Nowotwory u dzieci – białaczki i chłoniaki

Co to jest białaczka i chłoniak oraz jakie są ich przyczyny?

Krew jest bardzo istotnym składnikiem organizmu – odpowiada za transport niezbędnych substancji odżywiających ludzkie ciało. Wszystkie obszary, w których produkowane są poszczególne składniki krwi, nazywane są łącznie układem krwiotwórczym. Podstawowym miejscem, w którym powstaje i dojrzewa większość krwinek, jest szpik kostny. U dzieci zlokalizowany jest on wewnątrz niektórych kości, głównie tzw. kości długich (np. kość udowa). To właśnie w szpiku kostnym rozpoczyna się proces tworzenia każdej krwinki. Rozpoczyna się on od niedojrzałej komórki, która daje początek wszystkim innym komórkom krwi. Powstają z niej krwinki czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty, które następnie „specjalizują” się i tworzą jeden z podtypów krwinki białej – limfocyt, neutrofil, eozynofil lub bazofil), a także płytki krwi (trombocyty). Krwinki białe do pełnego dojrzewania potrzebują również innych miejsc, np. śledziony i węzłów chłonnych, więc dopiero po wędrówce po organizmie są w pełni wyspecjalizowane i gotowe do pełnienia wszystkich swoich funkcji.

Istotnym elementem, od którego zależy funkcjonowanie poszczególnych krwinek, jest układ chłonny (limfatyczny). Jest to system otwartych naczyń biegnących niezależnie od żył i tętnic. Naczynia te kończą się w obrębie tkanek, następnie łącząc się w coraz większe, tworzą wspólne naczynie uchodzące do układu krwionośnego. Wypełnione są mlecznobiałym płynem – limfą (chłonką). Zawiera ona dużą ilość krwinek białych, odpowiedzialnych za obronę organizmu przed infekcjami. Płyn odprowadzany z tkanek wraz z krwinkami białymi przechodzi przez pierwszych strażników – węzły chłonne; krwinki „zdają raport” odnośnie do napotkanych nieprawidłowych komórek zagrażających organizmowi. Z kolei naczynia biegnące do tkanek najczęściej niosą chłonkę zawierającą krwinki już wyspecjalizowane, gotowe do walki z rozpoznanym wrogiem, lub krwinki poszukujące nowych zagrożeń. W ramach układu chłonnego wspomnieć należy również o skupiskach tkanki, zawierającej wymienione już krwinki białe. Są to miejsca szczególnie intensywnie nadzorujące ochronę organizmu – migdałki, węzły chłonne, grudki chłonne (występujące np. w jelitach), śledziona, a u młodszych dzieci grasica (czyli specjalny narząd „szkolący” krwinki).

Proces powstawania i funkcjonowanie krwinek są skomplikowane, każdego dnia powstają miliony nowych komórek. Należy pamiętać, że na każdym etapie powstawania i dojrzewania krwinek może dojść do błędu. Na skutek zaburzeń w obrębie komórki przechodzi ona przemianę – staje się komórką nowotworową (dzielącą się w dużo szybszym tempie niż komórka zdrowa), niszcząc zdrowe tkanki, które ją otaczają, a po pewnym czasie wędrując po całym organizmie. Komórki nowotworowe osiedlają się wówczas w miejscach odległych od tego, w którym powstały – tak powstają przerzuty.

Najczęściej występującymi nowotworami wywodzącymi się z układu krwiotwórczego i chłonnego są białaczki i chłoniaki.

Czym są te choroby i czym różnią się od siebie?

W największym uproszczeniu można powiedzieć, że białaczka powstaje, gdy nieprawidłowa komórka nowotworowa (blast) tworzy się w obrębie szpiku kostnego z niedojrzałych krwinek. W zależności od rodzaju krwinki, która uległa przemianie, mowa będzie o białaczce limfoblastycznej (gdy komórka nowotworu powstanie z młodych limfocytów) lub szpikowej (w tym przypadku blast powstaje z prekursorów innych niż limfocyty). Inny podział to białaczki ostre i przewlekłe. W przypadku tych pierwszych komórki nowotworu mnożą się bardzo szybko, wychodząc poza szpik kostny i uszkadzając tkanki oraz narządy. Leczenie trzeba podjąć szybko, aby opanować postęp choroby. Białaczki przewlekłe cechują się wolniejszym przebiegiem, można obserwować okresy bez objawów choroby, po których może nastąpić pogorszenie, a nawet transformacja w ostrą białaczkę.

Chłoniaki również są nowotworami wywodzącymi się ze struktur układu chłonnego. Podobnie jak w przypadku białaczek, nowotwór rozwija się, gdy dochodzi do powstania błędu w obrębie jednej z komórek układu chłonnego, ale w przypadku chłoniaka komórki nowotworowe tworzą wyraźnie odgraniczony guz. Ponieważ układ limfatyczny jest rozległy, chłoniak może powstać w bardzo wielu miejscach i wywodzić się z rozmaitych komórek układu chłonnego. Ma to wpływ na rokowanie i wybór metody leczenia. W bardzo zaawansowanym stadium chłoniak może zajmować liczne tkanki organizmu, w tym szpik kostny – wówczas może niekiedy być trudny do odróżnienia od białaczki.

Przyczyny białaczki i chłoniaka nie zostały do końca poznane. Uważa się, że czynniki mogące wywołać chorobę nowotworową zależą w dużej mierze od nieprawidłowości genetycznych, które – w uproszczeniu – zmniejszają kontrolę, jaką organizm sprawuje nad procesami dzielenia się komórek. W przypadku „uśpionej” czujności organizmu błędy w podziałach komórki nie są w porę wychwytywane i może dojść do rozwoju nowotworu. Znane choroby genetyczne u dzieci, w których ryzyko rozwoju choroby nowotworowej jest zwiększone, to między innymi zespół Downa, zespół Blooma, zespół Kostmanna, zespół ataksja-teleangiektazja, zespół Shwachmana i Diamonda, anemia Blackfana i Diamonda, zespół Li Fraumeniego, wrodzona agammaglobulinemia i inne zaburzenia odporności, Xeroderma pigmentosum, neurofibromatozy, przewlekłe choroby zapalne jelit oraz wrodzona polipowatość jelit. U niektórych osób zakażenie wirusem Epsteina i Barr może być czynnikiem predysponującym do rozwoju chorób nowotworowych, zwłaszcza szczególnie chłoniaka.

Jak często występuje białaczka lub chłoniak u dzieci?

Nowotwory są chorobami dotykającymi głównie osoby starsze. Szacuje się, że jedynie 1% wszystkich nowotworów diagnozowanych w danym roku rozpoznaje się u dzieci. W naszym kraju corocznie nowotwory złośliwe rozpoznaje się u około 1100–1200 dzieci (ok. 140–145 na milion).

Białaczki są zdecydowanie najczęstszymi nowotworami wieku dziecięcego, stanowią aż 26% chorób tego typu. Wśród nich dominuje ostra białaczka limfoblastyczna (8/10 dzieci z rozpoznaną białaczką choruje właśnie na ten typ nowotworu). Najczęściej występuje ona u dzieci młodszych (2.–5. rż.). Z kolei ostre białaczki szpikowe (15–20% wszystkich białaczek wieku dziecięcego) są najczęstszymi białaczkami rozpoznawanymi u niemowląt, występują również u dzieci starszych.

Drugie miejsce pod względem częstości występowania zajmują guzy OUN, stanowiące aż 22% wszystkich nowotworów dziecięcych. Kolejne są chłoniaki, stanowiące około 15% chorób nowotworowych u dzieci.

Jak się objawia białaczka lub chłoniak u dzieci?

Objawy białaczki lub chłoniaka u dzieci mogą być różnorodne, dlatego należy zachować czujność, zwłaszcza gdy pojawiają się dolegliwości nowe lub przebiegające inaczej niż dotychczas. W przebiegu białaczek objawy wynikają z dwóch zjawisk. Po pierwsze, komórki nowotworowe rozmnażają się w szpiku kostnym szybko i w sposób niekontrolowany, w wyniku czego nie pozostawiają miejsca dla produkcji „zdrowych” krwinek. W organizmie pojawiają się zatem skutki ich niedoboru:

• w przypadku zmniejszonej liczby krwinek czerwonych dochodzi do anemii, którą rozpoznać można po zwiększonej męczliwości, apatii, senności, bladości skóry i śluzówek,
• w przypadku zmniejszonej liczby płytek krwi jej krzepnięcie nie będzie prawidłowe, mogą więc wystąpić krwawienia z nosa, zwiększona skłonność do siniaczenia się (nawet bez urazów), a także pojawienie się tzw. wybroczyn – czerwonawych, płaskich, drobnych zmian na skórze,
• w przypadku niedoboru krwinek białych dochodzi do zwiększonej podatności organizmu na zakażenia, które mogą występować częściej niż zwykle.

Inną grupę objawów stanowią dolegliwości wynikające z naciekania poszczególnych narządów przez komórki nowotworowe – mogą się one lokalizować niemal wszędzie. Najczęściej spotykane to:

• powiększenie wątroby i śledziony (najczęściej dostrzegane przez rodziców jako powiększenie obwodu brzucha),
• powiększone węzły chłonne,
• kaszel, problemy z oddychaniem (mogą wynikać z infekcji, ale również z powiększenia węzłów chłonnych znajdujących się wewnątrz klatki piersiowej – w śródpiersiu),
• bóle mięśniowo-kostne, zwłaszcza niewyjaśnione bóle kończyn dolnych,
• powiększenie jednego lub obu jąder u chłopców,
• asymetryczne powiększenie migdałków,
• objawy neurologiczne, takie jak bóle głowy, zaburzenia chodu, kłopoty z utrzymaniem równowagi i asymetria twarzy.

Istotnym objawem zarówno białaczek, jak i chłoniaków jest również gorączka, która nie ma innych przyczyn. Dolegliwości są bardziej charakterystyczne dla chorych na chłoniaki to:

• bóle brzucha,
• gorączka o nieznanej przyczynie,
• wzmożone pocenie, zwłaszcza w nocy,
• świąd skóry.

Podczas badania dziecka lekarz może stwierdzić – poza wymienionymi powyżej – zwiększenie częstotliwości rytmu serca i/lub oddechu, cechy duszności, powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia) lub guz w jamie brzusznej albo w innym miejscu (np. na szyi).

Badania dodatkowe wykonane w poradni POZ wykazują najczęściej:

• morfologia krwi: najważniejsze parametry to liczba krwinek białych i czerwonych oraz płytek krwi; u chorych na nowotwory nieprawidłowości w obrazie morfologii krwi wynikają z tego, że nieprawidłowe komórki mnożą się dużo szybciej, wypełniając „fabrykę” – szpik kostny, nie pozostaje więc wiele miejsca na produkcję prawidłowych krwinek; najczęściej liczba krwinek czerwonych i płytek krwi jest zmniejszona, natomiast liczba krwinek białych może być zmniejszona (gdy prawidłowe krwinki białe nie są produkowane lub powstają w niewielkiej ilości), prawidłowa lub zwiększona (gdy blasty wydostały się poza szpik kostny do krwi krążącej i zaliczane są przez aparat wykonujący badanie do krwinek białych),
• rozmaz krwi obwodowej pozwala stwierdzić obecność blastów (nieprawidłowych krwinek białych) we krwi krążącej.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów białaczki lub chłoniaka u dziecka?

Objawy, takie jak gorączka czy powiększenie węzłów chłonnych, zdarzają się u dzieci bardzo często i nie zawsze świadczą o rozwoju nowotworu. Niemniej jednak, jeżeli liczba objawów zwiększa się i nie ustępują one samoistnie, jest to sygnał alarmowy. Warto wówczas skonsultować się z pediatrą i wykonać morfologię krwi z rozmazem ręcznym – jest on dużo precyzyjniejszy niż automatyczny. Jeżeli badanie wykaże obecność nieprawidłowych komórek lub gdy stan dziecka budzi obawy, lekarz niezwłocznie skieruje dziecko do dalszej diagnostyki na najbliższym oddziale dziecięcym. W razie nieprawidłowości wskazujących na nowotwór pediatrzy niezwłocznie skierują dziecko na leczenie w ośrodku onkologicznym.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie białaczki lub chłoniaka u dziecka?

Wymienione powyżej objawy połączone z pogorszeniem samopoczucia dziecka są wskazaniem do rozpoczęcia diagnostyki. Zwykle przebiega ona na oddziale szpitalnym. Na początku wykonuje się podstawowe badania, takie jak morfologia krwi z rozmazem, ocena czynności nerek i wątroby oraz oznaczenie stężenia podstawowych pierwiastków, takich jak sód, potas i fosfor. Wyklucza się również inne możliwe przyczyny objawów zgłaszanych przez dziecko, np. poszukuje się ognisk infekcji. Czasami istnieją wskazania do wykonania badania RTG klatki piersiowej i USG brzucha lub szyi.

W przypadku uzasadnionego podejrzenia białaczki wykonuje się badanie szpiku kostnego (mielogram). Wskazaniem do wykonania badania jest stwierdzenie nieprawidłowych komórek w rozmazie mikroskopowym krwi lub nieprawidłowy wynik morfologii wskazujący na zaburzenia w więcej niż jednej linii komórek, np. w przypadku anemii (czyli niedoboru krwinek czerwonych) z towarzyszącą małopłytkowością (czyli z niedoborem płytek krwi). Zabieg pobrania szpiku (punkcja lub biopsja szpiku) wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, u dzieci starszych czasami w miejscowym. Lekarz najpierw podaje substancję znieczulającą ogólnie, następnie znieczula również okolicę, z której zaplanowano pobranie szpiku kostnego. Kolejny etap polega na nakłuciu krótką igłą tego obszaru kości (biodrowej, krzyżowej lub piszczeli), który zawiera szpik (jest to tzw. jama szpikowa). Szpik kostny ma konsystencję zbliżoną do krwi, pobierany jest więc za pomocą strzykawki lub specjalnej probówki. Oglądając pod mikroskopem próbkę szpiku kostnego, można dokładnie ocenić, jak wygląda produkcja krwi – czy wszystkie krwinki produkowane są w odpowiednich ilościach i czy występują komórki nowotworowe (blasty). Jeżeli tak, wykonuje się zaawansowane badania z pobranej próbki (tzw. immunofenotyp i badania genetyczne) – mają one określić charakter komórek białaczkowych, ich dojrzałość i cechy, które będą pomocne w wyborze leczenia.

Chłoniaki są nowotworami o bardziej sprecyzowanej lokalizacji, o ich rozpoznaniu decyduje zatem materiał pobrany podczas biopsji. W zależności od lokalizacji zmiany może to być na przykład pobrany do badania histopatologicznego powiększony węzeł chłonny albo wycinek z guza znajdującego się na przykład w obrębie brzucha lub klatki piersiowej. O miejscu pobrania wycinka decyduje zespół onkologów i chirurgów. Badanie histopatologiczne wycinka polega na ocenie pod mikroskopem specjalnie przygotowanych wycinków przygotowanych z pobranego materiału. Ocenę materiału poszerza się również o badanie immunofenotypowe i genetyczne, które pozwala na precyzyjne określenie, z jakiego typu komórkami mamy do czynienia. W przypadku tych nowotworów jest to istotne, ponieważ decyduje o wyborze leczenia i pozwala na określenie rokowania. Najczęściej stosowany podział obejmuje chłoniaka Hodgkina (dawniej ziarnica złośliwa lub choroba Hodgkina) oraz chłoniaki nieziarnicze.

Po ustaleniu rozpoznania choroby wykonuje się jeszcze wiele badań dodatkowych, pozwalających ustalić dokładny zasięg zmian chorobowych – tzw. stadium lub stopień zaawansowania. Mogą to być badania:

• oceniające strukturę układu nerwowego w celu wykluczenia zmian nowotworowych – punkcja lędźwiowa, okulistyczne badanie dna oka,
• konsultacje kardiologiczne z oceną układu krążenia,
• konsultacje laryngologiczne,
• badania obrazowe: RTG, TK, MRI, scyntygrafia lub PET (pozytonowa tomografia emisyjna).

Jakie są metody leczenia białaczek i chłoniaków u dzieci?

Terapia białaczek i chłoniaków jest ściśle uzależniona od charakteru komórki nowotworowej i zaawansowania choroby. Czasami nawet chorzy cierpiący na ten sam typ choroby leczeni są innymi schematami w związku z różnymi objawami początkowymi i różną odpowiedzią na początkową terapię.

Głównym elementem leczenia jest chemioterapia, która polega na stosowaniu kombinacji leków niszczących komórki nowotworowe. Preparaty te, nazywane inaczej cytostatykami, mają za zadanie uniemożliwić komórkom blastycznym rozmnażanie, a także spowodować ich rozpad. Leczenie to można podzielić na cztery zasadnicze etapy:

1. leczenie wstępne – pozwala na zmniejszenie masy komórek nowotworu i stopniowe wprowadzenie chorego w terapię, tak aby stosowane leki nie działały zbyt gwałtownie,
2. indukcja remisji – czyli intensywne leczenie początkowe, które ma na celu zlikwidowanie komórek nowotworu w stosunkowo krótkim czasie i uzyskanie remisji, czyli braku nieobecności komórek nowotworowych w szpiku lub w innych miejscach, gdzie początkowo je stwierdzano,
3. konsolidacja remisji – etap leczenia ukierunkowany na komórki nowotworu pozostałe po etapie pierwszym (tzw. minimalna choroba resztkowa, czyli niewielka liczba komórek, które przetrwały pierwszy etap terapii),
4. leczenie podtrzymujące remisję – ma na celu utrwalenie stanu, w którym organizm jest wolny od nowotworu, a także zredukowanie ryzyka nawrotu choroby; etap ten jest stosunkowo długi, ale najmniej uciążliwy, stosowane są tu często preparaty doustne, a większość czasu pacjent spędza w domu.

Pacjenci i ich rodziny często obawiają się skutków ubocznych chemioterapii. Leczenie to ukierunkowane jest na komórki najszybciej rozmnażające się w organizmie, a do tej grupy należą komórki nowotworowe. Niestety, prawidłowe komórki organizmu również mogą zostać uszkodzone w procesie leczenia, stąd działania niepożądane stosowanych leków. Najczęściej zdarzają się:

• uszkodzenie śluzówki jamy ustnej i innych odcinków przewodu pokarmowego – z tego względu u pacjentów w trakcie leczenia konieczna jest duża dbałość o higienę jamy ustnej, staranne i częste mycie zębów oraz stosowanie specjalnych preparatów dezynfekujących, a w okresach po poszczególnych cyklach chemioterapii wskazana może być również specjalna dieta,
• nudności, wymioty, biegunka,
• wypadanie włosów,
• na skutek uszkodzenia szpiku kostnego produkującego zdrowe krwinki może dojść do niedoboru poszczególnych grup prawidłowych komórek krwi – stąd takie zjawiska, jak zwiększona skłonność do krwawień, zmniejszenie odporności, większa podatność na infekcje, anemia; należy jednak pamiętać, że po pewnym czasie organizm regeneruje się i wszystko powraca do normy.

Innym rodzajem terapii, stosowanym dość często w leczeniu nowotworów układu krwiotwórczego i chłonnego, jest radioterapia (napromienianie). Polega ona na stosowaniu odpowiednio dobranej wiązki promieni jonizujących, które niszczą guz lub stosowane są jako profilaktyka (w przypadku niektórych białaczek radioterapia ma zapobiegać rozwojowi choroby w układzie nerwowym). Kwalifikacji do naświetlań i dokładnego ustalenia schematu terapii dokonuje lekarz specjalizujący się w tej dziedzinie, po uzyskaniu dokładnych informacji na temat choroby pacjenta. Ten rodzaj leczenia może wymagać specjalnej pielęgnacji skóry i śluzówek jamy ustnej, które mogą być bardziej wrażliwe po radioterapii.

Przeszczepienie komórek krwiotwórczych, pochodzących najczęściej ze szpiku kostnego, jest metodą stosowaną jedynie u niektórych chorych na białaczki i chłoniaki z chorobą zaawansowaną lub źle reagującą na chemioterapię. Polega na dożylnym podaniu komórek szpiku kostnego pobranych od dawcy. W zależności od dawcy wyróżnia się przeszczepy alogeniczne (gdy dawcą jest osoba spokrewniona lub niespokrewniona), autologiczne (gdy przeszczepia się zabezpieczone wcześniej komórki samego chorego) lub syngeniczne (gdy przeszczepiony materiał pochodzi od bliźniaka jednojajowego). Ta metoda lecznicza działa na kilka sposobów. Pierwszym jest zastosowanie chemioterapii wysokodawkowej, która całkowicie eliminuje szpik kostny biorcy (wraz z komórkami nowotworowymi). Kolejnym jest działanie przeszczepionego szpiku. Ma on zdolność odnowienia całego układu krwiotwórczego i jest w stanie działać przeciw nowotworowi (tzw. reakcja przeszczep przeciwko białaczce), ale także przeciw komórkom biorcy, co zmniejsza częstość nawrotów choroby nowotworowej, ale może też być również przyczyną poważnych działań niepożądanych (tzw. reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi).

Leczenie wspomagające to kolejny istotny element postępowania u chorych na białaczkę lub chłoniaka. Stosuje się je, zanim organizm wzmocni się na tyle, aby mógł sobie radzić samodzielnie. Należy więc stosować ochronę przed infekcjami, np. podawać profilaktycznie antybiotyki lub leki wspomagające odnowę krwinek białych. Niezbędne może się okazać także przeprowadzenie szczepień ochronnych, np. przeciwko grypie. Jeżeli pacjent cierpi na anemię lub występują krwawienia, może zajść potrzeba przetoczenia preparatów krwi. Stosuje się również leki przeciwwymiotne i przeciwbólowe. Niezbędna jest częsta kontrola czynności poszczególnych narządów, takich jak wątroba, nerki i układ krążenia, aby monitorować ewentualne uszkodzenia powstałe w przebiegu choroby i leczenia.

Bardzo wskazana jest również zdrowa, wartościowa dieta – czynnikiem dodatkowo obciążającym organizm jest zmniejszenie masy ciała, należy mu więc jej skutecznie zapobiegać.

Nie należy zapominać o bezcennym wsparciu rodziny i bliskich oraz pomocy psychologicznej – w przypadku dzieci istotne jest zwłaszcza przybliżenie wiedzy o chorobie w odpowiedni sposób oraz pomoc w uporaniu się z przykrymi dolegliwościami i zmianą sposobu funkcjonowania całej rodziny.

Dobrze jest również zasięgnąć informacji na temat nieco bardziej „przyziemnych” spraw, takich jak możliwość uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności czy zasiłku pielęgnacyjnego dla dziecka, urlopu/zwolnienia lekarskiego na okres intensywnego leczenia szpitalnego oraz pomocy fundacji współpracujących z oddziałami hematoonkologicznymi.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie białaczki lub chłoniaka u dziecka?

Tak, obecnie całkowite wyleczenie białaczki lub chłoniaka u dzieci jest możliwe. Szacuje się, że w przypadku ostrej białaczki limfoblastycznej trwale wyleczonych zostaje ponad 80% dzieci. Rokowanie uzależnione jest w dużej mierze od stopnia zaawansowania choroby w momencie ustalenia rozpoznania, dlatego należy pamiętać o konieczności regularnych kontroli lekarskich i zgłaszania się na badania profilaktyczne. Każde badanie bilansowe dziecka jest szansą na wcześniejszą diagnozę!

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia białaczki lub chłoniaka u dziecka?

Po zakończeniu intensywnego leczenia szpitalnego pacjent otrzymuje tak zwane leczenie podtrzymujące, które prowadzone jest najczęściej w warunkach domowych. Polega ono na stosowaniu leków doustnych, które mają za zadanie powstrzymanie nawrotu choroby. W tej fazie postępowania bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń prowadzącego specjalisty, nie jest to bowiem koniec leczenia onkologicznego, a choć odbywa się w domu, jest w dalszym ciągu niezbędnym elementem terapii, bez którego może dojść do nawrotu choroby. Dlatego istotne jest przyjmowanie leków w zaleconym schemacie, okresowe wykonywanie morfologii innych badań krwi, a także zgłaszanie się na kontrole do ośrodka prowadzącego leczenie. Należy pamiętać o konieczności zgłaszania niepokojących objawów, zwłaszcza infekcji, a także dolegliwości, które przypominają objawy występujące podczas ustalania rozpoznania – należy wówczas bezwzględnie zgłosić się na badania, aby wykluczyć wznowę choroby.

Po czasie określonym w schemacie leczenia odstawia się leki doustne i wykonuje szereg badań potwierdzających remisję choroby – można wówczas powiedzieć, że pacjent został wyleczony. Może on jednak nadal pozostawać pod opieką prowadzącego ośrodka w celu wykrycia ewentualnych powikłań (tzw. późnych) po stosowanym leczeniu.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na białaczkę lub chłoniaka u dziecka?

U dzieci zdrowych nie istnieją metody zapobiegania zachorowaniu na białaczkę lub chłoniaka. Ważne jest szybkie zgłaszanie się do lekarza w razie wystąpienia niepokojących objawów opisanych powyżej. Dzieci z rozpoznanymi wadami genetycznymi wymienionymi na początku artykułu powinny podlegać szczegółowej kontroli lekarskiej z racji zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej.