Co to jest i jakie są przyczyny chorób pasożytniczych układu oddechowego?
Choroby pasożytnicze występują szczególnie często w krajach rozwijających się, gdzie są ważną przyczyną zachorowalności i śmiertelności. Płuca mogą stanowić jedyną, pierwotną lokalizację choroby, być jednym z miejsc choroby uogólnionej lub narządem, przez który pasożyt przechodzi w swoim cyklu rozmnażania się przed osiągnięciem narządu docelowego.
Miąższ płucny najczęściej zajmują: Echinocoocus granulosus i multilocularis (bąblowiec), Ascaris lumbricoides (glista ludzka), Toxocara canis i cati. Inne zakażenia wywołane na przykład przez Schistosoma mansoni, Entamoeba histolytica oraz Plasmodium spp. są spotykane przede wszystkim u osób podróżujących do regionów endemicznych.
Do zakażenia pasożytniczego może dojść trzema drogami:
- przez przewód pokarmowy (Ascaris lumbricoides, Toxocara canis, Toxocara cati, Echinococcus granulosus, Echinococcus multilocularis, Toxoplasma gondi),
- przez skórę (Schistosoma spp., Ancylostoma spp., Necator americanus, Strongyloides stercoralis),
- w wyniku ukłucia przez komara (Plasmodium spp., Wuchereria bancrofti, Dirofilaria immitis).
Do zakażenia Ascaris lumbricoides dochodzi po zjedzeniu jaj zawartych w zanieczyszczonej wodzie lub żywności. Głównym żywicielem Echinococcus granulosus jest pies, a żywicielem pośrednim świnia. Żywicielem ostatecznym dla Echinocccous multilocularis jest lis, zaś pośrednimi drobne gryzonie. Do przypadkowego zakażenia może dojść przez połknięcie jaj, obecnych na przykład na sierści psa (Echinococcus granulosus) lub po zjedzeniu nieumytych jagód zebranych w lesie (Echinocccous multilocularis). „Zespół migrującej larwy trzewnej” to nazwa zakażenia wywołanego przez Toxocara spp. Jest ono częste u dzieci pomiędzy 1. a 4. r.ż. Dochodzi do niego za pośrednictwem brudnych rąk. Zakażenie ma związek z jedzeniem ziemi (geofagia) lub kontaktem z piaskiem zanieczyszczonym zakażonymi odchodami kotów lub psów (np. w zaniedbanej piaskownicy). Jednocześnie należy podkreślić, że świeże odchody zwierząt nie są przyczyną zakażenia, ponieważ jaja tego pasożyta muszą w ciągu 2-3 tygodni ulec embrionizacji. W zakażonym organizmie dziecka mogą się pojawiać ziarniniaki, które lokalizują się na przykład w oku.
Jak często występują choroby pasożytnicze układu oddechowego?
W warunkach polskich choroby pasożytnicze układu oddechowego występują stosunkowo rzadko. W 2014 roku w PZH rozpoznano w Polsce ogółem 48 przypadków bąblowicy, a w I kwartale 2015 roku - 9 przypadków. Są to dane zbiorcze nie różnicujące rodzaju pasożyta ani wieku osoby chorej. Dodatnie wyniki testów serologicznych w kierunku zakażenia Toxocara spp. stwierdza się u 25% osób w populacji ogólnej, co jednakże nie jest jednoznaczne z rozpoznaniem tej choroby pasożytniczej. Zarażenie ludzi w Polsce Ascaris lumbricoides nie przekracza 2,8% i dotyczy przede wszystkim dzieci ze środowiska wiejskiego. Ostatnie badania opublikowane w 2011 roku w Polsce północno-wschodniej wykazały zakażenie Ascaris lumbricoides u 3% dzieci trzyletnich, 8,1% w wieku od 4-7 lat oraz 15,8% dzieci w wieku 8-18 lat.
Jak się objawiają choroby pasożytnicze układu oddechowego?
Do zakażenia pasożytami może dojść w każdej grupie wiekowej. Dzieci, podobnie jak dorośli, są w większości przypadkowymi żywicielami pośrednimi w cyklach rozwojowych pasożytów. Objawy zależą od rodzaju zakażenia. W glistnicy wywoływanej przez Ascaris lumbricoides w okresie przechodzenia pasożyta przez płuca pojawia się kaszel, a niekiedy także duszność i objawy ogólne, na przykład gorączka. Choroba ma charakter samoograniczający się, trwa od 10 dni do kilku/kilkunastu tygodni. Zakażenia Echinococcus spp. są bardzo rozpowszechnione na świecie. Człowiek jako żywiciel przypadkowy może ulec zakażeniu przez każdy rodzaj bąblowca. Zakażenie przez wiele lat może być bezobjawowe. Torbiele bąblowca lokalizują się w wątrobie, płucach oraz ośrodkowym układzie nerwowym. Pojawienie się objawów ze strony układu oddechowego ma związek z:
- bezpośrednim uciskiem na sąsiednie struktury,
- pęknięciem torbieli z uwolnieniem postaci pośrednich bąblowca (protoskoleksów),
- wtórną infekcją, najczęściej wywołaną przez Haemophilus influenzae.
Zakażenie Toxocara spp. często przebiega bezobjawowo. Zajęcie układu oddechowego manifestuje się kaszlem, świszczącym oddechem oraz gorączką.
Co robić w razie wystąpienia objawów choroby pasożytniczej układu oddechowego?
Ponieważ objawy w większości przypadków są niecharakterystyczne, rozpoznanie najczęściej ustala się poprzez wykluczenie najczęstszych innych przyczyn objawów stwierdzanych u pacjenta, takich jak kaszel, świsty czy gorączka. Podejrzenie zakażenia pasożytniczego układu oddechowego wymaga wykonania wielu badań i konsultacji z lekarzami zajmującymi się chorobami zakaźnymi wieku dziecięcego. Szeroko rozpowszechnione obecnie przekonanie o korelacji zakażenia pasożytami z objawami ze strony układu oddechowego nie ma uzasadnienia w dostępnej literaturze medycznej.
Jak lekarz ustala rozpoznanie zakażenia pasożytniczego układu oddechowego?
Rozpoznanie ustala się w oparciu o wywiad środowiskowy (np. przebywanie dziecka razem z psami), badania dodatkowe, do których należą przede wszystkim testy serologiczne wykonywane w kierunkach podejrzewanej choroby zakaźnej. Pomocne są również wyniki badań histopatologicznych. W morfologii krwi poszukuje się zwiększonej liczby granulocytów kwasochłonnych (eozynofilów). Badania radiologiczne pozwalają na stwierdzenie nacieków zapalnych oraz charakterystycznych dla bąblowicy zmian torbielowatych. Przy podejrzeniu zakażenia Toxocara spp. konieczna jest konsultacja okulistyczna.
Jakie są sposoby leczenia zakażeń pasożytniczych układu oddechowego?
Postępowanie terapeutyczne zależy do rodzaju pasożyta. W leczeniu stosuje się leki przeciwpasożytnicze (dobierane indywidualnie w zależności od rozpoznania), które mają na celu całkowite usunięcie (eradykację) pasożyta z organizmu lub znacznego stopnia zmniejszenie na przykład torbieli bąblowcowej. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna (np. usunięcie torbieli bąblowca).
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie zakażenia posożytniczego układu oddechowego?
Długotrwałe stosowanie leków przeciwpasożytniczych pozwala na eradykację pasożytów. W większości przypadków zakażenia pasożytnicze układu oddechowego można całkowicie wyleczyć. Potwierdzeniem wyleczenia są zwykle normalizujące się wyniki badań serologicznych.
Co należy robić po zakończeniu leczenia zakażeń pasożytniczych układu oddechowego?
Najważniejsza jest zmiana nawyków dziecka, na przykład zaniechanie zabaw ze zwierzętami (konieczne jest regularne odrobaczanie zwierząt, a nie dzieci!), oraz mycie rąk po zabawie w piaskownicy. Właściwe jest zamykanie piaskownicy przydomowej po zabawie w niej dziecka. Zbierane w lesie jagody zawsze przed spożyciem powinny być umyte.
