×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Alergia na leki u dzieci

dr med. Urszula Jedynak-Wąsowicz
Klinika Chorób Dzieci UJ CM w Krakowie

Co to jest alergia na leki i jakie są jej przyczyny?

Alergia na lek to nieprawidłowa odpowiedź układu immunologicznego na przyjęte przez Twoje dziecko lekarstwo, niezależnie od drogi podania (doustnie, domięśniowo czy dożylnie) oraz postaci (np. tabletka, syrop). W przypadku alergii na lek układ immunologiczny rozpoznaje dany lek jako substancję obcą i stara się go wyeliminować z organizmu.

Przy pierwszym kontakcie z lekiem Twój układ immunologiczny zapoznaje się z nim i jeśli uzna go za substancję szkodliwą, wytwarza skierowane przeciwko niemu przeciwciała. Przy kolejnym kontakcie, już po upływie od kilku do kilkudziesięciu minut, te przeciwciała otaczają lek, dając sygnał innym komórkom układu immunologicznego do uwalniania pewnych substancji, które mają za zadanie zniszczenie „niebezpiecznego” środka. Działanie tych substancji objawia się najczęściej wysypką na skórze, pokrzywką, gorączką, ale niekiedy mogą wystąpić nawet ciężkie objawy anafilaksji, czyli reakcji alergicznej zagrażającej życiu. Zdarzają się sytuacje, kiedy reakcja alergiczna może wystąpić już po pierwszym kontakcie z lekiem. Czasem wystarczy, że nieświadomie Twoje dziecko miało kontakt z bardzo niewielką ilością leku zawartego np. w pożywieniu (np. antybiotyki dodawane do mleka krowiego czy podawane kurczętom) i układ immunologiczny wytworzył przeciwko niemu przeciwciała.

Poza nieprawidłową reakcją immunologiczną, lek może wywoływać działania niepożądane związane ze szkodliwym, toksycznym wpływem na inne narządy. Opis możliwych działań niepożądanych znajdziesz na ulotce leku, w rubryce, pt. „działania niepożądane”.

Organizm dziecka może także być nadwrażliwy na sam lek lub substancje pomocnicze, i mimo, że objawy takiej nadwrażliwości mogą być podobne do alergicznych (rumień skórny, złe samopoczucie, podwyższenie temperatury ciała), to reakcja taka nie jest zależna od układu immunologicznego. Może się wówczas okazać, że np. dziecko dobrze toleruje lek w postaci tabletki, ale nie możesz go przyjmować w postaci syropu, gdyż powoduje on biegunkę.

Leki, które najczęściej wywołują reakcję alergiczną to:

  • antybiotyki, szczególnie z grupy penicylin (np. penicylina, amoksycylina);
  • antybiotyki zawierające sulfonamidy (np. popularny Biseptol);
  • aspiryna i niesterydowe leki przeciwzapalne (u dzieci najczęściej ibuprofen podawany na gorączkę, u dorosłych aspiryna);
  • leki przeciwpadaczkowe;
  • leki stosowane w leczeniu nowotworów;
  • leki tzw. Biologiczne, stosowane leczeniu chorób autoimmunologicznych.

Leki wywołujące pseudoalergiczne/niealergiczne reakcje nadwrażliwości (bez aktywacji układu immunologicznego):

  • środki kontrastujące stosowane w badaniach radiologicznych;
  • leki stosowane do miejscowego znieczulenia (np. przy zabiegach stomatologicznych);
  • morfina i inne leki opioidowe stosowane w leczeniu bólu.

Jak często występuje alergia na leki?

Reakcje alergiczne na leki nie są najczęstszym rodzajem niepożądanych działań leków. Stanowią one od 3% do 10% wszystkich działań niepożądanych wywoływanych przez leki. Warto jednak podkreślić, że alergia na leki jest najczęstszą przyczyną systemowej reakcji anafilaktycznej u osób dorosłych, a u dzieci drugą – po alergii na pokarmy.

Antybiotyki należą do grupy leków najczęściej przepisywanych dzieciom. Wiele chorób wieku dziecięcego przebiega z towarzyszącymi wysypkami skórnymi i czasami trudno jednoznacznie stwierdzić, czy wysypka jest spowodowana infekcją, antybiotykiem, czy też może jednym i drugim. Niepożądane reakcje na antybiotyki są częste i skutkują wielokrotnie rozpoznaniem „alergii na lek” na całe życie. Badania kliniczne potwierdzają, że większość pacjentów, którzy twierdzą, że są uczuleni na dany antybiotyk (ok. 1–3% dzieci i 10% dorosłych), podczas doustnej próby prowokacji toleruje ten antybiotyk bez jakichkolwiek niekorzystnych następstw.

Jak się objawia alergia na leki?

Reakcje alergiczne na leki można podzielić na:

  1. Natychmiastowe, czyli takie, które pojawiają się od kilku do kilkudziesięciu minut od przyjęcia leku i mogą powodować wystąpienie objawów:
    • skórnych w postaci pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego, wysypki, zaczerwienienia,
    • uogólnionego świądu skóry,
    • gorączki,
    • trudności w oddychaniu,
    • płytkiego i skróconego oddechu,
    • nagłych wymiotów,
    • wycieku wodnistej wydzieliny z nosa i łzawienia z oczu,
    anafilaksji – reakcji zagrażającej życiu, której najcięższą postacią jest wstrząs anafilaktyczny ze spadkiem ciśnienia tętniczego, utratą przytomności. W odróżnieniu od „zwykłej” reakcji alergicznej, reakcja anafilaktyczna najczęściej obejmuje więcej niż jeden narząd.
  2. Opóźnione, czyli takie, które pojawiają się po kilku godzinach, dniach czy nawet tygodniach. Charakteryzują się one występowaniem:
    • wysypki plamisto-grudkowej,
    • wysypki krostkowej,
    • toksycznej epidermolizy, czyli oddzielania się naskórka i błon śluzowych,
    • zapalenia naczyń skóry,
    • rumieniowo-krostkowej wysypki na skórze, z podwyższonym odsetkiem granulocytów kwasochłonnych (eozynofilów) we krwi, obrzękiem skóry i powiększeniem węzłów chłonnych (zespół DRESS).

Co robić w przypadku wystąpienia objawów alergii na leki?

Jeśli zauważysz u Twojego dziecka jakiekolwiek objawy alergii na leki, niewzłocznie skontaktuj się z lekarzem i do czasu wizyty więcej ich nie przyjmuj.

Jeżeli objawy są ciężkie, wezwij natychmiast pogotowie ratunkowe.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie alergii na leki?

Podejrzenie i rozpoznanie alergii na leki jest stawiane zbyt często – w rzeczywistości tego typu zaburzenia występują rzadziej, niż się powszechnie przypuszcza. Prawidłowa diagnostyka tego rodzaju alergii jest bardzo trudna, z wyjątkiem alergii na leki penicylinowe.

Do wizyty u lekarza przygotuj się, starając się odpowiedzieć na następujące pytania:

  1. Jak nazywał się lek, który wywołał objawy mogące wskazywać na alergię i czy wtedy dziecko przyjmowało jeszcze inne leki i z jakiego powodu?
  2. Jakie objawy spowodowało przyjęcie/przyjmowanie leku i kiedy po raz pierwszy się one pojawiły? Jak długo się utrzymywały?
  3. Czy zastosowałeś/aś u dziecka jakieś leczenie z powodu tych objawów i z jakim skutkiem?
  4. Czy kiedykolwiek wcześniej dziecko przyjmowało już ten lek?
  5. Czy przestało przyjmować lek czy przyjmuje go nadal?
  6. Czy przyjmuje witaminy i inne suplementy diety?
  7. Czy leczy się na coś przewlekle? Czy ma alergię pokarmową lub astmę?
  8. Czy ktoś w rodzinie ma alergię na leki?

Na wizytę przynieś ze sobą lek lub leki, które dziecko przyjmuje, w tym te, które według Ciebie wywołały reakcję alergiczną. Jeśli zrobiłeś zdjęcie np. zmianom na skórze, również weź je ze sobą.

Podczas konsultacji lekarz zapewne zada Ci powyższe pytania, a następnie dokładnie zbada Twoje dziecko. Następnie lekarz może zlecić dziecku badania dodatkowe. Będą to testy skórne lub badania z krwi.

Testy skórne mogą mieć trzy formy:

  • punktowe, kiedy lekarz lub pielęgniarka nałoży kroplę z substancją zawierającą lek na skórą i następnie ją delikatnie nakłuje lub zadrapie;
  • śródskórne, kiedy ta sama substancja w bardzo małej objętości, w różnych rozcieńczeniach zostanie podana dziecku w formie zastrzyku w skórę.
  • płatkowe, w przypadku podejrzenia uczulenia na leki stosowane miejscowo, np. maści steroidowe.

Wyniki dodatnie testów skórnych świadczą z reguły o uczuleniu. Wynik ujemny nie zawsze znaczy, że Twoje dziecko nie jesteś uczulone. W wybranych sytuacjach (np. gdy przyjmowanie danego leku jest niezbędne i nie ma leków alternatywnych) lekarz może Ci zaproponować wykonanie u dziecka doustną próbę prowokacji danym lekiem (czyli podania leku w kontrolowanych warunkach). Próba polega na podawaniu pod nadzorem lekarza leku w zwiększających się dawkach (ok. 5 dawek), aż do dawki należnej. Na podstawie takiej prowokacji lekarz wykluczy (brak objawów) lub potwierdzi (wystąpiły objawy) u dziecka alergię na lek.

Badania z krwi wykonuje się, jeśli objawy alergii na lek miały charakter reakcji natychmiastowej o bardzo ciężkim przebiegu lub opóźnionej.

Na czym polega leczenie alergii na leki?

Postępowanie doraźne – czyli co należy zrobić, jeśli nagle wystąpi u Twojego dziecka alergia na lek?

  1. Nie podawaj więcej tego leku dziecku.
  2. Podaj mu lek przeciwhistaminowy oraz glikokortykosteroid, które na wizycie przepisał lekarz (jeśli objawy nie zagrażają życiu Twojego dziecka).
  3. Jeśli ma trudności w oddychaniu, uczucie ściskania w gardle, chrypkę, trudności w połykaniu – natychmiast zadzwoń po pogotowie ratunkowe. Jeśli posiadasz adrenalinę w ampułkostrzykawce lub autowyzwalaczu, podaj ją dziecku i zadzwoń po pomoc.

Jeśli reakcja po leku była groźna i zagrażała życiu dziecka, lekarz zapisze Ci dla niego adrenalinę w ampułkostrzykawce lub wstrzykiwaczu i przeszkoli Cię, jak ją podać.

Jeżeli dziecko jest uczulone na lek, który jest dla niego konieczny i nie można go zastąpić innym, lekarz może Cię skierować na desensytyzację, czyli „odczulanie” lekiem, na który ma alergię. Najczęściej stosuje się tę procedurę w alergii na penicylinę i chemioterapeutyki stosowane w chorobach nowotworowych.

W trakcie takiego leczenia dziecko będzie początkowo przyjmować bardzo małe dawki leku, a następnie w ciągu kilku godzin lub dni lekarz będzie stopniowo zwiększał dawkę, aż do osiągnięcia pełnego dawkowania. Jest to procedura niebezpieczna dla dziecka i dlatego będzie się odbywała w szpitalu, pod nadzorem medycznym. Jeśli w trakcie takiego postępowania nie wystąpi u niego reakcja alergiczna, będzie mógł kontynuować leczenie w domu.

Co robić, aby uniknąć objawów alergii na lek, na który wiesz, że jesteś uczulony?

  1. Nie podawaj nigdy więcej tego leku dziecku.
  2. Zawsze informuj personel medyczny o alergii na leki u Twojego dziecka.
  3. Poinformuj o alergii na lek – nauczycieli w szkole i przedszkolu, kolegów dziecka.
  4. Załóż mu specjalną kartę lub bransoletkę z informacją o Jego uczuleniu.
  5. Jeśli Twoje dziecko przebyło epizod anafilaksji po leku, to powinno zawsze nosić przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną.

23.11.2016
Zobacz także
  • Alergia pokarmowa u dzieci
Wybrane treści dla Ciebie
  • Astma aspirynowa
  • Cytomegalia u dzieci
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Padaczka u dziecka
  • Choroby pasożytnicze układu oddechowego
  • Opryszczka u dzieci
  • Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci
  • Wszawica u dzieci
  • Celiakia u dzieci
  • Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta