×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Żywienie niemowląt i małych dzieci - najczęstsze pytania

, , dr med. Piotr Dziechciarz,
Klinika Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Od jakiego wieku należy podawać niemowlęciu preparaty witamin? Czy stosować preparaty wielowitaminowe?

Zgodnie ze stanowiskiem Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) pokarm prawidłowo odżywiającej się matki zawiera wszystkie witaminy niezbędne do prawidłowego rozwoju niemowlęcia, z wyjątkiem witaminy D i K. Witaminy zawarte w mleku modyfikowanym pokrywają zapotrzebowanie niemowlęcia, jeżeli dzienne spożycie mleka wynosi ≥750 ml.

Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów (2009) noworodkom donoszonym należy podawać witaminę D w dawce 400 IU/24 h od pierwszych dni życia. Niemowlętom karmionym wyłącznie piersią zaleca się 400 IU/24 h witaminy D, niezależnie od tego, czy matka karmiąca przyjmuje preparaty zawierające tę witaminę. Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym wzbogacanym w witaminę D wymagają dodatkowego jej podawania, o ile ilość spożytego mleka nie pokrywa w całości odpowiedniego dla wieku dobowego zapotrzebowania na tę witaminę (400 IU/24 h).

Jak dotąd nie opublikowano badań klinicznych uzasadniających podawanie preparatów wielowitaminowych zdrowym dzieciom. Co więcej, brakuje również badań potwierdzających bezpieczeństwo takiej praktyki. W przeprowadzonej w Stanach Zjednoczonych analizie oceniającej skład niektórych preparatów witaminowych dostępnych na rynku amerykańskim stwierdzono, że część z nich zawiera mniej, a część więcej czynnych składników w stosunku do ilości zadeklarowanej na ulotce.

Najlepszym źródłem witamin i substancji mineralnych dla dzieci jest zróżnicowana i dobrze zbilansowana dieta; w przypadku jej stosowania nie ma wskazań do rutynowego podawania preparatów wielowitaminowych i/lub składników mineralnych. Suplementacja może być wskazana w następujących sytuacjach:

  • trudne warunki społeczne,
  • zaniedbywanie przez rodziców;
  • jadłowstręt lub inne zaburzenia jedzenia, upośledzone łaknienie, stosowanie wymyślnych diet;
  • choroby przewlekłe (np. mukowiscydoza, nieswoiste zapalenie jelit, choroby wątroby);
  • odchudzanie;
  • ścisła dieta wegetariańska.

Podawanie preparatów witaminowych należy każdorazowo omówić z lekarzem. (PDz, HSz)

Piśmiennictwo:

Kleinman R.E. (red.): Pediatric nutrition handbook. American Academy of Pediatrics, 2009
National Institutes of Health: State-of-the-science conference statement: multivitamin/mineral supplements and chronic disease prevention. Ann. Intern. Med., 2006; 145: 364–371
Yetley E.A.: Multivitamin and multimineral dietary supplements: definitions, characterization, bioavailability, and drug interations. Am. J. Clin. Nutr., 2007; 85: 269–276
Zespół Ekspertów: Aktualne (2009) polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoboru witaminy D. Med. Prakt. Pediatr. 1/2010: 40–45

Czy w warunkach domowych mleko dla niemowląt może być przygotowywane raz na dobę, a następnie przechowywane w lodówce?

Wbrew obiegowym opiniom preparaty odżywcze w proszku przeznaczone dla niemowląt nie są sterylne. Sporadycznie wprawdzie, ale zdarza się, że w procesie produkcji lub przygotowania do spożycia mieszanki są zanieczyszczane drobnoustrojami chorobotwórczymi. Zakażenia niektórymi bakteriami były przyczyną poważnych chorób, a nawet zgonów niemowląt karmionych sztucznie. Mając to na uwadze, Komitet ds. Żywienia Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) sformułował zalecenia dotyczące przygotowywania mieszanek.

Zaleca się, aby w warunkach domowych:

  • przygotowywać świeżą porcję mieszanki przed każdym karmieniem;
  • wyrzucać pozostałości po każdym karmieniu i nie wykorzystywać ich w czasie kolejnego karmienia;
  • przestrzegać zasady, że mieszanek mlecznych nie należy przetrzymywać w termosach lub podgrzewaczach do butelek; alternatywne rozwiązanie stanowi przechowanie podgrzanej wody w termosie i dodanie do niej proszku bezpośrednio przed karmieniem. (HSz)

Piśmiennictwo:

ESPGHAN Committee on Nutrition: Preparation and handling of powdered infant formula: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2004; 39: 320–322

Jak długo należy karmić niemowlęta wyłącznie piersią?

WHO zaleca, aby niemowlęta były karmione wyłącznie pokarmem matki do 6. miesiąca życia. Zalecenie to odnosi się do przeciętnej populacji i w indywidualnych przypadkach może być uzasadnione inne postępowanie. U niektórych niemowląt (np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo, cynk, witaminę A) korzystne może być wcześniejsze (<6. mż.) wprowadzenie pokarmów uzupełniających. Według Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN należy dążyć do utrzymania wyłącznego lub „pełnego” karmienia piersią przez około 6 miesięcy. Następnie zaleca się wprowadzanie pokarmów uzupełniających oraz kontynuację karmienia pokarmem matki. (HSz)

Piśmiennictwo:

ESPGHAN Committee on Nutrition: Breast-feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2009; 49: 112–125
ESPGHAN Committee on N utrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroeterol. Nutr., 2008; 46: 99–110
World Health Organisation: Expert Consultation on the optimal duration of exclusive breast-feeding. Conclusions and recommmendations. A54/IN F. Doc./4. Geneva, 28 to 30 March 2001

Jakie pokarmy, inne niż mleko, należy wprowadzać do diety niemowlęcia w pierwszej kolejności i co przemawia za ich podawaniem?

Optymalny wiek i kolejność wprowadzania pokarmów uzupełniających jest przedmiotem wielu dyskusji. Zgodnie z aktualnym (2008) stanowiskiem Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN, należy dążyć do wyłącznego lub pełnego karmienia piersią przez około 6 miesięcy. Pokarmów uzupełniających nie należy wprowadzać przed ukończeniem 17. tygodnia życia, natomiast u wszystkich niemowląt powinno się je wprowadzić przed ukończeniem 26. tygodnia życia.

Nie ma danych naukowych wskazujących, że unikanie wprowadzania lub odraczanie wprowadzania potencjalnie uczulających pokarmów, takich jak ryby i jaja, zmniejsza częstość występowania alergii zarówno u niemowląt z grupy ryzyka wystąpienia alergii, jak i u nieobciążonych takim ryzykiem.

W okresie wprowadzania pokarmów uzupełniających u niemowlęcia karmionego piersią >90% zapotrzebowania na żelazo muszą zaspokoić pokarmy uzupełniające. Powinny one zapewniać dostateczną ilość łatwo przyswajalnego żelaza.

Mleko krowie jest ubogim źródłem żelaza. Nie powinno ono stanowić głównego napoju przed ukończeniem 12. miesiąca życia, chociaż małą ilość mleka można dodawać do pokarmów uzupełniających.

Uzasadnione jest unikanie zarówno wczesnego (<4. mż.), jak i późnego (≥7. mż.) wprowadzania glutenu. Gluten należy wprowadzać stopniowo jeszcze w okresie karmienia piersią, ponieważ takie postępowanie zmniejsza ryzyko zachorowania na celiakię, cukrzycę typu 1 i alergię na pszenicę. Czas i sposób wprowadzania glutenu należy omówić z lekarzem.

U niemowląt i małych dzieci nie należy stosować diety wegańskiej. Jeżeli jednak otrzymują one dietę wegetariańską, powinny spożywać dostateczną ilość (ok. 500 ml) mleka (kobiecego lub mieszanki) oraz produktów mlecznych.

Według polskich zaleceń wprowadzanie pokarmów uzupełniających należy rozpocząć po ukończeniu 4. miesiąca życia (120 dni życia), a przed ukończeniem 6. miesiąca życia (180 dni życia). Zaleca się, aby nowe produkty wprowadzać osobno, po kolei, i w małych porcjach (np. 3–4 łyżeczki), obserwując reakcję dziecka. Kolejność wprowadzania poszczególnych pokarmów nie ma prawdopodobnie większego znaczenia i może ulegać modyfikacji. (HSz)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2–5
ESPGHAN Committee on N utrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46: 99–110

Kiedy do diety niemowlęcia należy wprowadzić tarte jabłko?

Zgodnie z europejskimi zaleceniami produkty uzupełniające (tzn. pokarmy stałe i płyny inne niż mleko kobiece lub mleko modyfikowane początkowe lub następne) należy wprowadzać nie wcześniej niż po ukończeniu 17. tygodnia życia i nie później niż w 26. tygodniu życia.

Bardzo podobne są zalecenia polskie. Nowe produkty (w tym skrobane jabłko) należy wprowadzać osobno, po kolei, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych porcji (np. 3–4 łyżeczek). Kolejność wprowadzania poszczególnych pokarmów prawdopodobnie nie ma większego znaczenia i może być zmieniana. (HSz)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M ., Kunachowicz 1. H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2–5
ESPGHAN Committee on N utrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46: 99–110

Kiedy można zacząć podawać dzieciom jogurt? Czy jest on bezpieczny dla dzieci z alergią na mleko?

W wielu krajach europejskich jogurty są wprowadzane do diety dzieci stopniowo między 6. a 9. miesiącem życia. W Polsce zaleca się podawanie jogurtu (lub kefiru) od 11.–12. miesiąca życia, początkowo w niewielkich porcjach, 1–2 razy w tygodniu.

Najlepiej podawać jogurty zawierające tylko naturalne składniki, bez konserwantów. Jogurtów (ani kefirów) nie należy podawać dzieciom z alergią na białka mleka krowiego. (HSz)

P i ś m i e n n i c t wo 1. Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M ., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2–5

Kiedy do diety dziecka można wprowadzić mleko krowie UHT (z kartonu), a kiedy produkty zawierające gluten?

Mleko krowie. Jest to ubogie źródło żelaza. Zgodnie z aktualnym (2008) stanowiskiem ESPGHAN, nie zaleca się podawania mleka krowiego jako głównego napoju przed ukończeniem 12. miesiąca życia. Małe objętości mleka można dodawać do pokarmów uzupełniających.

Gluten. Uzasadnione jest unikanie zarówno wczesnego (<4. mż.), jak i późnego (≥7. mż.) wprowadzania glutenu. Gluten należy wprowadzać stopniowo jeszcze w okresie karmienia piersią, ponieważ postępowanie takie zmniejsza ryzyko zachorowania na celiakię, cukrzycę typu 1 i alergię na pszenicę. Czas i sposób wprowadzania glutenu należy omówić z lekarzem. (HSz)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M ., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2–5
ESPGHAN Committee on N utrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46: 99–110

Od kiedy można podawać niemowlętom soki owocowe?

Zgodnie z polskimi zaleceniami wprowadzanie produktów w posiłkach uzupełniających (w tym soków owocowych) może nastąpić po ukończeniu 4. miesiąca życia, a przed ukończeniem 6. miesiąca życia. (HSz)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2-5

Czy należy ograniczać podawanie dziecku soków owocowych, jeśli je lubi i chce je pić?

Jedynie Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) opracowała zalecenia dotyczące racjonalnego spożywania soków owocowych. Zgodnie z nimi: (1) soki owocowe nie mają istotnego znaczenia odżywczego dla niemowląt do 6. miesiąca życia; (2) soki owocowe nie są bardziej wartościowe od całych owoców w żywieniu niemowląt po 6. miesiącu życia; (3) 100% soki lub soki z koncentratów, stanowiące część zrównoważonej, odpowiedniej dla wieku diety, mogą mieć istotne znaczenie odżywcze; wartość odżywcza napojów owocowych nie jest taka sama, jak soków owocowych; (4) soków nie należy stosować w leczeniu odwodnienia w przebiegu biegunki; (5) nadmierna podaż soków owocowych może spowodować zaburzenia stanu odżywienia (niedożywienie lub przekarmienie); (6) nadmiernemu spożyciu soków mogą towarzyszyć takie objawy, jak: biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, uszkodzenie zębów; (7) soki niepasteryzowane mogą zawierać patogeny; (8) podawanie różnych soków w odpowiednich dla wieku dziecka ilościach prawdopodobnie nie powoduje żadnych objawów klinicznych; (9) soki wzbogacane w wapno są źródłem biologicznie dostępnej formy tego minerału, ale nie zawierają innych składników odżywczych występujących w pokarmie kobiecym, mlekach modyfikowanych lub mleku krowim. (HSz)

Piśmiennictwo:

American Academy of Pediatrics. Committee on Nutrition. The use and misuse of fruit juice in pediatrics. Pediatrics, 2001; 107 (5): 1210-1213

Czy niemowlętom można podawać ryby? Jakie ryby są dla nich najlepsze? Kiedy można je wprowadzać do diety?

Według polskich zaleceń z 2007 roku dotyczących żywienia zdrowych dzieci w 1. roku życia, ryby można podawać od 7. miesiąca życia, podobnie jak gotowane mięso, początkowo 1–2 razy w tygodniu. Dzieciom powinno się podawać tłuste ryby morskie ze względu na dużą zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LCPUFA). Najnowsze polskie zalecenia Grupy Ekspertów dotyczące suplementacji LCPUFA zwracają uwagę na dużą zawartość metali ciężkich w wędzonym śledziu, dioksyn w wędzonych bałtyckich łososiach i szprotkach oraz na najmniejsze zanieczyszczenie w wędzonym hodowlanym łososiu norweskim. Dzieciom można także podawać ryby atlantyckie. Zgodnie z wytycznymi amerykańskimi, nieodpowiednie dla dzieci jest natomiast mięso rekina, miecznika i makreli królewskiej. (ACh, BP)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: 1. Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2–5
ESPGHAN Committee on Nutrition: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroeterol. Nutr., 2008; 46: 99–110
Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplemenatcji kwasu dekozageksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatr. Pol., 2010; 85: 597–603
http://www.fda.gov/food/resourcesforyou/consumers/ucm110591.htm

Czy noworodki należy dokarmiać w pierwszych dniach po urodzeniu? Jakie mleko w takiej sytuacji zastosować?

Jeżeli to możliwe, należy unikać rutynowego dokarmiania noworodków w pierwszych dniach po urodzeniu. Jeśli jest to jednak konieczne, niemowlęta bez rodzinnego obciążenia alergią mogą być dokarmiane standardowym mlekiem początkowym. (HSz)

Piśmiennictwo:

Greer F.R., Sicherer S.H., Burks A.W.; American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition; American Academy of Pediatrics Section on Allergy and Immunology. Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas. Pediatrics, 2008; 121: 183-191
Host A., Koletzko B., Dreborg S. i wsp.: Dietary products used in infants for treatment and prevention of food allergy. Joint Statement of the European Society for Paediatric Allergology and Clinical Immunology (ESPACI) Committee on Hypoallergenic Formulas and the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. Arch. Dis. Child., 1999; 81: 80-84
Host A., Halken S., Muraro A. i wsp.: Dietary prevention of allergic diseases in infants and small children. Pediatr. Allergy Immunol., 2008; 19: 1-4

Czy należy zmodyfikować dietę u niemowlęcia karmionego sztucznie, u którego stwierdzono kolkę niemowlęcą?

Dane naukowe sugerują, że prawdopodobnie w leczeniu kolki niemowlęcej skuteczna jest dieta o zmniejszonej alergenności. Modyfikację diety należy omówić z lekarzem. Wydaje się, że skuteczną metodą może być również ograniczenie narażenia niemowlęcia na bodźce zewnętrzne oraz podawanie herbatek ziołowych. (HSz)

Piśmiennictwo:

Garrison M.M., Christakis D.A.: A systematic review of treatments for infant colic. Pediatrics, 2000; 106: 184-190
Lucassen P.L., Assendelft W.J., Gubbels J.W. i wsp.: Effectiveness of treatments for infantile colic: systematic review. BMJ, 1998; 316: 1563-1569
Lucassen P.L., Assendelft W.J., Gubbels J.W. i wsp.: Infantile colic: crying time reduction with a whey hydrolysate: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Pediatrics, 2000; 106: 1349-1354

Czy u niemowlęcia karmionego piersią, u którego stwierdzono nadwagę lub otyłość, należy ograniczyć ilość spożywanego pokarmu?

Nie ma podstaw do stosowania ograniczeń dietetycznych u niemowlęcia karmionego wyłącznie piersią, u którego stwierdza się nadwagę lub otyłość. Jednak utrzymywanie się tendencji do nadmiernego przyrostu masy ciała po zakończeniu karmienia piersią, zwłaszcza w rodzinach z grup ryzyka (np. gdy jedno z rodziców lub oboje rodzice są otyli), stanowi wskazanie do wdrożenia działań profilaktycznych. Według AAP obejmują one: (1) wyliczanie BMI co najmniej raz w roku; (2) wykorzystywanie zmian BMI w celu identyfikacji nadmiernej masy ciała w odniesieniu do wzrostu linearnego; (3) zachęcanie rodziców i opiekunów dzieci do promowania zasad zdrowego odżywiania; (4) promowanie aktywności fizycznej; (5) zalecanie ograniczania czasu spędzanego na oglądaniu telewizji i grach komputerowych maksymalnie do 2 godzin dziennie. (HSz)

Piśmiennictwo:

Krebs N. F., Jacobson M. S., American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition: Prevention of pediatric overweight and obesity. Pediatrics, 2003; 112: 424-430

Jakie są czasowe i trwałe przeciwwskazania do karmienia piersią?

Przeciwwskazania do karmienia piersią ze strony dziecka: galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy, fenyloketonuria (niekiedy możliwe jest częściowe utrzymanie karmienia piersią).

Przeciwwskazania do karmienia piersią ze strony matki: czynna gruźlica; zakażenie HIV (tylko w krajach rozwiniętych, ostateczna decyzja zależy od matki); konieczność leczenia matki (dotyczy tylko wybranych leków, w tym m.in. bromkryptyny, cyklofosfamidu, cyklosporyny, ergotaminy, doksorubicyny, metotreksatu); używanie narkotyków przez matkę.

Wskazania do podawania dziecku odciągniętego pokarmu lub czasowego zaprzestania karmienia ze strony matki: wciągnięte brodawki sutkowe, zapalenie piersi w trakcie intensywnej antybiotykoterapii. Wskazania do podawania dziecku odciągniętego pokarmu lub czasowego zaprzestania karmienia ze strony dziecka: słaby odruch ssania (zwłaszcza u niedojrzałych noworodków), rozszczep wargi i podniebienia, niedorozwój żuchwy.

Zwykle nie stanowią przeciwwskazania do karmienia piersią: łagodne przeziębienie u matki (temperatura do 38,5°C); popękane brodawki lub ból brodawek odczuwany podczas karmienia (zazwyczaj wynika ze złej techniki karmienia; należy pomóc matce skorygować technikę przystawiania dziecka do piersi); zapalenie gruczołów sutkowych (bolesność, obrzmienie, gorączka); żółtaczka związana z karmieniem piersią (zarówno wczesna, jak i późna); rozwiązanie ciąży metodą cięcia cesarskiego; silikonowe implanty piersi. (HSz)

Piśmiennictwo:

American Academy of Pediatrics Committee on Drugs: The transfer of drugs and other chemicals into human milk. Pediatrics, 2001; 108: 776-789
American Academy of Pediatrics. Section on breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 2005; 115: 496-506
American Academy of Pediatrics. Report of the Committee on Infectious Diseases. Red Book, 2006
Kleinman R.E. (red.): Pediatric Nutrition hanbook. American Academy of Pediatrics, 2009

Czy istnieją wskazania do profilaktycznego stosowania witaminy D u dzieci do 18. roku życia?

Według aktualnych zaleceń wszystkie zdrowe dzieci, od urodzenia do 18. roku życia, wymagają dodatkowej suplementacji witaminy D w dawce 400 IU/24 h. U małych dzieci źródłem tej witaminy jest żywność wzbogacona (mleka modyfikowane) lub preparaty witaminowe. W Polsce, w świetle badań przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia, w grupie dzieci >3. roku życia pożywienie nie zapewnia odpowiedniej ilości witaminy D. Podstawowe źródła witaminy D w tej grupie wiekowej stanowią: słońce w miesiącach letnich oraz preparaty witaminowe. (PDz, HSz)

Piśmiennictwo:

Carol L., Wagner M.D., Frank R., Greer M.D., and the Section on Breastfeeding and Committee on N utrition: Prevention of rickets and vitamin D deficiency in infants, children, and adolescents. Pediatrics, 2008; 122: 1142–1152
Zespół Ekspertów: Aktualne (2009) polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoboru witaminy D. Med. Prakt. Pediatr. 1/2010: 40–45
Szponar L., Sekuła W., Rychlik E. i wsp.: Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Warszawa, Instytut Żywności i Żywienia, 2003

Czy wyłączne karmienie piersią dziecka w wieku 9 miesięcy jest szkodliwe?

Wyłączne karmienie piersią po 6. miesiącu życia nie zapewnia optymalnej podaży energii, witamin i pierwiastków śladowych. Dlatego zalecenia żywieniowe jednoznacznie wskazują na konieczność wprowadzenia pokarmów uzupełniających nie później niż po 6. miesiącu życia. Wprowadzanie produktów uzupełniających (np. soków, owoców, produktów zbożowych, mięsa, żółtka itd.) powinno się rozpocząć po ukończeniu 4. mż. (17. tygodnia życia, czyli 120 dni życia) i przed końcem 6. mż. (26. tygodnia życia, czyli 180 dni życia). (PD, HSz)

Piśmiennictwo:

Agostoni C., Decsi T., Fewtrell M. i wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition:Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46: 99-110
Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia zdrowych dzieci w pierwszym roku życia opracowane przez Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4: 2-5

Jak długo może karmić piersią kobieta, która jest w kolejnej ciąży? Czy karmienie podczas ciąży może mieć jakieś negatywne skutki dla karmionego niemowlęcia, dla matki, dla płodu?

Zasadniczo nie ma przeciwwskazań do kontynuacji karmienia piersią w trakcie kolejnej ciąży. Ponieważ jednak karmienie naturalne może stymulować czynność skurczową macicy, w drugiej połowie ciąży mogą zaistnieć ginekologiczne wskazania do jego ograniczenia lub nawet przerwania. Należy także pamiętać, że karmienie naturalne w trakcie ciąży wiąże się z dużym wydatkiem energetycznym i wymaga odpowiednio zbilansowanej diety. (PD, HSz)

Piśmiennictwo:

Butte N.F., King J.C.: Energy requirements during pregnancy and lactation. Public Health Nutr., 2005; 8: 1010-1027
Gartner L.M., Morton J., Lawrence R.A. i wsp.; American Academy of Pediatrics Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 2005; 115: 496-506

Jak należy postępować w kolce niemowlęcej? Kiedy należy zacząć diagnostykę? Jakie objawy są niepokojące?

Powszechnie przyjęta do celów badawczych definicja określa kolkę niemowlęcą jako nawracające napady niepokoju trwające minimum 3 godziny dziennie, minimum 3 razy w tygodniu, obserwowane w ciągu ostatnich 3 tygodni. Dotychczas nie potwierdzono żadnej z jej domniemanych przyczyn, takich jak: czynniki behawioralne, dietetyczne, nadmierna ilość gazów jelitowych, wzmożona perystaltyka jelit czy niedojrzałość układu neuroendokrynnego. Z tego względu trudno wskazać jeden skuteczny sposób postępowania. Skuteczność różnych interwencji w leczeniu kolki niemowlęcej oceniano w dwóch badaniach. Ich wyniki dowodzą, że łagodniejsze objawy kolki obserwuje się po zastosowaniu diety o zmniejszonej alergenności lub niektórych herbatek ziołowych oraz po ograniczeniu narażenia niemowlęcia na bodźce zewnętrzne i pozostawieniu dziecka w spokoju. Prawdopodobnie nieskuteczne są preparaty sojowe, mieszanki ubogolaktozowe, roztwory sacharozy oraz noszenie i przytulanie. Nie ma również dowodów na skuteczność preparatów zawierających symetykon (np. Bobotic, Infacol). W związku z niezadowalającymi wynikami dotychczas stosowanych metod leczenia kolki niemowlęcej obecnie podejmowane są próby zastosowania probiotyków. Nie ma wskazań do prowadzenia diagnostyki u dzieci z epizodami niepokoju w pierwszych miesiącach życia, u których obserwuje się prawidłowe przyrosty masy i długości ciała oraz niezaburzony rozwój psychoruchowy. (PD, HSz)

Piśmiennictwo:

Garrison M.M., Christakis D.A.: Early childhood: colic, child development, and poisoning prevention. A systematic review of treatments for infant colic. Pediatrics, 2000; 106: 184-190
Lucassen P.L., Assendelft W.J., Gubbels J.W. i wsp.: Effectiveness of treatments for infantile colic: systematic review. BMJ, 1998; 23: 1563-1569
Savino F., Cordisco L., Tarasco V. i wsp.: Lactobacillus reuteri DSM 17938 in infantile colic: a randomized,double-blind, placebo-controlled trial. Pediatrics, 2010; 126: e526–533
Thomas D.W., Greer F.R.; American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition; American Academy of Pediatrics, Section on Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition: Probiotics and prebiotics in pediatrics. Pediatrics, 2010; 126: 1217–1231

W zaleceniach Instytutu Matki i Dziecka dotyczących żywienia niemowląt mówi się o podawaniu od 7. miesiąca życia ½ żółtka co drugi dzień. Czy można podawać codziennie całe żółtko?

Nie ma oczywiście istotnych danych naukowych wykluczających możliwość podawania całego żółtka. Zgodnie z zaleceniami Konsultanta Krajowego niemowlę powinno spożywać maksymalnie 2 żółtka na tydzień, czyli jego codzienne podawanie raczej nie jest wskazane. (HSz)

Piśmiennictwo:

Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w 1. roku życia. Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007; 4 (2): 2–5

Co robić u zdrowego, dobrze rozwijającego się niemowlęcia karmionego piersią, który oddaje stolec raz na tydzień?

Niemowlę karmione piersią może oddawać stolec po każdym karmieniu (nawet do 7–10 razy dziennie) lub co kilka, a nawet kilkanaście dni. Stolce są niewielkie, a ich konsystencja papkowata lub półpłynna. W opisanej sytuacji nie ma wskazań do leczenia. (HSz)

Piśmiennictwo:

Clinical practice guideline: evaluation and treatment of constipation in infants and children. Recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2006; 43: e1–e13
National Institute for Health and Clinical Excellence: Clinical guideline: constipation in children and young people: diagnosis and management of idiopathic childhood constipation in primary and secondary care. http://guidance.nice.org.uk/CG/Wave14/21 (cyt. 2.08.2010)

Czy istnieje związek między podawaniem dzieciom tranu, zwłaszcza <1. roku życia, a zachorowaniem na alergię?

Aktualnie nie ma naukowych danych jednoznacznie potwierdzających, że stosowanie tranu zmniejsza ryzyko zachorowania na alergię. (HSz)

Piśmiennictwo:

NI AID-Sponsored Expert Panel, Boyce J.A., Assa’ad A., Burks A.W. i wsp.: Guidelines for the diagnosis and management of food allergy in the United States: report of the NI AIDsponsored expert panel. J. Allergy Clin. Immunol., 2010; 126 (supl. 6): S1–58

Czy mleko modyfikowane dla niemowląt można przygotowywać na przegotowanej wodzie mineralnej przeznaczonej dla tej grupy wiekowej?

Według obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia, które określa wymagania, jakie powinny spełniać naturalne wody mineralne, naturalne wody źródlane i wody stołowe, odpowiednią do przygotowania żywności dla niemowląt jest woda, w której zawartość sodu i siarczynów wynosi <20 mg/l. Limit ten jest arbitralnie ustalony przez ekspertów i wynika z faktu, że zawartość sodu w samych mieszankach początkowych jest porównywalna z mlekiem kobiecym (180 mg/l). Większe stężenie sodu w wodzie przeznaczonej do przygotowywania mieszanek może spowodować większe jego spożycie i tym samym potencjalnie prowadzić do niekorzystnych długofalowych efektów zdrowotnych (np. rozwoju nadciśnienia tętniczego). Ograniczenie stężenia siarczynów w wodzie wiąże się z ryzykiem działania przeczyszczającego związków siarki z magnezem. (PDz)

Piśmiennictwo:

Dziennik Ustaw, 2004, nr 276, poz. 2738, załącznik 6
Nutrients in drinking water. WHO, 2005 (http://www.who.int/water_sanitation_health/ dwq/nutrientsindw.pdf)

Czy woda mineralna stosowana do przygotowania mieszanki mlecznej dla niemowląt powinna być przegotowana?

Wody mineralne i mieszanki dla niemowląt nie są sterylne, dlatego zaleca się rozpuszczanie mieszanek dla niemowląt w wodzie przegotowanej, a następnie ostudzonej do temperatury około 70°C (nie później niż 30 min po zagotowaniu wody). Mieszanki modyfikowane przeznaczone dla niemowląt są potencjalnym źródłem zakażenia bakterią Cronobacter sakazakii (dawniej Enterobacter sakazakii), która u noworodków i małych niemowląt urodzonych przedwcześnie lub z małą urodzeniową masą ciała może powodować poważne, zagrażające życiu infekcje. Należy równocześnie pamiętać, że mieszanek nie można gotować, a jej rozpuszczenie w zbyt gorącej wodzie (bliskiej temperaturze wrzenia) może zmniejszyć wartość odżywczą mieszanki. (PDz)

Piśmiennictwo:

WHO/FAO: Safe preparation, storage and handling of powdered infant 1. formula. Guidelines. Geneva, WHO, 2006
Opinion of the scientific panel on biological hazards on the request from the commission related to the microbiological risks in infant formulae and follow-on formulae. EFSA J., 2004; 113: 1–35
Agostoni C., Axelsson I., Goulet O. i wsp.: Preparation and handling of powdered infant formula: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2004; 39: 320–322

Jakie są zalecenia dotyczące podawania noworodkom i niemowlętom suplementów diety zawierających kwasy tłuszczowe omega-3?

Niemowlęta karmione piersią - nie ma potrzeby dodatkowej suplementacji. Niemowlęta karmione sztucznie - według Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority - EFSA), spożywanie mleka modyfikowanego zawierającego kwas dokozaheksaenowy (DHA) w ilości stanowiącej minimum 0,3% całkowitej zawartości kwasów tłuszczowych sprzyja rozwojowi ostrości widzenia. Dotyczy to niemowląt urodzonych o czasie, karmionych sztucznie do 12. miesiąca życia oraz niemowląt karmionych piersią, a następnie sztucznie do 12. miesiąca życia. Jednocześnie EFSA stwierdza, że taką ilość DHA można łatwo pokryć dobrze zbilansowaną dietą. Według polskich ekspertów, suplementacja DHA może być korzystna, gdy spożycie DHA z pokarmem jest niewystarczające.

  • Małe dzieci (<3. rż.) - powinny otrzymywać codziennie około 150-200 mg DHA, spożywając na przykład 1-2 porcje tłustych ryb tygodniowo.
  • Ogólna populacja - 1-2 porcje (ok. 130 g/porcję) tłustych ryb tygodniowo lub około 250 mg/24 h omega-3 LCPUFA.
  • Ciąża, laktacja - codziennie minimum 200 mg DHA, może być 2-3 razy więcej.

Źródłem omega-3 LCPUFA może zatem być pokarm kobiecy, wzbogacane mleko modyfikowane, ryby oraz suplementy diety. Jeżeli dziecku zapewnimy odpowiednią podaż omega-3 LCPUFA w diecie, to nie ma wskazań do rutynowego podawania dodatkowych suplementów diety.

Właściwemu pokryciu zapotrzebowania na omega-3 LCPUFA sprzyja regularne spożywanie tłustych ryb morskich. Wyniki badań wskazują, że w Polsce ich spożycie jest niedostateczne. Może to wynikać z obawy przed zanieczyszczeniem ryb substancjami szkodliwymi, takimi jak rtęć i dioksyny. Zdecydowanie nie zaleca się spożywania miecznika, rekina, makreli królewskiej oraz płytecznika. Ważne jest, aby pozostałe ryby spożywać 1-2 razy tygodniowo (nie częściej).

Nadal niestety pokutują obawy, że wczesne wprowadzenie ryb do diety zwiększa ryzyko uczulenia. Najnowsze dane pokazują jednak, że takiego ryzyka nie ma i ryby można podawać nawet niemowlętom. W przypadku niedostatecznego spożywania ryb warto rozważyć, zgodnie z zaleceniami, dodatkową suplementację.

Reasumując, lekarz powinien przedstawić kobiecie ciężarnej lub karmiącej, jak również matce małego dziecka możliwe opcje i pozwolić jej podjąć decyzję o optymalnym sposobie pokrycia zapotrzebowania na omega-3 LCPUFA.

Na produktach żywnościowych można umieszczać oświadczenia zdrowotne. Jakie są zasady ich umieszczania i co z nich wynika?

Zgodnie z definicją zaproponowaną przez EFSA, termin "oświadczenie zdrowotne" oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje bądź daje do zrozumienia, że istnieje zależność pomiędzy grupą produktów żywnościowych, produktem żywnościowym lub jego składnikami oraz stanem zdrowia. W odniesieniu do omega-3 LCPUFA, od 26 maja 2011 roku na produktach żywieniowych dostępnych w krajach Unii Europejskiej można umieszczać następujące oświadczenia zdrowotne:

1) DHA sprzyja prawidłowemu rozwojowi widzenia u niemowląt do 12. miesiąca życia.
Uwaga: Należy poinformować konsumentów, że korzystny efekt uzyskuje się przy codziennym podawaniu 100 mg DHA. Jeżeli oświadczenie takie jest umieszczone na mleku modyfikowanym, to - jak wspomniano wcześniej - zawartość DHA powinna wynosić co najmniej 0,3% wszystkich kwasów tłuszczowych.

2) Spożycie DHA przez matkę sprzyja prawidłowemu rozwojowi narządu wzroku u płodów i niemowląt karmionych piersią.

Spożycie DHA przez matkę sprzyja prawidłowemu rozwojowi mózgu u płodów oraz niemowląt karmionych piersią.
Uwaga: W obu przypadkach kobiety w ciąży oraz karmiące piersią należy poinformować, że korzystny efekt uzyskuje się przy zapewnieniu codziennego spożycia 200 mg DHA dodatkowo do zalecanego dziennego spożycia omega-3 LCPUFA (tzn. 250 mg DHA i EPA). Oświadczenie to można umieścić tylko na produktach, które zapewniają spożycie co najmniej 200 mg DHA.

Piśmiennictwo:

Koletzko B., Lien E., Agostoni C. i wsp., World Association of Perinatal 1. Medicine Dietary Guidelines Working Group: The roles of long-chain polyunsaturated fatty acids in pregnancy, lactation and infancy: review of current knowledge and consensus recommendations. J. Perinat. Med., 2008; 36 (1): 5-14
Commission Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formulae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA). Lipil® and visual development - Scientific substantiation of a health claim related to Lipil® and visual development pursuant to Article14 of Regulation (EC) No 1924/2006[1]
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA). Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol
Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego: Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie. Ginekol. Pol., 2010; 81: 467-469
Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatr. Pol., 2010; 85: 597-603
EFSA: Opinion of the scientific panel on contaminants in the food chain on a request from the european parliament related to the safety assessment of wild and farmed fish. The Efsa Journal, 2005; 236: 1-118
Usydus Z., Szlinder-Richert J., Polak-Juszczak L. i wsp.: Fish products available in Polish market-assessment of the nutritive value and human exposure to dioxins and other contaminants. Chemosphere, 2009; 74: 1420-1428
http://water.epa.gov/scitech/swguidance/fishshellfish/outreach/advice_index.cfm

Czy tylko ryby morskie zawierają kwas dokozaheksaenowy? Czy popularne polskie ryby, takie jak dorsz, śledź, makrela, szprota, węgorz (i popularny ostatnio łosoś) są dobrym źródłem DHA?

Zobacz rycinę w artykule Kwasy omega-3.

Piśmiennictwo:

Mozaffarian D., Rimm E.B.: Fish intake, contaminants, and human health: evaluating the risks and the benefits. JAMA, 2006; 296 (15): 1885–1899. Review. Erratum in: JAMA, 2007; 297 (6): 590
Scientific Advisory Committee on Nutrition. Advice on fish consumption: benefits & risks. http://cot.food.gov.uk/pdfs/fishreport200 401.pdf

Czy zawartość kwasu dokozaheksaenowego w rybach zależy od sposobu ich przyrządzenia? Czy wędzone ryby również są bogate w DHA, czy tylko ryby świeże? Czy ryby wędzone można dawać dzieciom?

W piśmiennictwie medycznym jest stosunkowo mało danych dotyczących zależności między sposobem przyrządzenia ryb a zawartością w nich tłuszczów, w tym omega-3 LCPUFA. Jednak niektóre badania dowodzą, że zawartość tłuszczów w rybach, w tym kwasów omega-3 LCPUFA, zmienia się, w porównaniu z rybami świeżymi, w zależności od sposobu ich przyrządzenia, w tym m.in. od wędzenia, smażenia, gotowania i pieczenia. A zatem ilość spożywanego omega-3 LCPUFA zależy zarówno od produktu, jak i metody przetwarzania.

Sposób przyrządzania ryb nie ma natomiast wpływu na zawartość rtęci, która jest związana z białkami w mięśniach ryby i nie można jej usunąć w procesie przetwarzania.

Dzieci preferują ryby pieczone, gotowane i smażone (na oliwie lub oleju dobrej jakości), przygotowane z produktów świeżych lub mrożonych. Wędzone ryby (zwłaszcza jeżeli wędzenie odbyło się sztucznie, a nie w dymie drzewnym) zwykle zawierają dużo soli, dlatego można je podawać jedynie okazjonalne.

Piśmiennictwo:

James M.V.P., Flint K.D., Ruxton C.H.S.: Cooking losses of long-chain n-3 fatty acid in seafood commonly eaten in the UK. Proc. Nutr. Soc., 2010; 69: E106
Su X.Q., Babb J.R.: The effect of cooking process on the total lipid and n-3 LC-PUFA contents of Australian Bass Strait scallops, Pecten fumatus. Asia Pac. J. Clin. Nutr., 2007; 16 (supl. 1): 407–411
Health Canada. Mercury in fish. http://www.hc-sc.gc.ca/fn-an/securit/chem-chim/environ/ mercur/merc_fish_qa-poisson_qr-eng.php

Ile ryb należy podawać niemowlętom i małym dzieciom, aby zapewnić im zalecaną ilość kwasu dokozaheksaenowego?

Niemowlęta karmione piersią. Pokarm kobiecy pokrywa zapotrzebowanie na DHA i nie ma potrzeby dodatkowej suplementacji.

Niemowlęta karmione sztucznie. Wg EFSA spożywanie mleka modyfikowanego zawierającego DHA w ilości stanowiącej minimum 0,3% całkowitej ilości kwasów tłuszczowych poprawia ostrość widzenia. Dotyczy to niemowląt urodzonych o czasie, karmionych sztucznie do 12. miesiąca życia oraz niemowląt karmionych początkowo piersią, a następnie sztucznie do 12. miesiąca życia. Jednocześnie EFSA stwierdza, że taką ilość DHA można łatwo pokryć dobrze zbilansowaną dietą.

Małe dzieci (<3. rż.) powinny otrzymywać DHA w ilości ok. 150–200 mg/24 h, co można uzyskać, spożywając 1–2 porcje tłustych ryb tygodniowo.

Ogólna populacja zalecane jest spożywanie 1–2 porcji (ok. 130 g/porcję) tłustych ryb tygodniowo lub około 250 mg/24 h omega-3 LCPUFA.

Piśmiennictwo:

Koletzko B., Lien E., Agostoni C. i wsp.; World Association of Perinatal Medicine Dietary Guidelines Working Group: The roles of long-chain polyunsaturated fatty acids in pregnancy, lactation and infancy: review of current knowledge and consensus recommendations. J. Perinat. Med., 2008; 36 (1): 5–14
Commission Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formulae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC
EFSA panel on dietetic products, nutrition, and allergies (NDA). Lipil® and visual development – Scientific substantiation of a health claim related to Lipil® and visual development pursuant to Article14 of Regulation (EC) No 1924/2006
04.10.2012
Zobacz także
  • Metoda BLW
  • Witaminy w diecie dziecka
  • Schemat żywienia niemowląt w 1. roku życia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta