×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Polekowe uszkodzenia wątroby u dzieci

prof. dr hab. med. Joanna Pawłowska
Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka"

Polekowe uszkodzenie wątroby u dzieci może stanowić konsekwencję podawania leków stosowanych w leczeniu infekcji (leki przeciwgorączkowe, antybiotyki) lub przypadkowego przyjęcia przez dziecko preparatu przeznaczonego dla dorosłych. Należy pamiętać o przechowywaniu leków poza zasięgiem dzieci, a w przypadku choroby dziecka – o podawaniu leków w dawkach zaleconych przez lekarza lub zgodnie z ulotką, w przypadku leków bez recepty

Co to są polekowe uszkodzenia wątroby u dzieci i jakie są ich przyczyny?

Polekowym uszkodzeniem określa się zmiany powstałe w wątrobie wskutek niepożądanego działania substancji dla niej toksycznych (zależnie od dawki, np. kwasu acetylosalicylowego, paracetamolu) lub wskutek wrodzonej nadwrażliwości (niezależnie od dawki, u nielicznej grupy pacjentów).

Jak często polekowe uszkodzenie wątroby występuje u dzieci?

Wiele przypadków polekowego uszkodzenia wątroby u dzieci nie jest wykrywanych i zgłaszanych, dlatego trudno jest ustalić rzeczywistą częstość występowania tego zjawiska.

U dzieci polekowe uszkodzenie wątroby rozpoznaje się znacznie rzadziej niż u dorosłych. Może to wynikać z trudności diagnostycznych oraz z faktu, że u dzieci rzadziej się stosuje leki potencjalnie toksyczne dla wątroby (określane jako hepatotoksyczne). Ponadto dziecko jest mniej narażone na współdziałanie innych czynników hepatotoksycznych (alkohol etylowy) i na ogół ma prawidłowy stan odżywienia (uwaga: otyłość predysponuje do uszkodzenia wątroby).

Niestety – nadal w tej grupie wiekowej dochodzi do zatruć na skutek przypadkowego spożycia leków.

Wśród dzieci do grup szczególnie narażonych należą:

  • chorzy na nowotwory złośliwe
  • dzieci z chorobami układu nerwowego (np. jeśli wymagają długotrwałego stosowania leków przeciwpadaczkowych)
  • młodociani narkomani.

Polekowe uszkodzenia wątroby - objawy

Objawy kliniczne toksycznych uszkodzeń wątroby są odzwierciedleniem zmian morfologicznych zachodzących w tym narządzie. Wyróżnia się uszkodzenia cytotoksyczne (uszkodzenie miąższu wątroby), to znaczy dotyczące komórek wątrobowych i cholestatyczne (zastoinowe), czyli powodujące utrudnienie odpływu żółci.

Objawy kliniczne w cytotoksycznym uszkodzeniu wątroby przypominają wirusowe zapalenie wątroby. Dziecko łatwo się męczy, zgłasza jadłowstręt, nudności, obserwuje się u niego żółtaczkę oraz powiększenie wątroby i śledziony. W przypadkach o przebiegu ostrym i podostrym występują żółtaczka znacznego stopnia, wodobrzusze, pojawiają się zaburzenia świadomości, ze śpiączką wątrobową włącznie. Może dochodzić również do krwotoków z przewodu pokarmowego. Do istotnych odchyleń stwierdzanych w wynikach badań biochemicznych zalicza się znaczne zwiększenie aktywności aminotransferaz (tzw. próby wątrobowe).

Typ cytotoksyczny uszkodzenia wątroby wywołują najczęściej:

  • substancje stosowane podczas znieczulenia ogólnego
  • jeden z leków stosowany w leczeniu gruźlicy
  • substancje używane jako rozpuszczalniki organiczne (czterochlorek węgla)
  • alkohol etylowy
  • toksyny grzybów (amanityna)
  • niektóre leki przeciwpadaczkowe.

Objawy kliniczne cholestatycznego uszkodzenia wątroby są takie same jak w innych postaciach utrudnionego odpływu żółci: żółtaczka, świąd skóry, powiększenie wątroby, a czasem również śledziony. W badaniach stwierdza się umiarkowane zwiększenie aktywności aminotransferaz oraz zwykle co najmniej trzykrotny wzrost aktywności innego enzymu – fosfatazy zasadowej. Nierzadko w wykonanej morfologii krwi ujawnia się również zwiększona liczba leukocytów.

Ten typ uszkodzenia wątroby wywołują najczęściej:

  • leki przeciwpadaczkowe i leki hamujące czynność tarczycy
  • leki uspokajające i przeciwdepresyjne
  • niektóre antybiotyki (penicylina, erytromycyna, chloramfenikol) i chemioterapeutyki (sulfonamidy)
  • leki przeciwcukrzycowe z grupy pochodnych sulfonylomocznika
  • hormony steroidowe
  • antymetabolity
  • cytostatyki
  • niektóre leki przeciwzakrzepowe
  • niektóre leki stosowane w leczeniu psychoz m.in. w przebiegu schizofrenii (pochodne fenotiazyny) i wiele innych.

Niektóre leki powodują powstanie mieszanych form uszkodzenia wątroby z cechami charakterystycznymi zarówno dla uszkodzenia zarówno cytostatycznego, jak i cholestatycznego.

Tabela. Lista leków najczęściej powodujących uszkodzenie wątroby u dzieci
LekCzas wystąpienia objawówDodatkowe wyjaśnienia
Kwas acetylosalicylowy1–2 tygodniePopularny lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Większość przypadków uszkodzenia wątroby opisano u pacjentów z chorobami reumatologicznymi po przekroczeniu dawki. Nadal dyskutowany jest związek między występowaniem zespołu Reye'a (ostre stłuszczenie wątroby z encefalopatią) a leczeniem zakażeń wirusowych kwasem acetylosalicylowym. (kwasu acetylosalicylowego jako leku przeciwgorączkowego nie powinno się podawać dzieciom przed ukończeniem 16. roku życia – przyp. red.)
Paracetamol24–48 godzinTylko w razie przedawkowania. W krajach anglosaskich najczęstsza przyczyna ostrej niewydolności wątroby wśród młodzieży.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofenW każdym okresie leczenia Najczęściej pełne wyzdrowienie następuje już po zaprzestaniu leczenia.
Kwas walproinowy i jego pochodne (walproinian sodu)W każdym okresie leczeniaMożliwa osobnicza nadwrażliwość.
Karbamazepina0–6 tygodniNajczęściej łącznie z reakcją hiperalergiczną przebiegającą z gorączką, wysypką i zwiększonym stężeniem eozynofili w morfologii krwi.
Erytromycyna i jej pochodne0–3 tygodnieZwykle u dzieci poniżej 10. roku życia. Klinicznie obraz typowy dla żółtaczki cholestatycznej z powiększeniem wątroby i świądem skóry. Rokowanie dobre już po zaprzestaniu leczenia.

Polekowe uszkodzenia wątroby u dzieci - objawy

W razie podejrzenia, że dziecko przypadkowo spożyło leki nieprzeznaczone dla niego, należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza, nie czekając na wystąpienie objawów. Jeżeli występują jakiekolwiek objawy wskazujące na nietolerancję przyjmowanego leku (wymioty, wysypka) lub uszkodzenie wątroby (bóle brzucha, zażółcenie białkówek i skóry), także należy się zgłosić do lekarza.

W razie konieczności stosowania u dziecka leków o potencjalnym działaniu toksycznym na wątrobę, lekarz powinien okresowo kontrolować czynność wątroby.

Polekowe uszkodzenia wątroby u dzieci - diagnoza

Rozpoznanie polekowego uszkodzenia wątroby jest trudne. U dzieci z nieprawidłowymi wynikami badań czynności wątroby należy zebrać dokładny wywiad dotyczący przyjmowanych leków oraz narażenia na toksyny w otoczeniu chorego. Szczególnie trudne jest rozpoznanie w wypadku małych dzieci, które same połknęły leki przeznaczone dla dorosłych domowników. Rozpoznanie polekowego uszkodzenia wątroby ułatwia znajomość zespołu objawów wywoływanych przez poszczególne leki. Jeśli uszkodzeniu wątroby towarzyszą objawy gorączkowe i zwiększenie liczby granulocytów kwasochłonnych w rozmazie krwi (czyli eozynofilia), zwiększa to prawdopodobieństwo choroby polekowej.

Niestety, nie ma swoistych testów diagnostycznych, pozwalających na rozpoznanie toksycznego uszkodzenia wątroby. Zwykle stwierdza się: zwiększoną aktywność aminotransferaz (ALT, AST), fosfatazy zasadowej (AP) i gamma-glutamylotranspeptydazy (GGT), zwiększenie stężenia bilirubiny oraz zaburzenia układu krzepnięcia (np. nieprawidłowe wyniki testów czasu protrombinowego).

Czasami konieczne jest wykonanie biopsji wątroby, chociaż nie w każdym przypadku jej wynik jest rozstrzygający. Objawem toksycznego działania leków może być zwyrodnienie lub martwica komórek wątrobowych, pobudzenie komórek gwiaździstych (czyli makrofagów o własnościach fagocytarnych, np. niszczących czynniki zakaźne), nacieki w drogach żółciowych. Zmiany te nierzadko można uznać za nieswoiste zapalenie wątroby. Nie zawsze można rozstrzygnąć, czy uszkodzenie wątroby powstało w wyniku toksycznego działania leku, czy jest wynikiem choroby podstawowej, która była powodem stosowania leków.

Polekowe uszkodzenia wątroby u dziecka - leczenie

Nie ma swoistego postępowania terapeutycznego, które można by stosować w zależności od konkretnego czynnika uszkadzającego wątrobę. Podstawą jest całkowita eliminacja zarówno czynnika podejrzanego o działanie hepatotoksyczne, jak i wszystkich innych czynników mogących potencjalnie uszkadzać wątrobę (między innymi konserwantów stosowanych w przemyśle chemicznym) do czasu pełnej normalizacji wyników testów biochemicznych wątroby (aminotransferazy, fosfataza zasadowa, gamma-glutamylotranspeptydaza).

Zakres postępowania leczniczego w przypadku toksycznych uszkodzeń wątroby zależy od stopnia uszkodzenia narządu i szybkości narastania zmian.

Szczególnego postępowania wymagają uszkodzenia wątroby powodujące jej niewydolność. Podejmowane wówczas przez lekarza działania są analogiczne do tych, jakie towarzyszą leczeniu ostrej niewydolności narządu. W razie hepatotoksycznego działania niektórych substancji może zajść konieczność zastosowania pozaustrojowych metod oczyszczania krwi z substancji toksycznych lub metabolitów.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dziecka?

W większości przypadków polekowego uszkodzenia wątroby u dziecka następuje całkowite wyleczenie. Nadal jednak, szczególnie w przebiegu ostrej niewydolności wątroby, może dojść do zgonu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Wskazana jest okresowa kontrola badań (próby wątrobowe) ustalana przez lekarza prowadzącego oraz konsultacja dziecka w razie wystąpienia niepokojących objawów.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Wszystkie leki należy bezwzględnie przechowywać w miejscach niedostępnych dla dzieci. Nie wolno przekraczać dawek leków ustalonych przez lekarza. Zawsze należy poinformować lekarza, jakie leki dziecko otrzymuje lub otrzymywało w ostatnim okresie.

24.07.2023
Zobacz także
  • Alergia na leki
  • Szczepienie przeciwko WZW typu B
  • Ochrona przed dymem tytoniowym
Wybrane treści dla Ciebie
  • Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
  • Przeszczep wątroby
  • Regeneracja i oczyszczanie wątroby – czy wspomaganie jest potrzebne?
  • Rak wątroby (nowotwory złośliwe wątroby): rodzaje, objawy, leczenie i rokowanie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta