×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Kiedy do logopedy?

mgr Marta Siewiera-Pięciak
pedagog-logopeda, terapeuta BFB
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3 w Krakowie

Rodzice często zastanawiają się, czy ich dziecko prawidłowo się rozwija. Dotyczy to również mowy. Trzeba pamiętać, że każde dziecko jest inne, a tempo jego rozwoju jest indywidualne i niepowtarzalne.

Jak wygląda prawidłowy rozwój mowy?

W wieku 5-6 lat mowa dziecka powinna być poprawna pod względem artykulacji (tj. wymowy poszczególnych głosek), wyraźna i zrozumiała dla otoczenia. Dziecko powinno już prawidłowo stosować formy gramatyczne. Jego zasób słownictwa powinien pozwolić mu na dłuższe wypowiedzi, opisy obrazków, opowiadanie bajek i odpowiadanie na pytania w sposób logiczny. Dziecko w tym wieku powinno rozumieć i używać słów określających stosunki przestrzenne (np. pod, nad, obok, pomiędzy). Powinno też rozumieć bardziej złożone instrukcje (np.: „gdy usłyszysz głoskę „sz”, klaśnij w ręce”). Powinno także rozumieć wysłuchane opowiadania i bajki oraz ich puentę.

Jeśli więc u dziecka sześcioletniego zauważymy jakiś problem związany z wymową głosek, z trudnościami w wypowiadaniu się, brakami w słownictwie, niepoprawnością gramatyczną w zdaniach, z problemami w rozumieniu instrukcji i treści opowiadania - to jest to „ostatni dzwonek”, by uchronić przyszłego ucznia przed trudnościami w nauce.

Dlatego należy zwracać uwagę na rozwój dziecka już od najwcześniejszych miesięcy.

I tak, już w okresie 4-6 miesięca życia należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy dziecko słyszy, np. czy odwraca głowę za źródłem dźwięku, reaguje na zmiany tonu głosu, na muzykę z grających zabawek. Niemowlę gaworzy - powtarza ciągi sylab i zasłyszanych dźwięków, a gdy mówi się do niego, uśmiecha się, porusza rączkami i nóżkami, odpowiada, gaworząc. Jeśli w tym okresie nie występują takie właściwe reakcje, warto zwrócić się do laryngologa i przeprowadzić u dziecka badanie słuchu. Warto również skonsultować się z logopedą, który podpowie, jak ćwiczyć z tak małym dzieckiem.

Do 12. miesiąca życia występują dodatkowe reakcje na mowę otoczenia, np. na pytania „Gdzie jest mama?” albo „Gdzie lala?” dziecko potrafi je wskazać; podaje np. misia, gdy się je o to prosi; naśladuje ruchy dorosłych. Oprócz gaworzenia, używa dźwięków, gestów, mimiki, a nawet prostych słów („mama”, „tata”, „baba”, „pa, pa”), żeby zwrócić na siebie uwagę.

Do 2. roku życia dziecko, które rozwija się prawidłowo, potrafi pokazywać części ciała (nos, oko itp.). Potrafi wykonać proste polecenia, np. zrób „pa-pa”, „kosi-kosi”. Wskazuje i podaje np. zabawki czy sok. Słucha krótkich i prostych bajek oraz piosenek. Stosuje wyrazy dźwiękonaśladowcze (np. zamiast „piesek” mówi „hau-hau”). Powtarza wiele razy ten sam wyraz lub wyrażenia („lala pi” - tj. śpi). Pojawiają się wyrażenia, np. „mama daj!”, „baba pa-pa!” Wymawia samogłoski: a, e, u, i, y, oraz spółgłoski: p, b, m, t, d, n, ł. Upraszcza słowa: może mówić tylko początek słowa lub jego koniec albo stosować jedno słowo na oznaczenie wielu osób (np. „mama” to może być nie tylko mama, ale także tata, babcia i dziadek) lub rzeczy („ato” – jako: auto, ciężarówka, spychacz, wywrotka). Zwiększa się wówczas liczba słów, które dziecko wypowiada i które rozumie.

Do 3. roku życia dziecko powinno nabyć kolejne sprawności w mowie. W tym wieku potrafi rozróżniać przeciwieństwa: ciepły-zimny, duży-mały. Wykonuje coraz bardziej złożone instrukcje, np. „włóż lalę do wózka i przykryj ją kocykiem”. Nazywa większość przedmiotów z otoczenia (choć nie zawsze poprawnie, często upraszczając trudniejsze wyrazy - zamiast „piłka” - „piła”, „ciapka” zamiast „czapka”, „lobot” lub „jobot” zamiast „robot” itd.). Wymawia kolejne głoski: k, g, ch, l, ś, ź, ć, dź, czasem też s, z, c, dz. Mówi swoje imię. Zadaje bardzo wiele pytań: „A po co?”, „A co to?” Zaczyna również mówić „nie” - „nie mam”, „nie dam”. Rozumie i potrafi stosować liczbą mnogą, np. „jemy”, „pijemy”.

Od 3. do 7. roku życia mówimy o okresie swoistej mowy dziecięcej. Ten moment w życiu dziecka - nazywany okresem przedszkolnym i wczesnoszkolnym – to czas intensywnej pracy w kierunku rozwijania sprawności językowych u dzieci.

I tak, od 3. do 4. roku życia dziecko reaguje na głosy, np. dochodzące z drugiego pokoju, na komunikaty z radia i telewizji. Rozróżnia słowa wypowiadane prawidłowo i błędnie, np. „żabka - ziabka”. Powinno być rozumiane przez osoby obce. Wypowiada coraz dłuższe zdania, używa coraz większej liczby słów i zadaje coraz więcej pytań: „dlaczego?”, „z kim?”, „po co?”, „gdzie?” itp. W tym czasie najczęściej zastępuje trudne głoski: sz, ż, cz, dż, r - głoskami łatwiejszymi (s, z, c, dz, l). Czasami mówi niepłynnie - to tzw. rozwojowa niepłynność mowy, polegająca na powtarzaniu sylab, wyrazów i głosek. Wymaga to dodatkowej pracy ze strony rodziców i nauczycieli, a niekiedy także wsparcia logopedy.

Od 4. do 5. roku życia dziecko potrafi z uwagą słuchać albo oglądać bajkę, potrafi też odpowiadać na pytania związane z jej treścią. Rozumie polecenia wydawane przez obce osoby. Zadaje bardzo dużo, coraz więcej pytań. Niekiedy poprawnie wypowiada trudne głoski: sz, ż, cz, dż oraz r. Buduje zdania złożone, choć nie zawsze prawidłowo używając form gramatycznych. Stosuje coraz więcej przymiotników. Umie opowiedzieć prostą historyjkę.

Kiedy więc do logopedy?

Twojemu dziecku potrzebna jest pomoc logopedy, jeśli:

  • ma problemy ze słuchem; objawami tego może być znaczne zwiększanie głośności telewizora, brak reakcji np. na dźwięk dzwonka telefonu i/lub inne dźwięki wydawane przez ludzi i przedmioty z otoczenia. Może to być związane z tym, że dziecko często choruje na anginy, zapalenie gardła, ucha, katary. Niekiedy można zauważyć, że dziecko chodzi z otwartą buzią, chrapie w nocy.,
  • nie wymawia głosek, które powinno wymawiać zgodnie z etapami rozwoju mowy: nie potrafi ich prawidłowo wypowiedzieć i porównać (np. sz-s, r-l-j, p-b, s-c, k-t); zniekształca wyrazy; mówi niezrozumiale dla otoczenia; ma trudności z mową płynną; tempo mowy jest za szybkie lub za wolne; mowa jest monotonna, bez melodii; nieprawidłowo stosuje formy gramatyczne; ma braki w słownictwie; wypowiada się krótkimi, nierozbudowanymi zdaniami, w telegraficznym stylu; wypowiedzi są nielogiczne, nieadekwatne; nie rozumie poleceń; bywa, że nie mówi w ogóle lub rozmawia tylko z wybranymi osobami; ma niesprawne narządy mowy lub nieprawidłowy zgryz, co utrudnia poprawną wymowę.

Uwagi praktyczne dla rodziców i opiekunów

  • Uważnie obserwuj, jak rozwija się Twoje dziecko (pomocna jest tabelka zamieszczona w „Książeczce zdrowia dziecka”). Nie zapominaj o okresowych badaniach.
  • Jeśli to tylko możliwe, postaraj się, aby dziecko było jak najdłużej karmione piersią. Jeśli to niemożliwe, karmienie butelką powinno trwać jak najkrócej.
  • Nie stosuj - albo przynajmniej nie stosuj zbyt długo za jednym razem - tzw. smoczka-gryzaczka (blokuje on ruchy języka).
  • Dużo mów do dziecka. Nie zdrabniaj, lecz używaj prostych słów. Mów krótkimi zdaniami. Dawaj okazje do powtórzeń wyrazów. Opowiadaj o codziennych czynnościach, używanych przedmiotach, o tym, co się dzieje wokół.
  • Czytaj dziecku książeczki dostosowane do jego wieku. Słuchaj piosenek przeznaczonych dla dzieci. Śpiewaj razem z nim. Powtarzaj i ucz się na pamięć krótkich wierszyków. Wspólnie oglądajcie bajki (bez scen przemocy). Rozmawiajcie o tym, co oglądaliście.
  • Kiedy mówisz do dziecka, wiele razy powtarzaj określone słowo, wyrażenie lub zdanie, np. „to mydło, to mydło do mycia” (trochę tak, jakbyście uczyli się słówek i struktur gramatycznych z obcego języka).
  • Gdy dziecko wypowie jakiś wyraz nieprawidłowo, wypowiedz go poprawnie, nawet kilka razy, ale nie zmuszaj do jego powtarzania.
  • Zachęcaj, aby dziecko patrzyło na Ciebie, kiedy mówisz. Mów wolno i wyraźnie. Dziecko wówczas zobaczy, jak układasz usta, gdy wymawiasz poszczególne głoski.
  • Naśladujcie odgłosy otoczenia, zwierząt, ptaków, instrumentów muzycznych.
  • Wyklaskujcie rytm piosenek, wierszyków.
  • Kończ wyrażenia, zdania, rymującymi się wyrazami („leci mucha koło...”). Dobieraj słowa rymujące się (np. półka-bułka, krowa-sowa).
  • Ze starszymi dziećmi warto ćwiczyć analizę i syntezę słuchową (chodzi o dzielenie wyrazów na sylaby i składanie wyrazów z sylab i głosek; rozpoznawanie głosek na końcu, początku i w środku wyrazu). Najlepiej w zabawie, np.: jedzie pociąg naładowany na literę - „o”. Albo: powiedz mi słowa, które kończą się na „-wa”: krowa, sowa itd.
  • Warto także stymulować językowy rozwój mowy poprzez nadawanie nazw ogólnych grupie przedmiotów czy słów (np. „szafa, krzesło, stół - to meble”; „koszulka, spodnie, czapka - to ubrania” itd.). Pomocne jest również wymienianie nazw według podanej kategorii, np. dzikie zwierzęta, kwiaty itp., lub tworzenie zdań z podanych słów, poprawianie „niegramatycznie” wypowiedzianych zdań; układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych; odgadywanie zagadek; zabawa w teatrzyk lalkowy.
  • Koniecznie usprawniajcie aparat mowy dziecka przez tzw. gimnastykę buzi i języka. Ćwiczenia te przyspieszają mowę u dzieci. Często można w ten sposób zlikwidować proste wady wymowy i poprawić dykcję. U młodszych dzieci wskazane są również ćwiczenia oddechowe.

Ćwiczenia języka

  • wysuwanie i chowanie języka,
  • wysuwanie języka na brodę - zmęczony pies,
  • unoszenie języka w kierunku nosa,
  • kierowanie języka do kącików ust,
  • „przeliczanie” językiem zębów dolnych/górnych,
  • oblizywanie językiem zębów i warg,
  • masaż języka przez wsuwanie go i wysuwanie przez lekko zbliżone zęby,
  • klaskanie językiem - zabawa w konika,
  • układanie języka w rulonik,
  • oblizywanie ruchem okrężnym warg posmarowanych miodem,
  • wypychanie językiem policzków.

Ćwiczenia warg

  • cmokanie,
  • utrzymywanie ołówka między nosem a górną wargą,
  • przesuwanie ściągniętych warg na prawo i lewo,
  • parskanie wargami (zabawa w motor),
  • gwizdanie,
  • wciąganie i nadmuchiwanie policzków,
  • granie palcami na wargach,
  • naprzemienny uśmiech i ryjek,
  • mocne zaciskanie warg.

Jak zgłosić się do logopedy - praktyczne wskazówki

Jeżeli coś Cię niepokoi w rozwoju mowy dziecka, koniecznie zgłoś się do logopedy.

Jak to zrobić?

Najlepiej zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej lub ośrodka wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Takie poradnie i ośrodki prowadzone są przez samorządy. Aby zgłosić się do takiej poradni, nie trzeba skierowania, a pomoc jest bezpłatna. W poradniach pracują logopedzi, pedagodzy i inni specjaliści.

Jeśli zamierzasz korzystać z usług logopedy, który przyjmuje indywidualnie i ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, weź skierowanie od lekarza pediatry.

Jeśli okaże się to konieczne, logopeda może skierować dziecko do lekarza-specjalisty. Logopeda współpracuje z lekarzami różnych specjalności: otolaryngologiem, audiologiem, foniatrą, ortodontą, neurologiem i psychiatrą.

W przypadku jąkania i mutyzmu (to sytuacja, gdy dziecko w ogóle nie mówi lub przestało mówić na przykład w związku z traumatycznymi przeżyciami albo rozmawia jedynie z wybraną osobą czy osobami) wskazana jest współpraca z psychologiem-terapeutą.

W poradniach psychologiczno-pedagogicznych i ośrodkach specjalistycznych dziecko może dodatkowo liczyć na kompleksową opiekę terapeutyczną: na terapię pedagogiczną, integrację sensoryczną czy terapię EEG-biofeedback.

15.03.2016
Zobacz także
  • Wskazania do konsultacji logopedycznej i psychologicznej
  • Dlaczego moje dziecko mało mówi?
  • Przedszkolak, który bardzo mało mówi
  • Etapy rozwoju mowy
  • Kiedy dziecko zaczyna słyszeć?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta