×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Trądzik młodzieńczy - przyczyny, powikłania, leczenie

prof. Hanna Wolska
Katedra i Klinika Dermatologii WUM
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Trądzik młodzieńczy to choroba skóry, która występuje powszechnie u osób w wieku nastoletnim. Objawami trądziku młodzieńczego są zmiany skórne zlokalizowane przede wszystkim na twarzy i szyi, w górnej części pleców i na ramionach. W leczeniu trądziku młodzieńczego stosuje się dermokosmetyki, leki stosowane miejscowo (kremy, maści) oraz leki stosowane doustnie. Obecnie dysponujemy lekami, które umożliwiają skuteczne leczenie trądziku młodzieńczego.

Co to jest trądzik młodzieńczy?

Trądzik jest przewlekłą chorobą zapalną mieszków łojowo-włosowych zależną od hormonów – androgenów. Mieszki łojowo-włosowe są to w uproszczeniu wgłobienia skóry, z dna których wyrasta włos, a do przewodu wyprowadzającego dołączony jest gruczoł łojowy.

Mieszki znajdujące się na twarzy, plecach i górnej części klatki piersiowej mają specyficzne cechy. Widoczne na powierzchni skóry otworki – tzw. pory, stanowią ich ujścia. Z mieszków w tych okolicach wyrastają delikatne włosy, które mogą być zupełnie niewidoczne, natomiast gruczoły łojowe są przerośnięte, zawierają bardzo dużo komórek produkujących widoczną na powierzchni skóry wydzielinę – łój.

Trądzik młodzieńczy - przyczyny

W trądziku młodzieńczym występują cztery podstawowe zjawiska, które prowadzą do zmian chorobowych (ryc. 1-4):

  • nadmierna produkcja i zmiany w składzie łoju
  • zaburzenia w prawidłowym wzroście i mnożeniu się komórek wyściełających przewód wyprowadzający gruczołu łojowego
  • namnażanie bakterii Cutibacterium acnes
  • odczyn zapalny.

 

Powstawanie trądziku młodzieńczego: Łój swobodnie wydostaje się na powierzchnię skóry
Ryc. 1. Łój swobodnie wydostaje się na powierzchnię skóry
Powstawanie trądziku młodzieńczego: Łój gromadzi się w mieszku
Ryc. 2. Łój gromadzi się w mieszku włosowym

 

Powstawanie trądziku młodzieńczego: Łój gromadzi się w zamkniętym mieszku włosowym
Ryc. 3. Łój gromadzi się w zamkniętym mieszku włosowym
Powstawanie trądziku młodzieńczego: Dołączają się czynniki towarzyszące: stan zapalny i bakterie
Ryc. 4. Dołączają się czynniki towarzyszące: stan zapalny i bakterie

 

 

Nadmierna produkcja łoju - przyczyny

Nadmierna produkcja łoju związana jest z naturalnym procesem dojrzewania i tylko w niektórych przypadkach stanowi konsekwencję zaburzeń hormonalnych. Widoczne zwiększenie produkcji łoju (tłusta skóra) nie występuje jednak u każdego pacjenta z trądzikiem. Zaburzenia w produkcji łoju regulują złożone mechanizmy, które ostatnio są coraz lepiej poznawane.

Zmiany w składzie łoju

Zmieniony skład łoju polega na tym, że np. jednego z komponentów łoju – kwasu linolowego jest względnie mniej, z kolei więcej jest innej składowej, utlenionego skwalenu. Te zmiany składu łoju mogą wywoływać drugie zjawisko obserwowane w trądziku – nieprawidłowe rogowacenie przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych. Polega ono na powstawaniu nadmiernej liczby komórek rogowych, wyściełających przewody, ich gorszemu oddzielaniu się i złuszczaniu z powierzchni skóry – (zjawisko zachodzące w warunkach naturalnych). W efekcie dochodzi do zaczopowania ujścia przewodu i powstania tzw. mikrozaskórnika, a następnie zaskórnika (potocznie zwanego wągrem).

Namnażanie bakterii Cutibacterium acnes

Powstała maleńka cysta wypełniona łojem jest świetnym środowiskiem do namnażania się bakterii C. acnes (występujących na skórze u wszystkich ludzi), które dla swojego rozwoju prawie nie potrzebują tlenu, natomiast dobrze rosną w łoju. Wokół takiej banieczki gromadzą się komórki (limfocyty, leukocyty), powodując stan zapalny (widoczne gołym okiem czerwone grudki). Do niedawna uważano, że powstanie tego odczynu jest odpowiedzią na nadmierne namnażanie się C. acnes. Badania prowadzone ostatnio wykazały jednak, że odczyn zapalny rozwija się jeszcze przed wystąpieniem nadmiernego rogowacenia przewodów wyprowadzających i jest związany ze specyficznymi zjawiskami immunologicznymi (odpornościowymi) występującymi w skórze osób z trądzikiem.

 

 

Z poznania mechanizmów prowadzących do zmian trądzikowych wypływają dwa zasadnicze wnioski:

  1. Nie jest to zaburzenie hormonalne, a zjawisko związane z naturalnym procesem dojrzewania.
  2. Nie jest to choroba zakaźna. Bakterie odgrywające rolę w trądziku są bakteriami występującymi również u osób zdrowych, jedynie w skórze osób z trądzikiem mają lepsze warunki rozwoju.

 

Jak długo trwa trądzik młodzieńczy i jak często występuje?

Trądzik jest zwykle chorobą przewlekłą, wieloletnią. Nie wiadomo, dlaczego u niektórych pacjentów objawy trądzikowe utrzymują się rok czy dwa, a u innych przez wiele lat.

Trądzik młodzieńczy występuje u około 35–90% młodzieży.

Jakie są rodzaje trądziku młodzieńczego?

Zdjęcie: Zmiany zaskórnikowe (wągry)Ryc. 5. Zmiany zaskórnikowe

W trądziku występują tzw. wykwity niezapalne – mikrozaskórniki (widoczne tylko pod mikroskopem) oraz widoczne gołym okiem zaskórniki zamknięte i zaskórniki otwarte (milimetrowe grudki w kolorze skóry, ewentualnie z czarnym czopem na szczycie; ryc. 5), następnie wykwity zapalne – grudki i krosty (widoczna jest wówczas żółta zawartość na szczycie wykwitu). Większe wykwity zapalne (>5 mm) – guzki, mogą mieć rozmiary od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów. Mogą one łączyć się czasami za pomocą kanałów śródskórnych, a treść ich (łój, bakterie, złuszczone komórki naskórka) może wydobywać się na zewnątrz.

Trądzik młodzieńczy powikłania - blizny i przebarwienia

Zmiany trądzikowe mogą ustępować z pozostawieniem przebarwień lub blizn. Blizny mogą powstawać z guzków, kiedy dochodzi do trwałego uszkodzenia tkanki podskórnej. Blizny mogą się jednak rozwijać również z mniejszych wykwitów grudkowych. Obserwuje się dwa rodzaje bliznowacenia w trądziku – wypukłe, przerosłe blizny (keloidy) lub różnie głębokie i o różnych rozmiarach zagłębienia – blizny zanikowe. Kolejną konsekwencją zmian trądzikowych jest możliwość wystąpienia, po zaleczonych wykwitach, ogniskowych przebarwień (przebarwienia pozapalne). U większości pacjentów z trądzikiem obserwuje się większy lub mniejszy łojotok.

Zdjęcie: Trądzik grudkowo-krostkowy u nastolatkaRyc. 6. Trądzik grudkowo-krostkowyZdjęcie: Trądzik ropowiczy u nastolatkaRyc. 7. Trądzik ropowiczy

W zależności od tego, jakie wykwity dominują u danego chorego, rozróżnia się główne postaci trądziku: zaskórnikowy, grudkowo-krostkowy (ryc. 6), ropowiczy (ryc. 7), z tym że najczęściej spotykaną postacią jest różnie nasilony trądzik grudkowo-krostkowy. Nie wiadomo dlaczego trądzik przebiega łagodnie bądź ciężko, tak samo jak nieznana jest przyczyna skłonności do bliznowacenia. Zmiany trądzikowe lokalizują się na twarzy, plecach, klatce piersiowej, szyi i ramionach. Mogą występować tylko w jednej okolicy, ale również jednocześnie we wszystkich.

Co może wpływać na nasilenie trądziku?

Na nasilenie trądziku niekorzystnie mogą wpływać:

  • czynniki hormonalne (u 60–70% dziewcząt obserwowane jest nasilenie zmian przed miesiączką, pomimo niewystępowania zaburzeń hormonalnych, częste występowanie nasilonego trądziku w zespole wielotorbielowatych [policystycznych] jajników);
  • leki (hormony anaboliczne, leki przeciwpadaczkowe, barbiturany) i kosmetyki (preparaty działające okluzyjnie, tzn. zatykające ujścia mieszków włosowych)
  • czynniki neurogenne (stres)
  • pokarmy; ten problem jest nadal kontrowersyjny. Podejrzewa się niekorzystny na przebieg trądziku wpływ spożywania mleka i produktów o wysokim indeksie glikemicznym.

Polecamy wideo: Jakie jest znaczenie indeksu glikemicznego spożywanych potraw przy leczeniu trądziku? - wyjaśnia dr n. o zdr. Damian Parol

Okres letni może mieć zarówno korzystny, jak i niekorzystny wpływ na przebieg trądziku. U większości pacjentów, zwłaszcza z łagodnym trądzikiem, w lecie obserwuje się poprawę stanu skóry. Niektórzy jednak zauważają wyraźne pogorszenie choroby, co być może wynika z wysokiej temperatury, wilgotności powietrza, zwiększonej potliwości.

Co nie ma wpływu na trądzik:

  • Higiena; wbrew wrażeniu, jakie tworzą reklamy preparatów do cery trądzikowej, trądzik nie jest konsekwencją brudu. Należy przestrzegać normalnej higieny, natomiast nadmierne, często patologiczne (kilka, kilkanaście razy dziennie) mycie, zwłaszcza skóry twarzy, może wręcz nasilać objawy.
  • Nie udowodniono, aby spożywanie czekolady miało niekorzystny wpływ na trądzik.

Trądzik młodzieńczy - czy można leczyć domowymi sposobami

W razie wystąpienia objawów trądziku należy się zgłosić do lekarza. Ważna jest też umiejętna pielęgnacja skóry, stosowanie produktów przeznaczonych do typu skóry, oznaczonych jako niekomedogenne, czyli niepowodujące powstawania zaskórników.

Popularne leczenie u kosmetyczki (poprzez „oczyszczanie” skóry) powoduje tylko opóźnienie włączenia prawidłowej terapii. Również stosowanie domowych sposobów (np. picia wywaru z bratków) nic nie daje. Na ogół od razu wiadomo, zarówno dla chorego, jak i rodziny, że powstające zmiany są trądzikiem. Istnieją jednak specyficzne sytuacje, które mogą sprawiać i sprawiają niekiedy problemy. Trądzik może się zacząć od pojedynczych wykwitów naciekowych (ryc. 8), które nie wyglądają na pierwszy rzut oka na trądzik. Dlatego w razie pojawienia się zmian tego typu, należy się zgłosić do lekarza.

 

Zdjęcie: Zmiany naciekoweRyc. 8 Zmiany naciekowe

Trądzik młodzieńczy – pielęgnacja

Właściwa pielęgnacja skóry trądzikowej polega na:

  • prawidłowym oczyszczeniu cery za pomocą delikatnych preparatów przeznaczonych do skóry trądzikowej (płyny micelarne, żele i pianki lub mydła o kwaśnym pH 5,0–7,0). Nie należy stosować zwykłych mydeł (zasadowych) i toników na bazie alkoholu. Podczas mycia nie można pocierać mocno skóry.
  • nawilżaniu skóry odpowiednimi preparatami przeznaczonymi do skóry trądzikowej- najlepiej bez emulgatorów, substancji drażniących i zapachowych, oznaczonymi jako niekomedogenne
  • stosowaniu preparatów o działaniu przeciwzaskórnikowym i przeciwłojotokowym (np. zawierających α- lub β-hydroksykwasy w niewielkich stężeniach)
  • stosowaniu ochrony przeciwsłoneczej – preparatów przeciwsłonecznych (SPF ≥30).

Nie należy stosować mechanicznego oczyszczania skóry, ponieważ zabiegi te mogą prowadzić do powstawania blizn i przebarwień.

Trądzik młodzieńczy - leczenie

W leczeniu trądziku ważna jest odpowiednia pielęgnacja, stosowanie odpowiednich dermokosmetyków (bez recepty) oraz przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących stosowania leków.

Trądzik młodzieńczy - leki stosowane miejscowo na receptę

  • Antybiotyki (erytromycyna, klindamycyna). Obydwa leki działają równie skutecznie, głównie na wykwity zapalne. Są bardzo dobrze tolerowane. Z ich stosowaniem łączy się jednak możliwość wystąpienia lekooporności (również na inne bakterie występujące na skórze), dlatego nie powinny być samodzielnie stosowane.
  • Retinoidy (pochodne wit. A: tretynoina, izotretynoina, adapalen, tazaroten) (dostępne tylko na receptę). Wszystkie działają wybitnie korzystnie przeciwzaskórnikowo (a zatem na pierwsze wykwity trądzikowe), a ponadto mają działanie przeciwzapalne. Z ich aplikacją łączy się jednak możliwość wystąpienia różnie nasilonego podrażnienia skóry (zaczerwienienia, złuszczania, pieczenia). Nie są to jednak, jak często mylnie się rozpoznaje, objawy uczulenia i można im zapobiegać, zmniejszając początkowo częstość smarowania (np. co drugi dzień) i stosując jednocześnie specjalne preparaty nawilżające skórę. Retinoidy znajdują zastosowanie w łagodnych/średnio ciężkich, a nawet ciężkich postaciach trądziku (w tych ostatnich w połączeniu z terapią ogólną). Zaleca się je obecnie także w terapii podtrzymującej po zakończeniu cyklu leczenia ogólnego. Powinno się je stosować na noc, gdyż powodując zwiększoną wrażliwość skóry mogą potęgować reakcje posłoneczne (choć same nie są światłouczulające).
  • Nadtlenek benzoilu. Preparat, mający specyficzne działanie przeciwbakteryjne, które nie prowadzi do rozwoju lekooporności, ponadto wywierający słabe działanie przeciwzaskórnikowe. Lek ma jednak działanie drażniące podobne do obserwowanego po retinoidach. Zapobiegać mu można zaczynając terapię od mniejszych stężeń i rzadszych aplikacji. Nadtlenek benzoilu stosuje się zarówno w łagodnych, jak i bardziej nasilonych postaciach trądziku. Zalecany jest do stosowania w przerwach pomiędzy aplikacją miejscowych antybiotyków lub łącznie z nimi w celu zapobieżenia lekooporności.
  • Kwas azelainowy (dostępne bez recepty). Jest to unikatowy lek, który teoretycznie działa na wszystkie zjawiska obserwowane w przypadku trądziku, a także na przebarwienia pozapalne. Działania te są jednak słabo wyrażone i najczęściej jest stosowany łącznie z terapią ogólną.
  • Preparaty wspomagające: kwas salicylowy, kwas glikolowy. Związki te mają słabe działanie przeciwzaskórnikowe i przeciwzapalne i stosowane są głównie w preparatach wspomagających właściwe leczenie trądziku – lotionach, zmywaczach itp.

 

Leczenie ogólne trądziku młodzieńczego - antybiotyki stosowane w trądziku

Antybiotykoterapia doustna jest wskazana w przypadku umiarkowanych i ciężkich postaci trądziku, ale może być zalecana również u pacjentów z mniej nasilonymi zmianami, jeśli choroba znacząco pogarsza jakość życia lub zmiany trądzikowe ustępują z bliznowaceniem.

W leczeniu stosuje się tetracykliny (limecyklina, doksycyklina, chlorowodorek tertracykliny) i makrolidy (erytromycyna, azytromycyna).

Czas leczenia doustnymi antybiotykami nie powinien przekraczać 12 tygodni.

Antybiotyków doustnych nie stosuje się samych, ale w połączeniu z leczeniem miejscowym – retinoidami lub nadtlenkiem benzoilu. Takie postępowanie przyśpiesza znacznie uzyskanie poprawy stanu skóry. Po zakończeniu cyklu antybiotykoterapii wskazane jest podtrzymujące stosowanie miejscowych preparatów z retinoidami lub kwasem azelainowym celu zapobiegania nawrotom trądziku. Leczenie podtrzymujące może trwać nawet kilka lat.

Leczenie trądziku młodzieńczego u kobiet - hormonalna terapia antyandrogenowa

U niektórych kobiet konieczne może być leczenie hormonalne. Estrogen może działać korzystnie, równoważąc działanie androgenów, dlatego młodym kobietom z trądzikiem młodzieńczym lekarz może zalecić leczenie estrogenami w postaci tabletek antykoncepcyjnych. Nie wszystkie doustne środki antykoncepcyjne należy stosować w leczeniu trądziku, a niektóre z nich mogą nawet pogorszyć trądzik. Podobnie jest w przypadku niektórych rodzajów wkładek wewnątrzmacicznych i innych form antykoncepcji (np. w zastrzykach).

Korzyści ze stosowania tabletek antykoncepcyjnych i innych leków hormonalnych mogą być zauważalne dopiero po upływie od trzech do sześciu miesięcy od rozpoczęcia leczenia. Leczenia lekami hormonalnymi nie zaleca się w czasie ciąży.

Leczenie trądziku młodzieńczego – izotretynoina doustnie

Pochodna kwasu witaminy A – izotretynoina stosowana ogólnie działa na wszystkie zjawiska obserwowane w trądziku i jest lekiem używanym zwykle w cięższych postaciach trądziku, ale nie tylko. Bardzo często rodzice młodszych pacjentów i sami chorzy obawiają się włączenia tego leku ze względu na długą listę przypisywanych mu działań niepożądanych.

Ze względu na szkodliwe działanie na płód i większe ryzyko powikłań położniczych konieczne jest stosowanie skutecznej antykoncepcji, rozpoczynając ją minimum 4 tygodnie przed leczeniem i utrzymując co najmniej do 4 tygodni po jego zakończeniu. Pacjenci obawiają się także, że leczenie izotretynoiną może mieć wpływ na stan psychiczny pacjenta. Choć nie ma jednoznacznych danych naukowych potwierdzających ten związek, to wszelkie zaburzenia nastroju (smutek, depresja, lęki) trzeba zgłosić lekarzowi. U wielu osób z ciężkim trądzikiem podanie izotretynoiny ma korzystne działanie na stan psychiczny, ponieważ jej skuteczność w leczeniu zmian trądzikowych jest duża. Przed leczeniem, po miesiącu terapii, a następnie co 3 miesiące należy wykonywać oznaczenia aktywności enzymów wątrobowych i stężenia lipidów (cholesterolutriglicerydów), ponieważ izotretynoina może powodować ich wzrost. Inne działania niepożądane to (występujące niemal u wszystkich leczonych osób) wysuszenie warg, o wiele rzadziej błony śluzowej nosa, co może się łączyć z krwawieniem (absolutnie niegroźnym) i najrzadziej obserwowane – wysychanie spojówek (podczas leczenia nie zaleca się noszenia szkieł kontaktowych). U niektórych pacjentów stwierdza się suche, zapalne ogniska na skórze rąk lub nóg, które wymagają jedynie nawilżania. Wszystkie, oprócz negatywnego wpływu na wewnątrzmaciczny rozwój płodu, działania niepożądane są zależne od dawki leku, to znaczy zmniejszają się lub ustępują po jej zmniejszeniu.

Podczas leczenia izotretynoiną najpierw zmniejsza się łojotok – już po kilku dniach chorzy obserwują nieprzetłuszczanie się włosów, wysuszenie skóry. U większości pacjentów korzystny efekt osiąga się w ciągu 2 miesięcy. Należy jednak wiedzieć, że u części chorych w pierwszych 6–8 tyg. terapii może dojść do przejściowego pogorszenia stanu skóry. Nie należy się tego obawiać i przerywać leczenia. Odsetek osób, u których izotretynoina nie spowoduje całkowitego ustąpienia zmian chorobowych wynosi poniżej 1%! Natomiast konieczność zastosowania drugiego cyklu terapii występuje u ok. 20% leczonych. Zdarza się to, zwłaszcza jeżeli leczenie rozpoczyna się u młodych osób <17. roku życia, z bardzo nasilonym trądzikiem na plecach, obecnością licznych olbrzymich zaskórników, długim okresem trwania trądziku przed leczeniem. Zastosowanie kolejnego cyklu terapii jest z reguły równie korzystne. Po leczeniu izotretynoiną nie należy wykonywać żadnych zabiegów kosmetycznych (peelingów, laseroterapii) co najmniej przez 6 miesięcy.

Leczenie trądziku - terapia świetlna

W przypadku trądziku leczenie światłem stanowi wciąż zagadnienie, nad którym prowadzi się badania. Może ono przynieść korzystne efekty u niektórych pacjentów, ale naukowe dane o skuteczności laseroterapii w trądziku są jednak ograniczone.

Trądzik młodzieńczy - podsumowanie

  • Trądzik jako choroba przewlekła wymaga często wieloletniego leczenia!
  • W leczeniu ważna jest odpowiednia pielęgnacja, leczenie miejscowe oraz – u niektórych osób – leczenie ogólne, czyli doustne.
  • Mechaniczne usuwanie treści ropnej z wykwitów krostkowych (wyciskanie) prowadzi jedynie do podtrzymania procesu chorobowego i nasilenia przebarwień pozapalnych.
  • Obecnie dysponujemy w Polsce wszystkimi lekami, za pomocą których można zlikwidować objawy trądzikowe.

13.10.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Łojotokowe zapalenie skóry
  • Schizofrenia u dzieci i młodzieży
  • Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
  • Trądzik noworodkowy i niemowlęcy
  • Czy metronidazol może być stosowany również w przypadku kilkudniowych terapii leczenia trądziku różowatego?
  • Łojotok - przyczyny, objawy, leczenie
  • Trądzik na plecach - jak się go pozbyć?
  • Trądzik różowaty - objawy i leczenie. Jak wygląda początek choroby?
  • Czy długotrwałe stosowanie izotretynoiny może powodować problemy z pamięcią?
  • Trądzik odwrócony – przyczyny i sposoby leczenia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta