańcem św. Wita) to mimowolne ruchy, głównie mięśni twarzy, rąk i nóg oraz osłabienie połączone z chwiejnością emocjonalną. Pląsawica zazwyczaj pojawia się po upływie 1–7 miesięcy od zakażenia paciorkowcowego (anginy) i ustępuje bez leczenia po upływie 1–2 tygodni. Czasem jest jedynym objawem gorączki reumatycznej. Pląsawica ustępuje bez pozostawienia śladów, ale u niektórych pacjentów może się utrzymywać chwiejność emocjonalna, ból głowy i zachowania obsesyjno-kompulsywne.

Zmiany skórne występujące w przebiegu gorączki reumatycznej to tzw. rumień brzeżny i guzki podskórne Meyneta.

Rumień brzeżny to zaczerwienia skóry o kształcie obrączek. Może się pojawić na tułowiu, ramionach i udach. Nie występuje na twarzy. Pojawia się u około 5% chorych na gorączkę reumatyczną. Ustępuje bez śladu po kilku miesiącach.

Guzki podskórne Meyneta występują u mniej niż 3% chorych na gorączkę reumatyczną, a więc bardzo rzadko. Mają postać drobnych guzków o średnicy 0,5–2 cm, są w kolorze skóry, przy dotyku można je lekko przesunąć. Pojawiają się nad stawami, zwłaszcza kolanami i łokciami, po wypukłej stronie stawu. Zazwyczaj guzki występują o pacjentów, którzy w przebiegu gorączki reumatycznej mają zapalenie serca. Znikają w ciągu 2 miesięcy.

Co robić w razie wystąpienia objawów gorączki reumatycznej?

Gorączka reumatyczna jest powikłaniem zakażenia paciorkowcowego, czyli anginy. Dlatego w przypadku zachorowania na anginę należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich, a po wyzdrowieniu, w razie zaobserwowania objawów gorączki reumatycznej, należy się udać do lekarza rodzinnego. Z uwagi na to, że czasem angina ma bardzo lekki przebieg i nie daje typowych objawów, wystąpienie objawów gorączki reumatycznej nawet bez poprzedzającej anginy powinno skłonić pacjenta do udania się do lekarza rodzinnego.

Objawy gorączki reumatycznej, takie jak gorączka, zapalenie dużych stawów, zmiany skórne lub pląsawica są łatwe do zaobserwowania. Objawy te zazwyczaj nie występują równocześnie, dlatego przy zaobserwowaniu któregokolwiek z nich, zwłaszcza u osób przed 30. r.ż., po przebytym wcześniej zapaleniu gardła należy się zgłosić do lekarza rodzinnego.

Jak lekarz ustala rozpoznanie gorączki reumatycznej?

Najpierw lekarz pyta o okoliczności pojawienia się objawów oraz o to, czy ich pojawienie się było poprzedzone anginą, zapaleniem gardła, przeziębieniem lub inną chorobą. Następnie zbiera informacje dotyczące czasu trwania i nasilenia objawów. Należy powiedzieć lekarzowi także o objawach, które mogły w międzyczasie ustąpić (np. zapalenie stawu, które mogło zniknąć lub przenieść się na inny staw).

Następnie lekarz bada pacjenta, ze szczególnym uwzględnieniem stawów oraz poszukiwania ewentualnych zmian skórnych. Osłuchuje także serce w poszukiwaniu nieprawidłowych szmerów mogących świadczyć o zapaleniu serca. Może także wykonać badanie EKG.

Lekarz może także zlecić badania dodatkowe. Badania laboratoryjne krwi wskazują zazwyczaj na toczący się w organizmie stan zapalny, co obrazuje przyspieszone OB (odczyn Biernackiego), podwyższone stężenie CRP (białka C-reaktywnego), zwiększona liczba białych krwinek, rzadko niewielka niedokrwistość.

Wykonuje się także testy mające odpowiedzieć na pytanie, czy pacjent jest zakażony paciorkowcem. Może być to tzw. szybki test aglutynacyjny lub posiew wymazu z gardła. Oba te badania polegają na pobraniu wydzieliny z gardła i zbadaniu jej pod kątem obecności paciorkowców. Szybki test daje wynik w ciągu kilku minut, ale jego dodatni wynik wymaga potwierdzenia posiewem wymazu z gardła, który trwa przynajmniej kilka dni.

Ważnym badaniem laboratoryjnym wykonywanym z krwi, które zleca lekarz przy podejrzeniu gorączki reumatycznej jest tzw. miano antystreptolizyny O, czyli ASO. Wysoki wynik świadczy o tym, że pacjent przebył zakażenie paciorkowcami. Nie jest to jednak badanie, które jednoznacznie potwierdza lub wyklucza gorączkę reumatyczną.

W niektórych przypadkach lekarz może także zlecić echokardiografię, czyli badanie USG serca.

Nie istnieje żadne badanie laboratoryjne stuprocentowo potwierdzające gorączkę reumatyczną. Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu, badania pacjenta oraz wyników badań dodatkowych.

Jakie są sposoby leczenia gorączki reumatycznej?

Decyzję o sposobie leczenia u każdego pacjenta indywidualnie podejmuje lekarz prowadzący. Bardzo często przy podejrzeniu gorączki reumatycznej pacjent musi być przyjęty do szpitala w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki i leczenia.

W leczeniu stosuje się salicylany (czyli np. kwas acetylosalicylowy, czyli aspirynę) oraz steroidy. Przy nasilonych objawach pląsawicy stosuje się leki uspokajające lub przeciwpadaczkowe.

Należy pamiętać, że sposób leczenia jest uzależniony od nasilenia objawów gorączki reumatycznej oraz stanu pacjenta.

Co należy robić po zakończeniu leczenia gorączki reumatycznej?

Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich, przychodzić na ewentualne badania kontrolne oraz zgłaszać się do lekarza prowadzącego za każdym razem, kiedy wystąpią objawy gorączki reumatycznej, ponieważ choroba ta ma skłonność do nawrotów.

U niektórych pacjentów, którzy chorowali na gorączkę reumatyczną konieczne jest podawanie w określonych odstępach czasu (zazwyczaj raz na miesiąc) antybiotyków, żeby zapobiec nawrotowi choroby. Zazwyczaj antybiotyki podaje się do ukończenia przez pacjenta 30. roku życia lub do 5 lat od wystąpienia ostatniego rzutu choroby. Dawkowanie i drogę podania antybiotyku ustala indywidualnie lekarz prowadzący.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie gorączki reumatycznej?

Jeśli w przebiegu gorączki reumatycznej nie dojdzie do zapalenia serca, choroba jest łagodna. Gorączka reumatyczna ma jednak skłonność do nawrotów, zwłaszcza w ciągu pierwszych 2 lat od zachorowania. Z każdym nawrotem choroby zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań sercowych. Mogą się wtedy rozwinąć wady zastawek serca, które są nieodwracalne.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na gorączkę reumatyczną?

Gorączka reumatyczna jest powikłaniem anginy, dlatego też odpowiednie leczenie anginy jest profilaktyką zachorowania na gorączkę reumatyczną. W przypadku wystąpienia objawów anginy, zwłaszcza u osób przed 30. r.ż. należy się udać do lekarza rodzinnego. Bardzo ważne jest skrupulatne przestrzeganie zaleceń lekarza. Jeśli lekarz zaleci przyjmowanie antybiotyku, należy dokładnie przestrzegać dawkowania i nie odstawiać go samowolnie. Nie należy także odwlekać wizyty u lekarza, ponieważ w przypadku zachorowania na anginę rozpoczęcie przyjmowania antybiotyków w ciągu pierwszych 10 dni od wystąpienia objawów jest najbardziej skuteczne w zapobieganiu gorączce reumatycznej.

06.06.2017
Zobacz także
  • Angina
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta