×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Powikłania zapalenia ucha środkowego

prof. dr hab. med. Elżbieta Hassmann-Poznańska
Klinika Otolaryngologii Dziecięcej UM w Białymstoku

Co to jest i jakie są przyczyny?

Powikłaniami zapalenia ucha środkowego określa się przejście procesu zapalnego z przestrzeni ucha środkowego na sąsiadujące struktury anatomiczne. Proces zapalny szerzy się przez naczynia krwionośne, naturalne otwory anatomiczne (poprzez błędnik i przewód słuchowy wewnętrzny do wnętrza czaszki) lub poprzez zniszczenie struktur anatomicznych (resorpcja kości). Powikłania w następstwie ostrych zapaleń ucha środkowego występują głównie u dzieci, natomiast powikłania w następstwie przewlekłych zapaleń ucha środkowego występują częściej u dorosłych.

Powikłania ostrych zapaleń ucha środkowego dzielą się na wewnątrzskroniowe i wewnątrzczaszkowe.

Rodzaje powikłań

Powikłania wewnątrzskroniowe:

  • ostre zapalenie wyrostka sutkowatego,
  • niedowład lub porażenie nerwu twarzowego,
  • zapalenie błędnika.

Powikłania wewnątrzczaszkowe:

  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
  • ropień nadtwardówkowy (na zewnątrz opony twardej),
  • ropniak podtwardówkowy,
  • zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej.
  • ropnie mózgu – płata skroniowego lub móżdżku.

W zapaleniu wyrostka sutkowatego dochodzi do odcięcia procesu zapalnego w przestrzeniach pneumatycznych wyrostka w przebiegu ostrego zapalenia ucha. Rozwija się ono skrycie, obejmując stopniowo również ściany kostne pomiędzy komórkami wyrostka i okostną. Szerząc się naczyniami żylnymi, powoduje obrzęk i bolesność okolicy wyrostka. Zniszczenie tkanki kostnej pokrywającej wyrostek prowadzi do powstania ropnia podokostnowego na jego powierzchni. Najczęstsze drobnoustroje wywołujące zapalenie wyrostka sutkowatego to: S. pneumoniae, S. pyogenes, S. aureus, P. aeruginosa. Połowa przypadków rozwija się mimo stosowanej w zapaleniu ucha antybiotykoterapii.

Jak często występują powikłania zapalenia ucha środkowego?

Wprowadzenie antybiotyków znacznie zmniejszyło częstość występowania powikłań zapalenia ucha środkowego.

Zapalenie wyrostka sutkowatego jest najczęstszym powikłaniem ostrego zapalenia ucha środkowego. Zapalenie wyrostka występuje najczęściej u dzieci poniżej 10. roku życia, jest bardzo rzadkie u niemowląt.

Porażenie nerwu twarzowego jest drugim co do częstości występowania powikłaniem zapalenia ucha środkowego.

Zapalenia błędnika czy zapalenie szczytu piramidy kości skroniowej są znacznie rzadsze. U około 7% chorych z zapaleniem wyrostka sutkowatego stwierdza się równocześnie powikłania wewnątrzczaszkowe, takie jak ropień nadtwardówkowy czy zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej.

Powikłania wewnątrzskroniowe są obecnie najczęściej następstwem przewlekłego zapalenia ucha z perlakiem i u dzieci występują rzadziej niż u dorosłych. Jednakże ze względu na zagrożenie życia, jakie nadal ze sobą niosą, stanowią problem wymagający szczególnej uwagi.

Jak się objawiają powikłania zapalenia ucha środkowego?

Zapalenie wyrostka sutkowatego – bolesność przy obmacywaniu, skóra na wyrostku obrzękła, zaczerwieniona, małżowina uszna odstająca i przesunięta w dół, mniej lub bardziej nasilone objawy ostrego zapalenia ucha, ok. 60% chorych przebyło zapalenie ucha przed 3–14 dniami, ale u 1/3 dzieci zapalenie wyrostka może być pierwszym objawem choroby ucha, gorączka.

Niedowład lub porażenie nerwu twarzowego – asymetria twarzy przy ruchach mimicznych (niedomykanie oka, brak marszczenia czoła, opadnięcie kącika ust).

Zapalenie błędnika ograniczone (przetoka na kanale półkolistym poziomym) – zawroty głowy pojawiające się przy pochyleniu głowy, napięciu tłoczni brzusznej, czy oczyszczaniu ucha u chorego z przewlekłym zapaleniem ucha, rozlane – nagły niedosłuch lub głuchota, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, wymioty, bez bólów głowy czy gorączki.

Objawy powikłań wewnątrzczaszkowych przedstawiono w tabeli.

Objawy powikłań wewnątrzczaszkowych usznopochodnych
ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - 54–91%bóle głowy, sztywność karku, gorączka, narastające zaburzenia świadomości
ropień nadoponowyobjawy skąpe i niecharakterystyczne: ból głowy pojawiający się w przebiegu przewlekłego zapalenia ucha, które zwykle jest niebolesne, stan podgorączkowy, obfity wyciek z ucha
ropniak podoponowybóle głowy, gorączka, napady padaczkowe, objawy podrażnienia opon, ogniskowe objawy neurologiczne
zakrzepowe zapalenie zatoki esowatejobjawy posocznicy, skoki gorączki z dreszczami, bóle głowy, mogą wystąpić wymioty, sztywność karku, ból przy obmacywaniu wyrostka sutkowatego
ropień mózgu - płata skroniowegopoczątkowo objawy mało charakterystyczne: uporczywy ból głowy, zmiany w usposobieniu i zachowaniu, apatia, spadek wagi;
później objawy wynikające ze wzmożenia ciśnienia śródczaszkowego (wymioty, bóle głowy, bradykardia) i objawy ogniskowe (lokalizacja w półkuli dominującej: afazja amnestyczna, niedowład i porażenie połowicze przeciwstronne, jednoimienne niedowidzenie kwadrantowe, w półkuli niedominującej nie występują zaburzenia mowy)
ropień móżdżkujw., ale objawy ogniskowe to ataksja móżdżkowa, osłabienie napięcia mięśniowego po stronie ropnia, dysmetria i dysartria

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Następujące objawy występujące w przebiegu ostrego lub przewlekłego zapalenia ucha środkowego mogą wskazywać na rozwijające się powikłania. W razie ich wystąpienia należy zgłosić się do lekarza, ponieważ powikłania zapalenia ucha środkowego stanowią wskazanie do hospitalizacji i dalszej diagnostyki specjalistycznej. Do objawów mogących wskazywać na powikłania zapalenia ucha środkowego należą utrzymujące się bóle głowy, gorączka (nie występują w przewlekłym zapaleniu ucha, a są krótkotrwałe w ostrym), wymioty (wzmożenie ciśnienia śródczaszkowego lub zapalenie błędnika), zaburzenia równowagi, obfity wyciek ropny z ucha, bolesność i obrzęk w okolicy wyrostka sutkowatego, objawy neurologiczne.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Rozpoznanie ustala się na podstawie dolegliwości i objawów występujących u chorego. Istotne jest ustalenie czy chory cierpi na zapalenie ucha i jakiego rodzaju – ostre, przewlekłe, przewlekłe z perlakiem. Można to określić na podstawie badania wziernikowego ucha.

Istotne jest badanie słuchu, ponieważ samo zapalenie ucha środkowego zarówno ostre, jak i przewlekłe powoduje przewodzeniowy niedosłuch. Głuchota lub niedosłuch mieszany mogą świadczyć o zapaleniu błędnika. Przemawiają za tym również objawy ze strony narządu równowagi: zawroty głowy, oczopląs poziomo-obrotowy, zaburzenia równowagi, wymioty. Przy ograniczonym zapaleniu błędnika – dodatnia próba przetokowa (zawrót głowy i oczopląs występujący przy ucisku na skrawek małżowiny usznej).

Tomografia komputerowa jest wskazana:

  • w zapaleniu wyrostka sutkowatego przy braku poprawy po leczeniu antybiotykiem dożylnym, przed leczeniem operacyjnym, obecności ropnia podokostnowego na wyrostku, podejrzeniu powikłań wewnątrzczaszkowych;
  • w przypadkach powikłań przewlekłego zapalenia ucha środkowego w celu oceny struktur kości skroniowej i ewentualnych powikłań wewnątrzczaszkowych.

W przypadku powikłań wewnątrzczaszkowych wskazane uzupełnienie badań obrazowych o badanie rezonansu magnetycznego w celu lepszej oceny powikłań.

W przypadkach podejrzenia powikłań wewnątrzczaszkowych konieczna konsultacja neurologiczna i ocena dna oka.

Przy zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych wskazana punkcja lędźwiowa i badanie płynu łącznie z badaniem mikrobiologicznym.

Na czym polega leczenie?

Powikłania w przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego, takie jak zapalenie wyrostka sutkowatego, niedowład nerwu twarzowego, zapalenie błędnika czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych mogą być początkowo leczone poprzez szerokie nacięcie błony bębenkowej i antybiotykoterapię dożylną. Przy braku poprawy konieczne jest leczenie chirurgiczne poprzez otwarcie komórek wyrostka. Leczenie chirurgiczne jest konieczne również przy widocznej w badaniu radiologicznym destrukcji ścian kostnych wyrostka lub obecności ropnia podokostnowego.

Powikłania wewnątrzskroniowe i wewnątrzczaszkowe w przebiegu przewlekłego zapalenia ucha wymagają leczenia operacyjnego z uzupełniającą antybiotykoterapią celowaną.

Niezbędne chirurgiczne usunięcie zmian zapalnych z ucha środkowego, wraz z odpowiednim drenażem lub usunięciem zmian wewnątrzczaszkowych.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Zapalenie wyrostka sutkowatego, jeżeli nie doszło do zniszczenia struktury kostnej i wytworzenia ropnia na wyrostku sutkowatym, w 75% cofa się po leczeniu zachowawczym. Leczenie chirurgiczne, jeżeli jest konieczne (10–30%), nie wiąże się z trwałymi ujemnymi skutkami. Niedowłady nerwu twarzowego po odpowiednim leczeniu cofają się w ciągu kilku dni, ale całkowite porażenia mogą utrzymywać się nawet kilka miesięcy. Utrata słuchu w następstwie zapalenia błędnika jest często trwała (ropne zapalenie błędnika).

Śmiertelność z powodu powikłań wewnątrzczaszkowych wynosi w krajach rozwiniętych ok. 5%.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego po wyleczeniu nie wymagają dłuższej kontroli specjalistycznej. Pacjenci z powikłaniami przewlekłego zapalenia ucha środkowego wymagają zwykle systematycznych kontroli operowanego ucha.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Najistotniejsze jest właściwe leczenie ostrych i przewlekłych zapaleń ucha środkowego.

10.11.2016
Zobacz także
  • Ostre zapalenie ucha środkowego u dziecka
  • Wyciek wydzieliny z ucha
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ostre zapalenie ucha środkowego u dziecka
  • Zapalenie błędnika
  • Ostre zapalenie ucha środkowego
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta