×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B

dr n. med. Anna Parfieniuk-Kowerda
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii
Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

5–35% kobiet ciężarnych jest nosicielkami paciorkowca z grupy B, którym podczas porodu może się zakazić nowo urodzone dziecko. Doprowadza to niekiedy u noworodka do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc czy sepsa. W celu uniknięcia zakażenia stosuje się profilaktykę antybiotykową u matki. Noworodkowe zakażenie paciorkowcem z grupy B jest stanem zagrożenia życia i zawsze wymaga leczenia szpitalnego.

Czym jest noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B i jakie są jego przyczyny?

Noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B jest wywoływane przez bakterie Streptococcus agalactiae. Należą one do pospolitej flory przewodu pokarmowego, narządów płciowych u mężczyzn i kobiet, a niekiedy też gardła. Zakażenie Streptococcus agalactiae przenoszone jest między innymi drogą płciową. Nosicielstwo tej bakterii dotyczy ok. 35% kobiet ciężarnych, z czego wynika częste nosicielstwo wśród noworodków (nawet do 40%). Źródłem zakażenia nowo urodzonego dziecka jest najczęściej matka nosicielka, której narządy moczowo-płciowe są skolonizowane bakterią. Czasami dochodzi do zakażeń szpitalnych w wyniku nieprzestrzegania przepisów sanitarno-epidemiologicznych, np. zakażenie przeniesione od innych noworodków lub personelu. Dlatego tak istotna jest higiena, przede wszystkim rąk wszystkich osób przebywających na oddziałach położniczo-neonatologicznych.

Jak często występuje noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B?

Streptococcus agalactiae występuje w drogach rodnych u około 5-35% kobiet ciężarnych. Zakażenie noworodka następuje najczęściej podczas przejścia przez kanał rodny. Ryzyko transmisji zakażenia od matki, u której w pochwie jest obecny Streptococcus agalactiae na dziecko, wynosi do 70%. Z kolei przeniesienie zakażenia w wyniku kontaktu bezpośredniego z osobami zakażonymi waha się w granicach 17-45%. Na podstawie badań oszacowano, że średnio 10-20% noworodków matek ze Streptococcus agalactiae ulega kolonizacji, a ryzyko ich zachorowania na chorobę inwazyjną wynosi 1-4%.

Jakie są objawy noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

W wyniku zakażenia Streptococcus agalactiae może dojść do bezobjawowego nosicielstwa lub ostrej choroby. Zazwyczaj do objawowej infekcji dochodzi w stanach osłabionej odporności. Do czynników ryzyka zakażenia płodu i noworodka należy: wcześniactwo, mała masa urodzeniowa noworodka, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, wzrost temperatury ciała podczas porodu, bakterie obecne w moczu, cukrzyca u matki. Możliwymi drogami przeniesienia bakterii od matki do płodu jest również droga przez łożysko lub przejście bakterii drogą wstępującą z dróg rodnych nawet przez niepęknięte błony płodowe. Noworodkowe zakażenia paciorkowcami typu B w zależności od czasu wystąpienia objawów można podzielić na wczesne i późne.

Zakażenie wczesne ma swój początek wewnątrzmacicznie lub do 7 dni po porodzie. Przebiega ono jako posocznica (sepsa; obecność bakterii we krwi z towarzyszącym uogólnionym stanem zapalnym organizmu). Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia noworodka. Może dojść do wstrząsu septycznego, w którym występuje gorączka, a ciśnienie tętnicze znacznie spada. Czasami w przebiegu tej infekcji dochodzi do wrodzonego zapalenia płuc. W najcięższych przypadkach manifestuje się ono ostrą niewydolnością oddechową (RDS). Wczesna postać zakażenia obarczona jest największą śmiertelnością (15%) oraz bardzo poważnym przebiegiem klinicznym. Zapalenie płuc występuje u około 35-55% noworodków z posocznicą wywołaną przez Streptococcus agalactiae. Często objawy pojawiają się już w pierwszych godzinach po porodzie.

Postać późna noworodkowego zakażenia Streptococcus agalactiae objawia się zazwyczaj po pierwszym miesiącu życia, czasami nawet do 3. miesiąca życia. Manifestuje się ona uogólnionym stanem zapalnym spowodowanym obecnością bakterii we krwi, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem kości i stawów (najczęściej zmiany zlokalizowane są w kości udowej lub ramiennej).

Co robić w przypadku wystąpienia objawów noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

Rozpoznanie noworodkowego zakażenia Streptococcus agalactiae zachodzi zazwyczaj na oddziale położniczo-neonatologicznym podczas poporodowej obserwacji matki i dziecka. Matki, u których stwierdzono dodatnie posiewy w kierunku Streptococcus agalactiae i dostały okołoporodową profilaktyczną antybiotykoterapię, wymagają jedynie 24-godzinnej obserwacji. To samo dotyczy ich nowo narodzonych dzieci. Jeśli jednak wystąpią jakiekolwiek dolegliwości lub niepokojące objawy, wskazana jest dłuższa hospitalizacja celem wykonania dodatkowych badań. Najważniejszym badaniem jest posiew krwi noworodka, który wykluczy lub potwierdzi rozwijającą się posocznicę. Konieczne bywa także pobranie posiewu z pępka, ucha, wykonanie morfologii krwi.

Gdy pojawią się zmiany osłuchowe w badaniu fizykalnym noworodka, wskazane będzie wykonanie zdjęcia rentgenowskiego płuc, by zdiagnozować zapalenie płuc. Czasami niezbędne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Nieprawidłowości obserwowane w tym badaniu wskazują na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jeśli u dziecka wystąpią objawy zakażenia Streptococcus agalactiae lub potwierdzą je badania, wymagany jest pobyt w szpitalu, podawanie antybiotyków dożylnie i ścisły nadzór nad dzieckiem. Zazwyczaj takie leczenie zapobiega dalszemu postępowi choroby i powikłaniom.

Wystąpienie gorączki z objawami towarzyszącymi (np. objawami zapalenia dróg oddechowych) lub bez nich, u noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia zawsze powinno rodzić podejrzenie inwazyjnego zakażenia bakteryjnego (sepsy/posocznicy). Jest to wskazanie do bardzo pilnej konsultacji lekarskiej na szpitalnym oddziale ratunkowym, gdzie dziecko powinno zostać ocenione przez pediatrę. Podejrzenie posocznicy jest wskazaniem do niezwłocznego rozpoczęcia antybiotykoterapii.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

Pewne rozpoznanie noworodkowego zakażenia Streptococcus agalactiae ustala się na podstawie posiewów. W przypadku posocznicy materiałem jest krew, natomiast w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest to płyn mózgowo-rdzeniowy pozyskiwany podczas zabiegu punkcji lędźwiowej. Możliwe jest także wykonanie szybkich testów do badania na obecność antygenu Streptococcus agalactiae w dowolnym materiale biologicznym, np. krwi, moczu, płynie mózgowo-rdzeniowym. Lekarz może podejrzewać zakażenie Streptococcus agalactiae na podstawie objawów oraz nieprawidłowości stwierdzanych w badaniu. Wykrywanie zakażeń Streptococcus agalactiae opiera się na hodowli i identyfikacji bakterii z wymazów z pochwy i odbytu, pobranych od chorych.

Jakie są metody leczenia noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

Każde objawowe noworodkowe zakażenie Streptococcus agalactiae jest zagrożeniem życia i w związku z tym zawsze należy je leczyć w warunkach szpitalnych. W leczeniu przyczynowym stosuje się dożylną antybiotykoterapię. Stosowane jest również leczenie wspomagające, uzależnione od objawów. Posocznica i ciężkie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych trzeba leczyć na oddziale intensywnej terapii.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

Noworodkowe zakażenie Streptococcus agalactiae obarczone jest wysoką śmiertelnością oraz bardzo poważnym przebiegiem klinicznym. Wczesne zastosowanie antybiotyku i leczenie wspomagające poprawiają rokowanie. Powikłania zakażeń paciorkowcowych są groźne.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia noworodkowego zakażenia paciorkowcami grupy B?

Przebycie objawowej postaci noworodkowego zakażenia Streptococcus agalactiae wymaga bardziej szczegółowej oceny powikłań, którą zazwyczaj wykonuje się jeszcze podczas pobytu pacjenta w szpitalu. Chore dziecko wymagać będzie regularnych konsultacji pediatrycznych w okresie rekonwalescencji, po wypisaniu do domu.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B?

Ryzyko zakażenia noworodka Streptococcus agalactiae można znacznie zminimalizować, wykonując badania przesiewowe ciężarnych kobiet na obecność tej bakterii. Badanie to wykonuje się między 35. a 37. tygodniem ciąży. Dla przyszłej mamy jest ono bezbolesne i całkowicie bezpieczne, a może zapobiec poważnym powikłaniom u nowo narodzonego dziecka. Dlatego też warto wykonać to badanie, by sprawdzić nosicielstwo. Badanie polega na pobraniu wymazu z przedsionka pochwy i odbytu. W niedługim czasie (zazwyczaj jest to kilka dni) ciężarna otrzymuje wynik. Ważne jest, aby pokazać ten wynik lekarzowi przed porodem, dlatego bezwzględnie należy go zabrać ze sobą do szpitala. Wynik dodatni oznacza obecność bakterii w drogach rodnych, natomiast wynik ujemny oznacza, że nie wyhodowano Streptococcus agalactiae.

Skolonizowanie pochwy przez Streptococcus agalactiae nie oznacza, że dziecko będzie zakażone. Jednak u matek z dodatnimi wynikami posiewów obserwuje się, że ryzyko wystąpienia posocznicy u noworodków jest wielokrotnie większe, niż w przypadku kobiet, u których posiewy dały wynik ujemny.

Jeśli wyniki posiewów wykonane w 35.-37. tygodniu ciąży będą dodatnie, lekarz położnik zaleci profilaktyczne podanie antybiotyków okołoporodowo, by uniknąć zakażenia u nowo narodzonego dziecka. Antybiotyki należy podać minimum 4 godziny przed porodem, najczęściej zaraz po przyjęciu do szpitala. Profilaktyczną antybiotykoterapię stosuje się również u pacjentek, które zaczęły rodzić przedwcześnie - przed 35.-37. tygodniem ciąży, czyli przed terminem, gdy zaplanowano badania przesiewowe w kierunku Streptococcus agalactiae. Zaleca się również profilaktykę, gdy nieznane są wyniki posiewów, a pacjentka gorączkuje. Profilaktyczną antybiotykoterapię można również zastosować u kobiety, u której wyniki posiewów są ujemne, ale w przeszłości urodziła dziecko z noworodkowym zakażeniem Streptococcus agalactiae. Bezpiecznej jest w tej sytuacji podać antybiotyk, niż ryzykować wystąpienie poważnych powikłań u noworodka.

Ważne jest, by zapobiegać przenoszeniu zakażenia poprzez utrzymywanie higieny rąk i najbliższego środowiska. W tym celu należy stosować jednorazowe rękawiczki oraz jednorazowe fartuchy. By zapobiec zakażeniom szpitalnym, należy izolować chore noworodki. Nie praktykuje się leczenia nosicieli.

12.05.2023
Zobacz także
  • Okołoporodowe zakażenia wirusowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A (Streptococcus pyogenes)
  • Róża
  • Sepsa i wstrząs septyczny
  • Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego
  • W jaki sposób można zarazić się paciorkowcem z grupy B?
  • Zakażenia meningokokowe, sepsa meningokokowa
  • Leczenie w zakażeniach paciorkowcowych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta