×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Witaminy w diecie dziecka

prof. dr hab. med. Janusz Książyk1, prof. dr hab. med. Jerzy Szczapa2,
1 Klinika Pediatrii Instytutu „Pomnika-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
2 Klinika Neonatologii, Instytut Ginekologii i Położnictwa, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Czy moje dziecko powinno profilaktycznie dostawać preparaty wielowitaminowe?

Witaminy stanowią niezbędny składnik codziennego pożywienia, ponieważ warunkują prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów organizmu i przebieg wielu ważnych dla życia i zdrowia procesów przemiany materii. Według powszechnej opinii, podawanie witamin jest korzystne i konieczne. Tymczasem wystarczającym ich źródłem jest prawidłowa i urozmaicona dieta. Profilaktyczne stosowanie preparatów witaminowych nie jest więc potrzebne (z wyjątkiem witaminy D i K w niektórych sytuacjach).

Niemowlęta karmione wyłącznie piersią otrzymują witaminy w mleku mamy, ale trzeba pamiętać o dodatkowym podawaniu witaminy D i K, ponieważ ich ilość w pokarmie naturalnym jest niewystarczająca.

Nie podawaj swojemu dziecku profilaktycznie preparatów wielowitaminowych lub innych witamin (oprócz witaminy D i K w niektórych sytuacjach).

Zapewnij dziecku prawidłową dietę, odpowiednio urozmaiconą i dostosowaną do jego wieku.

W niezbędne witaminy wzbogacone są natomiast wszystkie rodzaje mleka modyfikowanego przeznaczone do żywienia niemowląt karmionych sztucznie.

Pokarmy uzupełniające - szczególnie warzywa, owoce i mięso - także zawierają witaminy. W zbożach i jego przetworach, a także w owocach i warzywach zawarte są witaminy rozpuszczalne w wodzie (z grupy B, witamina C, kwas foliowy, biotyna). Źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K) są natomiast ryby, inne rodzaje mięsa, jaja, oleje roślinne, orzechy, a także niektóre warzywa i produkty zbożowe.

Uzupełnianie witamin jest konieczne, gdy pojawią się objawy ich niedoboru, podczas leczenia niektórych chorób oraz podczas stosowania szczególnie niedoborowych diet (np. niektórych wegetariańskich). Decyzja o potrzebie uzupełniania witamin oraz wybór preparatu należy do lekarza.

Nie stosuj preparatów witamin podczas leczenia przeziębienia lub innych banalnych infekcji.

Czy muszę profilaktycznie podawać swojemu dziecku witaminę D?

Witamina D odgrywa ważną rolę w prawidłowym rozwoju mocnego szkieletu, stymulując wchłanianie wapnia z jelit i jego odkładanie w kościach. Jest dostarczana do organizmu w pożywieniu (lub w postaci preparatów farmaceutycznych) i produkowana w skórze pod wpływem słońca. Jej brak - zwykle w następstwie niedoborów żywieniowych lub zalecanej obecnie ograniczonej ekspozycji skóry na światło słoneczne - prowadzi u niemowląt i małych dzieci do rozwoju krzywicy.

Co to jest krzywica?

W krzywicy dochodzi do upośledzenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, co prowadzi do zaburzenia struktury kości - stają się one miękkie i podatne na odkształcenia. Na krzywicę chorują głównie niemowlęta i małe dzieci ze względu na bardzo dynamiczne wzrastanie i rozwój kości. Chorobę rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych objawów ze strony układu kostnego, a diagnozę można potwierdzić badaniami laboratoryjnymi.

W leczeniu krzywicy stosuje się przez pewien czas witaminę D w odpowiednio dużej dawce. Decyzję o konieczności leczenia, czasie jego trwania i dawce witaminy D podejmuje lekarz.

Czy można zapobiegać krzywicy?

Przez cały czas karmienia piersią podawaj swojemu dziecku codziennie jedną kroplę lub kapsułkę witaminy D, aż do czasu, gdy zacznie zjadać wystarczającą ilość mleka modyfikowanego.

Witaminę D podawaj od pierwszych dni życia dziecka.

Zapobieganie krzywicy u zdrowego niemowlęcia polega na podawaniu dziecku witaminy D w małej dawce. Ponieważ pokarm kobiecy nie zawiera odpowiedniej ilości witaminy D, niemowlętom karmionym piersią należy podawać codziennie około 400 jednostek międzynarodowych (j.m.) witaminy D.

Wcześniaki wymagają większej dawki witaminy D, zazwyczaj 400-800 j.m. na dobę. Zapytaj lekarza.

Jedna kropla dostępnych w Polsce preparatów w płynie zawiera 400—670 j.m. witaminy D, a 1 kapsułka 400 j.m. Niektóre preparaty są wydawane tylko na receptę, ale wiele można kupić bez niej.

Niemowlęta karmione sztucznie otrzymują zwykle zalecaną dawkę witaminy D w codziennej porcji mleka modyfikowanego, które jest wzbogacane w ten składnik. Witaminy tej nie trzeba więc dodatkowo uzupełniać, jeśli dziecko zjada dziennie odpowiednią ilość mleka (600-1000 ml w zależności od produktu). Zapytaj o to lekarza.

Witaminę D (400 j.m.) profilaktycznie zaleca się także dzieciom po 1. roku życia, które nie zjadają odpowiedniej ilości mleka lub innych produktów wzbogaconych w tę witaminę.

Nie podawaj dziecku witaminy D w dawce większej niż zalecona przez lekarza!

Witamina D to silny lek - podawana w zbyt dużej dawce może doprowadzić do ciężkiego zatrucia i/lub uszkodzenia nerek.

Czy muszę profilaktycznie podawać swojemu dziecku witaminę K?

Witamina K jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi. Dostarczana jest do organizmu z pożywieniem, a w późniejszych miesiącach życia produkowana także przez bakterie, które żyją w jelicie grubym. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym dla niemowląt ta „własna” produkcja rozpoczyna się dopiero po ukończeniu 2. tygodnia życia. U niemowląt karmionych wyłącznie piersią jelito grube zasiedlają inne bakterie (tzw. bifidobakterie), które praktycznie nie wytwarzają witaminy K. U zdrowych dzieci starszych i dorosłych „własna” produkcja witaminy K przez bakterie jelitowe zaspokaja zapotrzebowanie w 75-96%.

Noworodek ma małe zapasy witaminy K i względnie jałowy przewód pokarmowy, a mleko matki nie zapewnia jej podaży w wystarczającej ilości. U niektórych noworodków, które nie otrzymają witaminy K po porodzie, mogą wystąpić krwawienia (krwotoki) z różnych narządów i części ciała, czyli choroba krwotoczna noworodków.

Co to jest choroba krwotoczna noworodków?

Aktualnie nazwę tę zastąpiono terminem „krwawienia związane z niedoborem witaminy K”. Jeżeli po urodzeniu noworodek nie otrzyma witaminy K w odpowiedniej dawce, to:

  • w wieku 2-7 dni u 0,25-1,7% dzieci pojawią się krwawienia z przewodu pokarmowego (krew w stolcu, krwiste wymioty), układu moczowego (krew na pieluszce), z kikuta pępowiny oraz wylewy krwiste do skóry (postać klasyczna choroby);
  • u niektórych niemowląt karmionych wyłącznie piersią między 2. a 12. tygodniem życia mogą się ujawnić późne objawy niedoboru witaminy K w postaci krwawień do skóry, z przewodu pokarmowego oraz szczególnie groźne dla życia i prawidłowego rozwoju dziecka wylewy krwi do mózgu.

Postać późna choroby krwotocznej występuje także u niektórych chorych dzieci z zaburzeniami wchłaniania w jelitach (np. mukowiscydoza, żółtaczka z zastojem żółci), a postać bardzo wczesna (krwawienie w ciągu 24 godz. po urodzeniu) u noworodków urodzonych przez matki leczone niektórymi lekami: przeciwpadaczkowymi (np. fenobarbital, fenytoina), przeciwgruźliczymi (np. ryfampicyna, izoniazyd) lub zmniejszającymi krzepliwość krwi (np. acenokumarol).

Czy można zapobiec chorobie krwotocznej noworodków?

Każdy noworodek musi otrzymać witaminę K w ciągu pierwszych 6 godzin życia. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami po urodzeniu dziecko powinno otrzymać 1 mg witaminy K domięśniowo. W takiej sytuacji nie jest konieczne podawanie jej doustnie.

Lekarz z oddziału dla noworodków może wyjaśnić Twoje wątpliwości i odpowiedzieć na pytania dotyczące korzyści i bezpieczeństwa witaminy K podanej dziecku domięśniowo. Wiele lat temu podejrzewano, że witamina K w zastrzyku domięśniowym (w dawce 1 mg) może być niekorzystna. Jednak badania naukowe i zebrane obserwacje nie potwierdziły tych obaw. Okazało się, że witamina K podana dziecku domięśniowo po urodzeniu jest nie tylko bezpieczna, ale kilka do kilkunastu razy skuteczniejsza w zapobieganiu groźnym krwotokom niż podana doustnie.

Jeżeli rodzice się nie zgadzają na podanie witaminy K domięśniowo, noworodek powinien otrzymać 2 mg witaminy K doustnie krótko po urodzeniu, ale później u dzieci karmionych piersią koniecznie trzeba powtarzać odpowiednie dawki aż do ukończenia 3. miesiąca życia według jednego z poniższych schematów:

  • 2 mg doustnie w 4.-6. dobie życia oraz w 4.-6. tygodniu życia lub
  • 1 mg doustnie co tydzień do końca 3. miesiąca życia.

Takie postępowanie jest nie tylko bardziej kłopotliwe (trzeba kupić odpowiedni preparat i nie zapomnieć o kolejnych dawkach), ale i mniej skuteczne od jednorazowego podania witaminy K domięśniowo. Dodatkowo, w razie ulewania lub wymiotów w ciągu godziny od podania witaminy K doustnie, taką samą dawkę trzeba podać ponownie.

Krwawienie z niedoboru witaminy K u małych dzieci to bardzo groźna choroba, dlatego aby jej skutecznie zapobiegać, trzeba używać witaminy K w postaci leku, którego skład podlega rygorystycznej kontroli. Rodzice, którzy muszą podawać dziecku witaminę K doustnie także w domu, niestety powinni taki lek zakupić w aptece na podstawie pełnopłatnej recepty.

Wychodząc z oddziału noworodkowego powinnaś uzyskać szczegółowe instrukcje, które - zależnie od dalszego stanu zdrowia noworodka i przyjętego przez Ciebie sposobu karmienia - będzie modyfikował lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Sprawdź także przed wypisem, czy lekarz zapisał w książeczce zdrowia dziecka dawkę witaminy K, którą otrzymało Twoje dziecko po urodzeniu i sposób jej podania (domięśniowo czy doustnie). Ta informacja może pomóc lekarzom i Twojemu dziecku, jeśli pojawi się u niego krwawienie.

Jeżeli podajesz witaminę K doustnie, a Twoje dziecko ma przewlekłą biegunkę lub przedłużającą się żółtaczkę, poważnie choruje albo Ty zażywasz przewlekle jakieś leki podczas karmienia piersią - porozmawiaj z lekarzem.

Zapamiętaj

  • Krwawienie z niedoboru witaminy K w pierwszym roku życia dziecka to bardzo groźna choroba, ale można jej skutecznie zapobiegać.
  • Po podaniu dziecku 1 mg witaminy K domięśniowo krótko po urodzeniu, nie trzeba już powtarzać dawek doustnie. U małych dzieci takie postępowanie jest bezpieczne i znacznie skuteczniejsze niż podawanie witaminy K doustnie.
  • Jeśli Twoje dziecko otrzymało po urodzeniu witaminę K doustnie (a nie domięśniowo) i karmisz je piersią, musisz mu nadal podawać witaminę K w postaci odpowiedniego leku aż do ukończenia 3. miesiąca życia.

Czy w trakcie przeziębienia i gorączki należy dodatkowo podawać witaminy, szczególnie witaminę C?

Podawanie witamin podczas chorób gorączkowych i infekcji, w tym przeziębienia, jest nieuzasadnione. Nie wykazano, aby w istotny sposób wpływały one na przebieg choroby. Dotyczy to także witaminy C.

Nie zaleca się także stosowania preparatów witaminy C w profilaktyce grypy i przeziębienia u małych dzieci.

Czy witaminy można przedawkować?

  • Przyjmowanie większości witamin nie stwarza ryzyka przedawkowania i wystąpienia niekorzystnych działań, ponieważ ich nadmiar jest szybko wydalany przez nerki. Dotyczy to zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w wodzie.
  • Przyjmowanie witaminy C w bardzo dużych dawkach (kilka gramów na dobę) może działać szkodliwie na nerki.
  • Niebezpieczne dla zdrowia (a nawet życia) może być natomiast przedawkowanie witamin D i A, dlatego zawsze należy je stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Czy pocenie się główki niemowlęcia jest objawem krzywicy?

  • Pocenie się główki niemowlęcia najprawdopodobniej jest sygnałem, że dziecku jest zbyt ciepło.
  • Wbrew powszechnej opinii taki izolowany objaw nie świadczy o krzywicy i nie stanowi wskazania do zwiększenia dawki witaminy D.
  • Decyzję o leczeniu krzywicy zawsze podejmuje lekarz na podstawie innych objawów klinicznych, a czasem także wyników badań laboratoryjnych.


02.12.2016
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta