×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Aktywność fizyczna w dzieciństwie i młodości

prof. dr hab. med. Barbara Woynarowska
Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki pod redakcją prof. dr. hab. Piotra Podolca, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010

Aktywność fizyczną można zdefiniować jako obciążenie fizyczne (praca mięśni szkieletowych i towarzyszący jej cały zespół zmian czynnościowych w organizmie, wysiłek, wydatek energetyczny), któremu poddawany jest człowiek w codziennym życiu, nauce, pracy, zabawie, zorganizowanych ćwiczeniach fizycznych.

Aktywność fizyczna jest jedną z podstawowych potrzeb biologicznych człowieka w każdym okresie życia. Szczególnie ważna jest w dzieciństwie i młodości, gdyż jest jednym z kluczowych czynników warunkujących prawidłowy rozwój i zdrowie.

Znaczenie i funkcje aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości

W okresie życia, zwanym „wiekiem rozwojowym”, aktywność fizyczna pełni następujące funkcje:
Stymulacja i wspomaganie rozwoju
– fizycznego – stymuluje wzrastanie ciała (m.in. przez mechaniczny nacisk na chrząstki wzrostowe, zwiększenie wydzielania hormonu wzrostu), sprzyja harmonii rozwoju (proporcjonalne przyrosty masy ciała, korzystny jego skład), rozwojowi mięśni i funkcji zaopatrzenia tlenowego,
– motorycznego – umożliwia uzyskanie odpowiedniego poziomu sprawności fizycznej i harmonijny rozwój wszystkich jej składowych (cech motorycznych) oraz umiejętności ruchowych, dzięki którym dziecko może radzić sobie w różnych sytuacjach w codziennym życiu i unikać zagrożeń,
– intelektualnego – umożliwia poznawanie najbliższego środowiska, przedmiotów, zjawisk,
– psychicznego – stwarza sytuacje, w których dziecko uczy się pokonywać trudności, radzić sobie ze zmęczeniem, przeżywać sukcesy i porażki, kontrolować emocje,
– społecznego – sprzyja kształtowaniu relacji z innymi, umiejętności współpracy, negocjacji, samokontroli.
Adaptacja do różnorodnych bodźców i zmian środowiska fizycznego (np. zmian temperatury, hartowanie) i społecznego.
Kompensacja (wyrównywanie) niekorzystnych zjawisk współczesnego życia: nadmiernego unieruchomienia związanego z nauką w szkole, odrabianiem lekcji, oglądaniem telewizji, pracą przy komputerze.
Zapobieganie zaburzeniom rozwoju i zdrowia, w tym zwłaszcza otyłości, zaburzeniom układu ruchu oraz wczesne zapobieganie miażdżycy (zmniejszenie stężenia cholesterolutriglicerydów we krwi, ciśnienia tętniczego)1 oraz osteoporozie (aktywność fizyczna sprzyja zwiększeniu masy kostnej; 80% szczytowej masy kości osiąga dziecko około 18. rż.), w których proces chorobowy rozpoczyna się w dzieciństwie, a kliniczne objawy ujawniają się w wieku średnim i starszym.
Terapia wielu zaburzeń, w tym zwłaszcza otyłości, cukrzycy, astmy oskrzelowej, mózgowego porażenia dziecięcego, zaburzeń układu ruchu.

Aktywność fizyczna w różnych okresach rozwoju dziecka

W wieku rozwojowym, obejmującym dwie pierwsze dekady życia, zaznaczają się dwa charakterystyczne zjawiska: stopniowe zmniejszanie się spontanicznej (samoistnej, niewymuszonej) aktywności fizycznej i wygasanie potrzeby ruchu oraz ujawnianie się i pogłębianie dymorfizmu płciowego.

Okres wczesnego dzieciństwa (od urodzenia do około 6. rż.) charakteryzuje najbardziej dynamiczne tempo rozwoju motorycznego oraz ogromna ruchliwość dziecka. Im młodsze jest dziecko, tym ma większą potrzebę („głód”) ruchu, pobudzenie ruchowe, „rozrzutność” ruchową. Ta hiperaktywność dziecka (uwarunkowana m.in. niedojrzałością układu nerwowego, a zwłaszcza niezakończonym procesem mielinizacji) wiąże się z obciążeniem wysiłkowym, co w naturalny sposób stymuluje i wspomaga rozwój motoryki i funkcji zaopatrzenia tlenowego. Dziecko ma przy tym zdolność do samoregulacji wysiłku.

Młodszy wiek szkolny (6.–12. rż.) charakteryzuje się nadal dużą gotowością do ruchu, potrzebą „wyżycia” ruchowego i dużą spontaniczną aktywnością fizyczną. Jest to tzw. złoty okres motoryczności, w którym stopniowo pojawia się celowość i ekonomia ruchów, panowanie nad ciałem. Dziecko łatwo opanowuje podstawowe umiejętności ruchowe (np. pływanie, jazdę na rowerze, nartach, łyżwach), czerpie radość z osiągnięć i współzawodnictwa sportowego.

W okresie dojrzewania płciowego (12.–18. rż.) następuje przejściowe zakłócenie rozwoju motorycznego (tzw. mutacja motoryczności). W wyniku przyspieszonego, ale nieharmonijnego wzrastania poszczególnych części ciała zmianie ulegają proporcje ciała (sylwetka wyrostka i podlotka), pojawia się niezgrabność ruchowa. Zakłócenie równowagi procesów pobudzenia i hamowania powoduje wzmożone napięcie mięśniowe, powrót do pewnej rozrzutności ruchowej oraz niechęć do ruchu. Jest ona szczególnie nasilona u dziewcząt („lenistwo ruchowe”), zwłaszcza w okresie około pierwszej miesiączki. Istnieje hipoteza, że jest to naturalny, ukształtowany w filogenezie mechanizm obronny, który zabezpiecza organizm dorastającej dziewczyny przed nadmiernym wydatkiem energii niezbędnej do prawidłowego rozwoju funkcji rozrodczych.

Dymorfizm płciowy w zakresie aktywności fizycznej, której poziom stopniowo staje się większy u chłopców, ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie (około 2.–3. rż.). Jest to w tym okresie uwarunkowane czynnikami kulturowymi i obyczajowością. Dziewczętom kupuje się zabawki „dziewczęce”, zachęca do zabaw na ograniczonej przestrzeni i o mniejszej ekspresji ruchowej (np. w dom). Chłopcy preferują zabawy wymagające większego wysiłku i większej przestrzeni. W dalszych latach życia dymorfizm płciowy w zakresie aktywności fizycznej pogłębia się, szczególnie w okresie dojrzewania płciowego. Jest to zjawisko występujące we wszystkich rozwiniętych krajach2,3. Wyniki badań wskazują także, że:

  • motywy uprawiania aktywności fizycznej zależą od płci; wśród 15-latków najważniejszym motywem u chłopców jest chęć utrzymania dobrej formy, u dziewcząt – dobrego wyglądu4,
  • dziewczęta rzadziej podejmują lub szybciej rezygnują z wysiłku fizycznego, gdy nie ma sprzyjających warunków do jego uprawiania (np. ograniczenia czasowe, trudna dostępność do obiektów, duże koszty)5.

Zalecany poziom aktywności fizycznej

Określenie optymalnego, tzn. zabezpieczającego potrzeby dzieci i młodzieży, poziomu aktywności fizycznej jest trudne, zależy on od wieku dziecka, jego stanu zdrowia i warunków życia.

We wczesnym dzieciństwie, przy dużej spontanicznej aktywności i ruchliwości dziecka, wystarczy mu stworzyć warunki do naturalnej ekspresji ruchowej („wyżycia się”) – przestrzeń, czas, zainteresowanie, zabawki i sprzęt do zajęć ruchowych. Dodatkowych, odpowiednio ukierunkowanych zajęć wymagają dzieci:

  • z nadwagą (zwiększenie wydatkowania energii),
  • przewlekle chore i niepełnosprawne,
  • z opóźnieniem rozwoju motorycznego.

U dzieci i młodzieży w wieku szkolnym niezbędne są systematyczne, zorganizowane zajęcia o różnorodnych formach ruchu, odpowiedniej częstotliwości, czasie trwania i intensywności wysiłku, aby były one skuteczne z fizjologicznego punktu widzenia. Umożliwia to osiągnięcie wysokiego poziomu wydolności fizycznej, która zmniejsza m.in. ryzyko rozwoju chorób układu krążenia w wieku dorosłym.

W wielu krajach podejmowane są próby opracowywania rekomendacji dotyczących aktywności fizycznej, np.:

  • W Wielkiej Brytanii zespół złożony z 57 przedstawicieli ośrodków naukowych i organizacji społecznych opracował następujące rekomendacje dla dzieci i młodzieży w wieku 5–18 lat:

– poziom aktywności fizycznej: zalecany – 60 min dziennie, minimalny – 30 min dziennie; wysiłek o co najmniej umiarkowanej intensywności;
– co najmniej dwa razy w tygodniu należy wykonywać ćwiczenia zwiększające siłę mięśniową i gibkość6.

  • W Kanadzie zespół ekspertów reprezentujących 53 towarzystwa naukowe i organizacje społeczne uznał, że do utrzymania i poprawy zdrowia zalecany czas kumulującego się w ciągu dnia wysiłku fizycznego powinien wynosić:

– 60 min przy wysiłku lekkim (np. spacer, lekka praca w ogrodzie, streching), przy których zaczyna się odczuwać ciepło, nieznacznie przyspiesza się oddech;
– 30–60 min przy wysiłku umiarkowanym (marsz, jazda na rowerze, pływanie, taniec), przy których odczuwa się ciepło, wyraźnie przyspiesza się oddech;
– 20–30 min przy wysiłku intensywnym (aerobik, jogging, szybkie pływanie, szybki taniec), przy których odczuwa się zgrzanie i zadyszkę;
– szczególnie zalecane są ćwiczenia wytrzymałościowe, zwiększające gibkość oraz siłę różnych grup mięśniowych7.

Pomiar aktywności fizycznej

Ustalenie wskaźników dla pomiaru aktywności fizycznej, które byłyby obiektywne, porównywalne i proste, nie jest łatwe. W praktyce przydatny może być test przesiewowy, opracowany przez autorów amerykańskich Prochaskę i wsp.8, potrzebny w podstawowej opiece zdrowotnej nad młodzieżą. Badany wypełnia kwestionariusz przedstawiony w ramce.

Ramka

Aktywność fizyczna to wszystkie czynności i zajęcia związane z wysiłkiem fizycznym i ruchem, w czasie których czynność twojego serca przyspiesza się i szybciej oddychasz.
Aktywność fizyczna wiąże się z zajęciami WF w szkole, uprawianiem sportu, grami z kolegami, marszem do szkoły. Przykłady aktywności fizycznej, to: bieg, szybki marsz, pływanie, jazda na rolkach, taniec, jazda na łyżwach, gra w siatkówkę, koszykówkę, piłkę nożną.
Odpowiedz na dwa poniższe pytania. Oblicz, ile czasu łącznie przeznaczyłeś każdego dnia na aktywność fizyczną, czyli dodaj czas wszystkich zajęć.
1. W ilu dniach w ostatnich 7 dniach przeznaczałeś na aktywność fizyczną (w tym lekcje WF) łącznie co najmniej 60 minut dziennie?
2. W ilu dniach w typowym lub zwykłym tygodniu przeznaczałeś na aktywność fizyczną (w tym lekcje WF) łącznie co najmniej 60 minut dziennie?

Na podstawie odpowiedzi na oba pytania wylicza się średnią liczbę dni w tygodniu, w których badany przeznaczał na aktywność fizyczną co najmniej 60 minut dziennie. Średnia ta jest wskaźnikiem aktywności fizycznej zwanym MVPA (Moderate-to-Vigorous Physical Activity – w języku polskim Umiarkowana-do-Intensywnej Aktywność Fizyczna). Przyjęto, że co najmniej 5 dni z taką aktywnością fizyczną oznacza zalecany jej poziom, tzn. zaspokajający podstawowe potrzeby organizmu.

Niedostatki aktywności fizycznej i ich przyczyny oraz skutki

Problemem występującym we wszystkich krajach rozwiniętych jest hipoaktywność, czyli zbyt niski w stosunku do potrzeb poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Jest to powszechne przekonanie wynikające z codziennej obserwacji, a także wyników niektórych badań. Obiektywne udokumentowanie tego zjawiska, a zwłaszcza tendencji zmian, jest jednak trudne, gdyż, jak wyżej wspomniano, są trudności w pomiarze aktywności fizycznej, zwłaszcza u dzieci młodszych.

Wyniki badań wykonywanych w ramach międzynarodowych badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej HBSC (Health Behaviour in School-aged Children: A WHO Collaborative Cross-national Study) prowadzone są w Europie od 1982 r. (w tym w Polsce od 1990 r. co 4 lata; w 2006 r. uczestniczyło w nich 41 krajów3,9) wskazują, że odsetek młodzieży w Polsce, która przeznacza na aktywność fizyczną codziennie co najmniej 60 minut, jest bardzo mały i wyraźnie się zmniejsza z wiekiem, zwłaszcza u dziewcząt (tab. 1).

Tabela 1. Odsetek młodzieży w Polsce przeznaczającej na aktywność fizyczną co najmniej 60 min dziennie9
11 lat13 lat15 lat
chłopcy24%21%21%
dziewczęta19%12%10%

Polska należy do krajów o niskim odsetku nastolatków osiągających zalecany poziom aktywności fizycznej, szczególnie w najmłodszych grupach wieku. Na przykład wśród 11-letnich chłopców poziom ten osiągało najwięcej badanych w Słowacji i Irlandii (51%), najmniej w Luksemburgu (18%), w Polsce 24% (32 miejsce wśród 41 krajów)3. Jest to szczególnie niepokojące, gdyż analizowany wskaźnik aktywności fizycznej (MVPA) uwzględniał zajęcia wychowania fizycznego w szkole, a Polska należy w Europie do krajów o największym wymiarze czasu przeznaczanego na obowiązkowe lekcje tego przedmiotu10.

Istnieje wyraźna dysproporcja między aktywnością fizyczną w czasie wolnym a zajęciami sedentaryjnymi (tab. 2). W literaturze istnieje „hipoteza przemieszczenia”, według której takie zajęcia, jak oglądanie telewizji, a zwłaszcza korzystanie z komputera (atrakcyjne dla dzieci i młodzieży), pochłaniają czas przeznaczony na aktywność fizyczną. Wyniki badań HBSC nie potwierdzają jednak tej hipotezy. W 2001/2002 roku w grupie ponad 160 tys. nastolatków, z 32 krajów, nie stwierdzono związku między aktywnością fizyczną i zajęciami sedenteryjnymi, co wskazuje, że nie konkurują one ze sobą2.

Tabela 2. Aktywność fizyczna oraz zajęcia sedenteryjne w czasie wolnym, w reprezentatywnej próbie młodzieży w wieku 11, 13 i 15 lat w Polsce, w 2006 roku (% badanych)
chłopcy
wiek w latach
dziewczęta
wiek w latach
111315111315
wykonują ćwiczenia związane z dużym wysiłkiem w czasie wolnym (poza szkołą), w tygodniu:
zbyt rzadko (1 raz, rzadziej, nigdy)29,127,932,943,146,556,9
zbyt krótko (1 godz., krócej, wcale)56,651,048,471,269,170,8
zajęcia sedenteryjne w dniach szkolnych, około 3 godz. lub więcej dziennie:
oglądanie telewizji i wideo, DVD43,048,543,938,949,536,4
korzystanie z komputera (czat, Internet, odrabianie lekcji)20,129,039,012,123,425,5
Źródło: badania HBSC8

Niepokojącym zjawiskiem jest to, że w 2006 roku w porównaniu z 1990 rokiem zwiększył się odsetek 15-letnich chłopców i dziewcząt, którzy wykonywali w czasie wolnym (poza szkołą) zbyt rzadko lub zbyt krótko ćwiczenia fizyczne związane z dużym wysiłkiem (tab. 3). Potwierdzałoby to opinie o zmniejszającym się poziomie aktywności fizycznej.

Przyczyny niedostatków aktywności fizycznej dzieci i młodzieży, podobnie jak u dorosłych, są złożone. Należy tu wymienić:

  • brak pozytywnych wzorców ze strony osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców,
  • powszechna dostępność do różnorodnych form transportu (samochody, windy, ruchome schody), eliminująca lub ograniczająca przemieszczanie się pieszo; brak ścieżek rowerowych umożliwiających dzieciom i młodzieży bezpieczną jazdę rowerem,
  • brak atrakcyjnej i dostępnej dla dzieci i młodzieży infrastruktury do uprawiania różnych form aktywności fizycznej w miejscu zamieszkania,
  • zmniejszenie się u rodziców poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, co wpływa na ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się dzieci w najbliższym otoczeniu, dowożenie ich do szkoły itd.,
  • duże koszty uczestnictwa w różnych formach aktywności fizycznej, przy dużym odsetku rodzin ubogich; wyniki badań HBSC wskazują, że u 15-latków status społeczno-ekonomiczny jest ważnym czynnikiem różnicującym aktywność fizyczną – poziom jej zmniejsza się wraz ze zmniejszaniem się zamożności rodziny11,
  • niedostatki w realizacji zajęć wychowania fizycznego w szkole oraz mała dostępność pozalekcyjnych zajęć ruchowych12,
  • duży odsetek uczniów nieuczestniczących systematycznie w zajęciach wychowania fizycznego – wyniki badań przeprowadzonych w 2005 roku, w reprezentatywnej grupie uczniów gimnazjów, wykazały, że w roku szkolnym poprzedzającym badanie wśród uczniów bez nadwagi i otyłości uczestniczyło w lekcjach WF: 71% we wszystkich lub prawie wszystkich, 26% w około połowie, 3% prawie wcale nie uczestniczyło w tych lekcjach lub było z nich zwolnionych; analogiczny odsetek wśród uczniów otyłych wynosił: 64%, 31%, 5%13.

Tabela 3. Odsetek młodzieży 15-letniej w Polsce, która wykonywała w czasie wolnym (poza szkołą) ćwiczenia fizyczne związane z wysiłkiem o dużej intensywności w latach 1990–2006, według płci
ćwiczenia z dużym wysiłkiem fizycznym, w czasie wolnymchłopcydziewczęta
19901994199820061990199419982006
częstotliwość w tygodniu
4 razy lub więcej4240444418202122
1 raz, rzadziej, nigdy2629293351515157
liczba godzin w tygodniu
4 godz. lub więcej3027412711161810
1 godz., mniej lub wcale3943314865605871
Źródło: dane własne z kolejnych serii badań HBSC

Wśród skutków niedostatków aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości należy wymienić:

  • regres sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży; wyniki badań przeprowadzonych w Polsce w grupie ponad 70 tys. uczniów w wieku 7,5–19,5 roku wykazały, że w latach 1989–1999 zwiększeniu się średnich wysokości i masy ciała towarzyszyło zmniejszenie się średnich wyników w większości testów sprawności i wydolności fizycznej14,
  • duża częstość zaburzeń związanych bezpośrednio lub pośrednio z niskim poziomem aktywności fizycznej, w tym zwłaszcza nadwagi i otyłości; w 2005 roku, w reprezentatywnej próbie młodzieży w wieku 13–15 lat nadmierną masę ciała stwierdzono u 15% dziewcząt i 12% chłopców, w tym otyłość odpowiednio u 6% i 3% badanych; w latach 1995–2005 odsetek 14–15-latków z nadwagą zwiększył się w Polsce o 2%13.

Niski poziom aktywności fizycznej w dzieciństwie, nierozbudzenie potrzeby systematycznych ćwiczeń i zajęć ruchowych oraz zaniedbania w edukacji fizycznej dzieci powodują, że wchodzą one w dorosłe życie jako „analfabeci ruchowi” i nadal są mało aktywni fizycznie. Brak podstawowych umiejętność (np. pływania, jazdy na nartach, gier sportowych) ogranicza możliwości korzystania w wieku dorosłym z atrakcyjnych form wypoczynku (nabycie tych umiejętności w okresie dorosłości jest trudne). Może także stwarzać większe zagrożenie wypadkami i urazami (np. utonięcia, upadki).

Rola lekarzy w stymulowaniu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży

Lekarze sprawujący podstawową opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą mają możliwości oddziaływania na swych najmłodszych pacjentów i ich rodziców oraz zachęcania ich do zwiększania aktywności fizycznej. Jest to jedno z ważniejszych zadań związanych z profilaktyką i promocją zdrowia. Szczególną okazją są profilaktyczne badania lekarskie (zwane także bilansami zdrowia). Wykonując je zgodnie z obowiązującymi przepisami, lekarz:

  • u dzieci w wieku 2, 4, 6 lat powinien oceniać rozwój psychomotoryczny dziecka,
  • u dzieci i młodzieży w wieku 10, 13, 16 i 18 lat powinien uwzględnić w wywiadzie pytania dotyczące aktywności fizycznej (może przeprowadzić ww. test) oraz sprawności fizycznej (np. zapytać, jaki jest jej poziom w stosunku do rówieśników).

W przypadku stwierdzonych niedostatków aktywności fizycznej należy ustalić, jakie są ich przyczyny oraz zachęcić rodziców i starsze dzieci do poszukiwania sposobów ich eliminowania.

Zadaniem lekarzy specjalistów sprawujących opiekę nad dziećmi i młodzieżą z zaburzeniami w stanie zdrowia jest pomoc im w doborze odpowiednich dla nich form ruchu. Istotnym elementem profilaktycznych badań lekarskich dzieci w wieku 6, 10, 13 i 16 lat jest dokonanie kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego w szkole oraz udziału w zawodach i innych formach współzawodnictwa sportowego15.

Wychowanie fizyczne w szkole jest dla większości dzieci i młodzieży jedyną, systematyczną, zorganizowaną formą ruchu. W przypadku niektórych zaburzeń, że względu na bezpieczeństwo dziecka, istnieje konieczność wyeliminowania pewnych ćwiczeń, zmniejszenia lub zwiększenia ich intensywności, wprowadzenia dodatkowych form ruchu, zwrócenia uwagi nauczyciela wychowania fizycznego na niektóre zaburzenia, reakcje i zachowania dziecka. Orzekając o zdolności do zajęć WF, w ramach profilaktycznych badań lekarskich uczniów, lekarz powinien dokonać kwalifikacji do odpowiedniej grupy na zajęciach wychowania fizycznego (tab. 4).

Tabela 4. Rodzaje grup na zajęciach wychowania fizycznego w szkole i charakterystyka uczniów w tych grupach15
grupacharakterystyka uczniówudział w zawodach i sprawdzianach
symbolnazwa
Azdolni do WF bez ograniczeńuczniowie:
1. bez odchyleń w stanie zdrowia i rozwoju
2. z niektórymi odchyleniami w stanie zdrowia, gdy ich rodzaj i stopień zaawansowania nie stanowią przeciwwskazań do wysiłku, nie wymagają ograniczeń, zajęć dodatkowych lub specjalnej uwagi nauczyciela WF
bez ograniczeń
Asuprawiają sport w szkole lub poza szkołą
Bzdolni do WF z ograniczeniami i/lub wymagający specjalnej uwagi nauczyciela WFuczniowie z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju, którzy wymagają:
1. pewnych ograniczeń w zakresie obowiązujących zajęć: dotyczących intensywności i czasu trwania zajęć, ćwiczeń w niekorzystnych warunkach
2. specjalnej uwagi nauczyciela, indywidualnego traktowania ze względu na większe ryzyko urazu
3. aktywnego udziału nauczyciela w wyrównywaniu, korekcji lub leczeniu niektórych zaburzeń
ewentualne ograniczenia ustalane indywidualnie w zależności od stanu zdrowia
Bkzdolni do WF z ograniczeniem, wymagający dodatkowych zajęć korekcyjnychuczniowie, którzy ze względu na stan zdrowia wymagają dodatkowych zajęć ruchowych (np. otyli) lub korekcyjnych (z zaburzeniami układu ruchu)jak wyżej
Cniezdolni do zajęć WFuczniowie, których stan zdrowia uniemożliwia czasowo lub długotrwale udział w zajęciach WFniezdolni do udziału w zawodach
Crniezdolni do WF, uczestniczący w zajęciach rehabilitacyjnychuczniowie uczestniczący w zajęciach rehabilitacyjnych lub innej formie terapii ruchowej poza szkołąjak wyżej

W przypadku zakwalifikowania ucznia do grupy B należy określić rodzaj ograniczeń lub zaleceń dla ucznia i nauczyciela WF, a w przypadku grupy C okres niezdolności do zajęć. W każdym przypadku ograniczenia w zajęciach lub ich modyfikacji lekarz powinien przedyskutować ten fakt z uczniem i jego rodzicami, wyjaśniając przyczynę takiej decyzji i zachęcając do czynnego udziału w zmodyfikowanej formie zajęć. Szczegółowe zasady postępowania w przypadku najczęstszych zaburzeń omówiono w odrębnej pracy15.

Należy wyraźnie podkreślić, że zwolnienia z zajęć WF, zwłaszcza długotrwałe, powinny należeć do rzadkości. Zbyt często pod presją dziecka lub rodziców lekarze wydają zwolnienie w przypadkach nieuzasadnionych lub na zbyt długi czas. Po dłuższym zwolnieniu dziecko nie chce powrócić do zajęć z powodu trudności w podołaniu nowym ćwiczeniom, „odstawaniu” od rówieśników i szuka sposobów uzyskania dalszego zwolnienia. Nie ma wówczas możliwości opanowania podstawowych umiejętności ruchowych i wchodzi w dorosłe życie z wcześnie wygasłą potrzebą ruchu. Strat tych nie da się zwykle wyrównać. W przypadku gdy rodzice lub sam uczeń domagają się zwolnienia z WF, należy ustalić rzeczywiste przyczyny. Korzystnie byłoby, aby w tych przypadkach lekarz porozumiał się z pielęgniarką szkolną lub nauczycielem wychowania fizycznego.

Podsumowanie

W ostatnich dekadach jednym z głównych problemów zdrowia publicznego w krajach rozwiniętych stała się epidemia nadwagi i otyłości wśród dorosłych i dzieci. W Europie nadwagę ma około 20% nastolatków (w Polsce około 15%). Zapobieganie otyłości w populacji dzieci i młodzieży jest jednym z priorytetowych obszarów działań zaproponowanych w Europejskiej Strategii dla Zdrowia Dzieci i Młodzieży (Word Health Organization Regional Office for Europe: European Strategy for Child and Adolescent Health and Development, Copenhagen 2005 – www.euro.who.int/puberquest). Działania w tym zakresie podejmowane są w wielu krajach (w trakcie realizacji jest obecnie projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej HEPS – Healthy Eating and Physical Activity [www.hepseurope.eu], uczestniczą w nim 43 kraje należące do sieci School for Health in Europe), w tym także w Polsce (np. program „Trzymaj formę” www.trzymajforme.pl). We wszystkich tych działaniach zwraca się uwagę na konieczność zintegrowania działań ukierunkowanych na zwiększenie aktywności fizycznej ze zmianami w sposobie żywienia.

Wśród działań podjętych w ostatnim czasie w Polsce na szczególną uwagę zasługują:

  • Program „Moje boisko – Orlik 2012” – budowa w każdej gminie (z funduszy rządowych i samorządowych) ogólnodostępnych kompleksów boisk sportowych wraz z szatniami i zapleczem socjalnym. Celem jest udostępnienie dzieciom i młodzieży nowoczesnej infrastruktury do aktywności sportowej. Do 30 maja 2009 roku zbudowano 500 boisk (www.orlik2012.pl),
  • reforma programowa szkoły, w wyniku której w podstawie programowej wychowania fizycznego zwrócono szczególną uwagę na stymulowanie i samoocenę aktywności fizycznej oraz kształtowanie umiejętności sprzyjających jej uprawianiu przez całe życie. Jednym z modułów zajęć jest trening zdrowotny. W ramach 2 godzin zajęć wprowadzono możliwość wyboru przez ucznia spośród 4 ich form: zajęcia sportowe, rekreacyjno-zdrowotne, turystyczne i taniec.

Piśmiennictwo:

1. Woynarowska B., Jodkowska M.: Zapobieganie przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy. [W:] Woynarowska B. (red.): Profilaktyka w pediatrii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008: 162–171.
2. Borraccino A., Lemma P., Iannotti R.J. i wsp.: Socioeconomic effects on meeting physical activity guidelines: Comparisons among 32 countries. Med. Sci. Sports Exerc. 2009; 41 (4): 749–756.
3. Currie C., Nic Gabhainn S., Godeau E. i wsp.: Inequalities in young people’s health. HBSC international report from the 2001/2002 survey. Kopenhaga WHO 2008.
4. Kołoło H., Guszkowska M., Mazur J.: Motywacja w aktywności fizycznej młodzieży. [W:] Czaplicki Z., Górska A., Podhajna E.: Aktywność fizyczna a otyłość. Profilaktyka, psychika, estetyka. Pracownia Edukacji Instytut Studiów Edukacyjnych w Olszytynie, Toruń 2008.
5. Vilhjalmsson R., Krijstjansdottir G.: Gender differences in physical activity in older children and adolescents: the central role of organized sport. Soc. Sci. Med. 2003; 56 (2): 363–374.
6. Bigddle S., Sallis J., Cavill N.: Young and active? Policy framework for young people and health-enhancing physical activity. Health Education Authority, London 1998.
7. Handbook for Canada’s physical activity guide to healthy living. Health Canada, Ottawa 1998.
8. Prochaska J.J., Salis J.F., Long B.: A physical activity screening measure for use with adolescents in primary care. Arch. Paediat. Adolesc. Med. 2001; 5: 554–559.
9. Mazur J., Woynarowska B., Kołoło H.: Zdrowie subiektywne, styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej w Polsce. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007.
10. Pośpiech J.: Jakość europejskiego wychowania fizycznego w świetle badań. Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej, Racibórz 2006.
11. Kołoło H.: Aktywność fizyczna. [W:] Mazur J. (red.): Status materialny rodziny i otoczenia a samopoczucie i styl życia młodzieży 15-letniej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007: 59–63.
12. Cendrowski Z. (red.): VI Sejmik Szkolnej Kultury Fizycznej. Szkolna kultura wobec wyzwań cywilizacyjnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2004.
13. Oblacińska A., Jodkowska M.: Otyłość u polskich nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopoczucie. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007.
14. Przewęda R., Dobosz J.: Kondycja fizyczna polskiej młodzieży. Studia i monografie. Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Warszawa 2003.
15. Oblacińska A., Woynarowska B.: Profilaktyczne badania lekarskie inne zadania lekarza w opiece zdrowotnej nad uczniami. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2002.
14.09.2012
Zobacz także
  • Zasady wydawania zwolnień z zajęć WF
  • Nasze dzieci jedzą za często
  • Rozwój fizyczny i prawidłowe dojrzewanie płciowe
  • Czy rozwój ruchowy mojego dziecka przebiega prawidłowo?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta