×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Żywienie dzieci i młodzieży – podstawowe zasady

Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki pod redakcją prof. dr. hab. Piotra Podolca, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010

Zasady prawidłowego żywienia dzieci niewiele różnią się od zasad prawidłowego żywienia osób dorosłych opracowanych w Instytucie Żywności i Żywienia (ramka). Niektóre jednak z tych zaleceń w rozwojowym okresie życia nabierają nieco innego znaczenia. Przestrzeganie ich już w dzieciństwie jest nieodzownym warunkiem zdrowia w tym okresie życia, a także prawidłowego rozwoju fizycznego i umysłowego. Kształtuje też właściwe nawyki żywieniowe, które powinny być stosowane przez całe życie.

Należy mocno podkreślić, że profilaktyka przewlekłych chorób niezakaźnych poprzez wdrażanie odpowiedniego stylu życia powinna zaczynać się już w wieku rozwojowym. Dotyczy to przede wszystkim zapobiegania chorobom rozwijającym się na tle miażdżycy. Z wielu bowiem badań, zarówno autopsyjnych, jaki i obrazowych, wiadomo, że zmiany ateromatyczne w tętnicach zaczynają powstawać już w drugiej dekadzie życia.

Innym schorzeniem, na którego rozwój istotny wpływ ma model żywienia już w wieku rozwojowym, jest osteoporoza. Podstawowe znaczenie w jej profilaktyce ma bowiem osiągnięcie optymalnej szczytowej masy kostnej w młodości. Jej wartość zależy od pełnego pokrycia zapotrzebowania na wapń i witaminę D (zobacz: Witaminy w diecie dziecka), codziennej aktywności fizycznej, a także od niepalenia tytoniu.

Prawidłowy model żywienia odgrywa ponadto istotną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych. Początkowe zmiany patologiczne, mogące z czasem przekształcić się w raka, zazwyczaj trudno poddają się badaniu, a choroba rozwija się latami. Nie można więc lekceważyć możliwości rozpoczęcia procesu nowotworzenia już w okresie rozwojowym. Dlatego profilaktykę onkologiczną, ukierunkowaną na odpowiednią modyfikację stylu życia, należy zaczynać już we wczesnych latach życia.

Istnieją także przesłanki świadczące o tym, że dobrze zbilansowany model żywienia, cechujący się odpowiednią proporcją wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-6 i n-3, a także zapewniający odpowiednią podaż antyoksydantów, magnezu, selenu, cynku i miedzi, może do pewnego stopnia zapobiec rozwojowi chorób alergicznych oraz innych schorzeń przebiegających na tle immunologicznym.

Dekalog zdrowego żywienia według Instytutu Żywności i Żywienia

1. Dbaj o różnorodność spożywanych produktów.
2. Strzeż się nadwagi i otyłości, bądź aktywny ruchowo.
3. Produkty zbożowe powinny być dla ciebie głównym źródłem kalorii.
4. Spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki chudego mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem.
5. Mięso spożywaj z umiarem.
6. Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców.
7. Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a także produktów zawierających dużo cholesterolu i izomerów trans nasyconych kwasów tłuszczowych.
8. Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy.
9. Ograniczaj spożycie soli.
10. Nie pij alkoholu.

Dbaj o różnorodność spożywanych produktów

Nie ma produktu spożywczego, który by zawierał wszystkie niezbędne składniki odżywcze w wystarczających ilościach. Dlatego mało urozmaicone pożywienie może być przyczyną niedoborów pokarmowych. Codziennie należy spożywać produkty zbożowe, mleczne, wysokobiałkowe (ryby, drób, chude mięso lub nasiona roślin strączkowych), warzywa i owoce, a także niewielką ilość tłuszczów roślinnych. Zachowanie odpowiedniej równowagi między tymi grupami produktów w codziennej racji pokarmowej zapewnia odpowiednie zbilansowanie diety, a więc uniknięcie zarówno niedoborów, jak i nadmiarów poszczególnych składników odżywczych. Zalecane proporcje spożycia różnych produktów przedstawione zostały w piramidzie zdrowego żywienia (ryc.).


Ryc. Piramida zdrowego żywienia

W ciągu dnia dziecko powinno spożywać od 4 do 5 posiłków. Zalecane są posiłki rodzinne. Dzieci jedzące posiłki, a zwłaszcza obiad, w domu razem z rodziną zazwyczaj cechują się wyższą jakością modelu żywienia. Spożywają zwykle więcej warzyw i owoców, witamin i składników mineralnych, i jednocześnie mniej nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans, słodzonych napojów i frytek niż ich rówieśnicy żywiący się poza domem.

Strzeż dziecko przed nadwagą i otyłością, dbaj o jego aktywność ruchową

Nadwaga i otyłość, zwłaszcza brzuszna, leży u podłoża zespołu metabolicznego (ZM). Na zespół ten składają się zaburzenia gospodarki węglowodanowej, mogące prowadzić do cukrzycy typu 2, nadciśnienie tętnicze, a także dyslipidemia, cechująca się przede wszystkim hipertriglicerydemią, małymi stężeniami cholesterolu HDL w surowicy i obecnością małych gęstych cząsteczek LDL. Zespół metaboliczny wiąże się też zazwyczaj ze zwiększoną aktywnością prozakrzepową osocza i z nasilonym procesem zapalnym. Wszystkie te zaburzenia w istotny sposób nasilają ryzyko rozwoju miażdżycy.

Nie można też pominąć faktu, że otyłość wiąże się często także ze zwiększonym prawdopodobieństwem rozwoju niektórych nowotworów, takich jak rak okrężnicy, sutka, endometrium, trzuski i nerki. Nadmierna masa ciała może też sprzyjać stłuszczeniu wątroby i glomerulopatii. Wiele wymienionych zaburzeń, towarzyszących otyłości, zaczyna się często już w dzieciństwie.

Dużym problemem jest ustalenie obiektywnych kryteriów rozpoznawania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. W tym celu zazwyczaj stosuje się narodowe siatki centylowe, a w ostatnich latach także międzynarodowe kryteria IOTF (International Obesity Task Force).

Definicji ZM w wieku rozwojowym jest wiele. Najbardziej aktualne są kryteria zaproponowane przez IDF (International Diabetes Federation) w 2007 roku. Sposób podejścia do definiowania ZM różni się w poszczególnych grupach wiekowych. Sugeruje się, że dzieci poniżej 10. roku życia nie powinny być diagnozowane. W przypadku jednak stwierdzenia u nich otyłości brzusznej (obwód talii ≥90. centyla), należy skoncentrować się na redukcji masy ciała. Jeśli w bliskiej rodzinie występuje zespół metaboliczny, cukrzyca typu 2, dyslipidemia, choroby sercowo-naczyniowe, nadciśnienie tętnicze lub otyłość, należy u dziecka przeprowadzić badanie stężenia lipidówglukozy w surowicy i ciśnienia krwi.

U młodzieży między 10. a 16. rokiem życia ZM może być zdefiniowany jako otyłość brzuszna i jednoczesna obecność przynajmniej dwóch cech klinicznych, takich jak hipertriglicerydemia (HTG), małe stężenie cholesterolu HDL, nadciśnienie tętnicze lub hiperglikemia. Chociaż ciśnienie krwi, stężenie lipidów, oporność na insulinę i cechy antropometryczne zmieniają się z wiekiem, jednak wobec dotychczasowego braku pewnych danych na ten temat, kryteria rozpoznawania ZM u młodzieży odpowiadają wartościom podanym w definicji IDF dla dorosłych. Dla HTG oznacza to wartość ≥150 mg/dl, dla nadciśnienia skurczowego ≥130 mm Hg, dla rozkurczowego ≥85 mm Hg, a dla hiperglikemii ≥100 mg/dl lub rozpoznaną cukrzycę typu 2. Jedynie w przypadku obwodu talii zaleca się stosowanie siatek centylowych (≥90. centyla lub punkt odcięcia dla dorosłych, czyli dla chłopców wynoszący ≥94 cm, a dla dziewcząt ≥80, jeśli jest niższy niż odpowiednie wartości znajdujące się w siatkach centylowych). Dla cholesterolu HDL przyjęto wspólny punkt odcięcia u obu płci (<40 mg/dl). Po ukończeniu 16 lat należy stosować kryteria przyjęte u dorosłych.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że występowanie nadwagi i otyłości, a także zespołu metabolicznego, niezależnie od kryteriów rozpoznawania tych zaburzeń, w ostatnich latach u dzieci i młodzieży w wielu krajach na świecie gwałtownie rośnie. Dotyczy to także Polski. Pociąga to za sobą nasilenie zagrożenia chorobami sercowo-naczyniowymi i nowotworami w tych populacjach w przyszłości.

W zapobieganiu nadwadze i otyłości kluczową rolę odgrywa zbilansowanie spożycia energii, co można uzyskać poprzez ograniczenie jej spożycia i zwiększenie wydatkowania. W przypadku redukcji kaloryczności diety, podstawowe znaczenie ma zmniejszenie spożycia tłuszczów i cukru, czyli produktów w nie obfitujących, takich jak słodycze i fast foody, a także tłuste gatunki mięs, wędlin i produktów mlecznych. Ważna jest także kontrola wielkości spożywanych porcji.

Regularna aktywność fizyczna, poza zwiększeniem wydatkowania energii, wywiera też korzystny wpływ na profil lipidowy, krzepliwość krwi, ciśnienie tętnicze, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, przez co jest bardzo skuteczną metodą zapobiegania cukrzycy typu 2. Sprzyja też prawidłowej mineralizacji kości. Wydaje się także ważnym elementem stylu życia zmniejszającym ryzyko nowotworów. Dzieciom zaleca się przynajmniej 60 minut intensywnej aktywności fizycznej podczas większości dni w tygodniu, a najlepiej codziennie. Może ona obejmować gry i zabawy, najlepiej na świeżym powietrzu, zorganizowane zajęcia rekreacyjne i codzienne ćwiczenia pod okiem instruktora.

Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem kalorii Twojego dziecka

Produkty zbożowe są podstawowym źródłem węglowodanów złożonych, które powinny być głównym źródłem energii w diecie. Produkty z tej grupy dostarczają ponadto dużych ilości witaminy B1, odgrywającej ważną rolę w metabolizmie glukozy i niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Są także źródłem niacyny, będącej kofaktorem w wielu reakcjach oksydoredukcyjnych, a także magnezu, biorącego udział w przenoszeniu bodźców elektrycznych w układzie nerwowym i mięśniach. Magnezowi ponadto przypisuje się udział w zapobieganiu nadciśnieniu. Produkty zbożowe zawierają ponadto znaczące ilości żelaza, niezbędnego do prawidłowej erytropoezy, cynku, będącego składnikiem wielu enzymów i odgrywającego ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego, a także błonnika pokarmowego, zapobiegającego zaparciom, nowotworom jelita grubego oraz zaburzeniom gospodarki lipidowej i węglowodanowej. Dostarczają także znaczącej ilości białka.

Pieczywo razowe jest zdecydowanie bogatsze w błonnik i mikroskładniki niż pieczywo białe. Ta różnica może być nawet dwukrotna. Należy więc wybierać chleb pełnoziarnisty, graham, ograniczyć chleb biały, a bułki jeść tylko sporadycznie. Bardzo wartościowe są również płatki owsiane i grube kasze, takie jak kasza gryczana. Produkty zbożowe dzieci powinny spożywać w takiej ilości, by utrzymać masę ciała na prawidłowym poziomie.

Pamiętaj codziennie o 2–4 dużych szklankach chudego mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem

Mleko jest w diecie podstawowym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia. Odpowiednie spożycie tego pierwiastka, zwłaszcza w rozwojowym okresie życia, jest jedną z najważniejszych metod zapobiegania osteoporozie. Jak wspomniano na wstępie, kluczową rolę w jej profilaktyce odgrywa bowiem osiągnięcie w młodym wieku optymalnej szczytowej masy kostnej. Ponadto wapń odgrywa ważną rolę w profilaktyce nadciśnienia tętniczego i prawdopodobnie także raka okrężnicy i sutka. Dwie duże szklanki mleka lub napojów mlecznych (jogurt, kefir) u młodszych dzieci (do 9. roku życia) i 3–4 u starszych (od 10. roku życia), spożywane codziennie, prawie całkowicie pokrywają zapotrzebowanie na ten składnik. Należy podkreślić, że zapotrzebowanie na wapń młodzieży po ukończeniu 10. roku życia wynosi 1300 mg dziennie.

Mleko i jego przetwory są również dobrym źródłem wysokowartościowego białka, niezbędnego do prawidłowego wzrostu. Dostarczają także dużych ilości ryboflawiny, będącej kofaktorem wielu enzymów oksydoredukcyjnych, oraz witaminy B12, koniecznej do prawidłowego krwiotworzenia, a także do funkcjonowania układu nerwowego i remetylacji homocysteiny do metioniny.

Zaleca się spożywanie chudych produktów mlecznych, bowiem cechujący się dużą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) tłuszcz mleczny, poprzez zwiększanie stężenia cholesterolu LDL w surowicy i nasilanie procesów krzepnięcia, sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic. Po ukończeniu 2. roku życia zaleca się spożywanie mleka o niskiej zawartości tłuszczu, nieprzekraczającej 1%. Należy pamiętać, że żółte sery, oprócz dużej ilości NKT, dostarczają także dużo soli nasilającej rozwój nadciśnienia tętniczego.

Mięso podawaj z umiarem

Mięso w żywieniu zajmuje ważne miejsce, gdyż jest dobrym źródłem bardzo wartościowego białka, witaminy B2, niacyny, cynku, a przede wszystkim łatwo przyswajalnego, hemowego żelaza. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości u dzieci i młodzieży, a zwłaszcza u miesiączkujących dziewcząt. Pomimo wielu zalet produktów mięsnych trzeba jednak podkreślić, że należy unikać spożywania dużych ich ilości, zwłaszcza tłustych gatunków, z powodu dużej zawartości NKT.

Zamiast mięsa 2–3 razy w tygodniu dzieci i młodzież powinny spożywać ryby. Preferowane są tłuste ryby morskie, zawierające duże ilości długołańcuchowych kwasów tłuszczowych n-3, eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego, które odgrywają ważną rolę w profilaktyce chorób układu krążenia, chorób alergicznych, ponadto wydają się odgrywać istotną rolę w rozwoju funkcji poznawczych u dzieci. Ich korzystne działanie w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych polega na zwiększeniu zawartości w płytkach krwi trombosanu TXA3 kosztem trombosanu TXA2, co prowadzi do zahamowania ich agregacji. Nasilają one ponadto w leukocytach produkcję leukotrienów o słabej aktywności prozapalnej przy jednoczesnym zmniejszeniu syntezy leukotrienów silnie prozapalnych. Ponieważ proces zapalny leży u podłoża rozwoju miażdżycy, jego osłabienie odgrywa ważną rolę w profilaktyce tej choroby. Ten sam mechanizm działania kwasów n-3 wydaje się odgrywać istotną rolę w zapobieganiu chorobom alergicznym.

Należy ponadto podkreślić, że tłuste morskie ryby są bardzo wydajnym źródłem witaminy D, której niedobór w populacji dzieci i młodzieży jest bardzo powszechny. Poza rolą w prawidłowej mineralizacji kości witamina D wydaje się mieć także duże znaczenie w zapobieganiu niektórym nowotworom. Jest także immunomodulatorem. Jednak nie można zapominać, że najważniejszym jej źródłem jest synteza skórna odbywająca się pod wpływem światła słonecznego. Dlatego przebywanie na dworze w godzinach południowych, najlepiej w słoneczne dni, jest najbardziej polecaną metodą zapewniającą pełne pokrycie zapotrzebowania na cholekalcyferol.

Pomimo wielu zalet ryb morskich dużym problemem jest jednak ich częste chemiczne zanieczyszczenie. Dotyczy to zwłaszcza śledzi i łososi pochodzących z Bałtyku. Słuszne wydaje się więc unikanie spożywania tych właśnie ryb przez dzieci i młodzież, a zwłaszcza przez dziewczęta. Ponieważ wiele toksycznych związków kumuluje się w organizmie, mogą one w przyszłości, w przypadku zajścia w ciążę, stanowić poważne zagrożenie dla płodu. Dlatego dzieci i młodzież powinny spożywać ryby pochodzące z innych mórz niż Bałtyk.

Zamiast mięsa zaleca się także częste spożywanie nasion roślin strączkowych, takich jak groch, fasola, soja i soczewica. Są źródłem wartościowego białka i wielu innych ważnych składników pokarmowych, jak potas, magnez, żelazo, tiamina, niacyna, pirydoksyna, foliany i błonnik. Produkty te wydają się odgrywać dużą rolę w zapobieganiu chorobom układu krążenia.

Podawaj dziecku dużo warzyw i owoców

Duża ilość warzyw i owoców zapewnia pokrycie zapotrzebowania na witaminę C, karotenoidy, foliany, składniki mineralne i błonnik. Ta grupa produktów dostarcza także dużej ilości flawonoidów. Witaminom antyoksydacyjnym (witamina C i E, beta-karoten) i flawonoidom zawartym w wielu warzywach i owocach, a także likopenowi występującemu przede wszystkim w pomidorach, przypisuje się działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwnowotworowe. Witamina C ponadto poprawia przyswajanie żelaza niehemowego.

Karotenoidy, znajdujące się w żółtych, pomarańczowych, czerwonych i zielonych warzywach, takie jak beta-karoten, alfa-karoten i kryptoksantyna, ulegają w organizmie przemianie do retinolu, który, będąc składnikiem rodopsyny, odgrywa ważną role w procesie widzenia. Luteina i zeaksantyna, karotenoidy pochodzące przede wszystkim z zielonych warzyw, zapobiegają zwyrodnieniu plamki żółtej.

Foliany, których głównym źródłem są liściaste warzywa, a także brokuły i pomarańcze, warunkują prawidłowe krwiotworzenie, biorą udział w biosyntezie kwasów nukleinowych i w remetylacji homocysteiny do metioniny, a w przypadku ciąży zapobiegają wadom cewy nerwowej u płodu. Potas, którego głównym źródłem w diecie są warzywa i owoce, odgrywa ważną rolę w profilaktyce nadciśnienia tętniczego. Rola błonnika w zapobieganiu chorobom niezakaźnym została opisana wyżej.

Warzywa i owoce najlepiej spożywać w postaci surowej. Podczas obróbki kulinarnej w wysokiej temperaturze znaczna część witaminy C i folianów ulega rozkładowi. Polecane są również warzywa i owoce mrożone, a także soki warzywne i niesłodzone soki owocowe.

Ograniczaj tłuszcze, szczególnie zwierzęce, a także produkty zawierające dużo cholesterolu i izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych

Ograniczenie spożycia NKT zawartych w tłuszczach zwierzęcych, produktów obfitujących w cholesterol, a także w izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, jest nieodzownym warunkiem profilaktyki miażdżycy. NKT zwiększają stężenie cholesterolu LDL w surowicy i zwiększają krzepliwość krwi. Produkty obfitujące w cholesterol (przede wszystkim podroby i jaja) również zwiększają stężenie cholesterolu LDL. Izomery trans zwiększają stężenie cholesterolu LDL i zmniejszają stężenie cholesterolu HDL w surowicy, a ponadto zwiększają oporność tkanek na insulinę i sprzyjają brzusznej dystrybucji tkanki tłuszczowej. Wykazano, że ryzyko choroby niedokrwiennej serca zwiększa się o 24% na każde zwiększenie spożycia izomerów trans o 2% energii.

Duże ilości NKT znajdują się w maśle, smalcu oraz w tłustym mięsie, tłustych wędlinach, tłustych produktach mlecznych, śmietanie, ciastach, czekoladzie, kremach, lodach, chipsach. Należy unikać jedzenia tych produktów. Przygotowując mięso do spożycia, należy oddzielić widoczny tłuszcz, a z drobiu zdejmować skórę. Do smarowania pieczywa najlepiej używać niewielkiej ilości miękkiej margaryny. Dotyczy to także dzieci. Twarde margaryny mogą zawierać znaczące ilości izomerów trans. Należy ponadto unikać jedzenia potraw typu fast food, takich jak hamburgery, frytki, pizza, kurczak typu Kentucky, zup w proszku, chipsów oraz przemysłowych wyrobów cukierniczych. Zawierają bowiem duże ilości tłuszczu zazwyczaj obfitującego w izomery trans. Ze względu na wysoką zawartość cholesterolu nie należy jeść więcej niż 2–3 jajka tygodniowo.

Spośród różnych technik kulinarnych godne polecenia jest gotowanie i pieczenie bez tłuszczu. Do gotowania, duszenia czy ewentualnie smażenia potraw polecany jest olej rzepakowy, typu kujawski czy uniwersalny lub oliwa z oliwek. Zawierają one duże ilości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, względnie odpornych na utlenianie pod wpływem podwyższonych temperatur. Olej słonecznikowy, kukurydziany i sojowy, ze względu na dużą łatwość utleniania podczas obróbki termicznej, powinny być spożywane tylko na surowo, np. jako dodatek do surówek czy sałatek. Do tego celu może być także wykorzystywany olej rzepakowy, zwłaszcza że jest dobrym źródłem kwasu tłuszczowego alfa-linolenowego, należącego do rodziny n-3.

Warto podkreślić, że oleje roślinne dostarczają także dużych ilości witaminy E, a margaryny z nich wyprodukowane, z powodu fortyfikacji, także retinolu i witaminy D. Wspomniana już wyżej witamina E, spożywana z żywnością w fizjologicznych dawkach, wydaje się mieć ważny udział w profilaktyce kardiologicznej. Do mechanizmów, które mogą odgrywać istotną rolę w zapobieganiu miażdżycy, można zaliczyć hamowanie oksydacji LDL, zmniejszanie tworzenia trombiny w osoczu, hamowanie adhezji monocytów do komórek śródbłonka poprzez zmniejszenie ekspresji molekuł adhezyjnych, a także zwiększanie syntezy prostacykliny w komórkach śródbłonka naczyniowego.

Unikajcie cukru i słodyczy

Unikanie cukru i słodyczy chroni przed próchnicą zębów i ułatwia utrzymanie należnej masy ciała. Cukier nie dostarcza żadnych niezbędnych składników odżywczych, a jako bogate źródło energii wypiera z jadłospisu produkty zawierające te składniki. Trzeba także pamiętać, że wyroby cukiernicze dostarczają zazwyczaj także dużych ilości tłuszczu, najczęściej zawierającego dużo NKT i cholesterolu, a gotowe wyroby cukiernicze także izomerów trans. Fruktoza zawarta w sacharozie nasila hipertriglicerydemię.

Należy przypomnieć, że istotnym źródłem cukru w żywieniu wielu dzieci są napoje typu cola i słodzone soki owocowe. Dlatego ich spożycie powinno być ograniczane.

Ograniczajcie spożycie soli

Sól podnosi ciśnienie krwi u wielu ludzi, sprzyja miażdżycy, zwiększa ryzyko udaru mózguraka żołądka. Należy więc rezygnować z dosalania potraw przed spożyciem i ograniczać dodawanie soli w czasie gotowania. Trzeba pamiętać, że dużo soli znajduje się w gotowych produktach, takich jak wędliny, sery i pieczywo. Górna granica spożycia sodu, według WHO, wynosi 2000 mg dziennie, co odpowiada 5 g soli.

Warto podkreślić, że biała sól jest jednak podstawowym źródłem jodu, odgrywającego ważną rolę w syntezie hormonów tarczycy. Do przyrządzania potraw nie należy więc stosować soli kamiennej ani słonych mieszanek przyprawowych, ponieważ nie są fortyfikowane związkami jodu.

Nie podawaj dziecku alkoholu

O ile u osób dorosłych, które nie mają do tego przeciwwskazań, spożycie umiarkowanych ilości alkoholu jest dopuszczalne, u dzieci alkohol powinien być całkowicie wykluczony ze względu na wiążące się z nim poważne skutki psychospołeczne, bardzo duże ryzyko wypadków i uzależnienia oraz możliwość rozwoju chorób zależnych od alkoholu w późniejszym okresie życia. Do schorzeń, w których patogenezie spożycie alkoholu odgrywa istotną rolę, należy zaliczyć stłuszczenie i marskość wątroby, kardiomiopatię alkoholową, nadciśnienie tętnicze, hipetriglicerydemię, ostre zapalenie trzustki oraz nowotwory, takie jak: rak wątroby, sutka, nowotwory jamy ustnej, gardła i przełyku.


Piśmiennictwo:

1. Biltoft-Jensen A.E., Trolle E.T., Christensen G. i wsp.: Development of a recommended food intake pattern for healthy Danish adolescents consistent with the Danish dietary guidelines, nutrient recommendations and national food preferences. J. Hum. Nutr. Diet. 2008; 21 (5): 451–463.
2. Diet and Lifestyle Recommendations Revision 2006: A Scientific Statement From the American Heart Association Nutrition Committee. Circulation, 2006; 114: 82–96.
3. Gidding S.S., Dennison B.A., Birch L.L. i wsp.: Dietary Recommendations for Children and Adolescents. A Guide for Practitioners. Consensus Statement From the American Heart Association Endorsed by the American Academy of Pediatrics. Circulation 2005; 112: 2061–2075.
4. Hayman L.L., Meininger J.C., Daniels S.R. i wsp.: Primary prevention of cardiovascular disease in nursing practice: focus on children and youth. Circulation 2007; 116: 344–357.
5. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych.. PZWL, Warszawa 2008.
6. Nicklas T.A., Hayes D.: Position of the American Dietetic Association: nutrition guidance for healthy children ages 2 to 11 years. J. Am. Diet. Assoc. 2008; 108 (6): 1038–1044, 1046–1047.
7. Pupek-Musialik D., Bogdański P., Dytfeld J.: Otyłość i zespół metaboliczny – ważne czynniki uszkodzenia nerek. Przew. Lek. 2007; 1: 21-27.
8. Smit L.A, Mozaffarian D., Willett W.: Review of Fat and Fatty Acid Requirements and Criteria for Developing Dietary Guidelines. Ann. Nutr. Metab. 2009; 55: 44–55.
9. Szostak W.B., Cichocka A.: Dieta śródziemnomorska w profilaktyce kardiologicznej. Monografia dla lekarzy. Via Medica, Gdańsk 2009.
10. Szostak-Węgierek D., Cybulska B., Zdrojewski T. i wsp.: Dlaczego w polskich szkołach nie powinna być sprzedawana żywność typu fast food? Kardiol. Pol. 2009; 67: 337–343.
11. Szostak-Węgierek D., Cybulska B.: Zespół metaboliczny u dzieci. [W:] Urban M. (red.): Miażdżyca u dzieci i młodzieży (wyd. I). Cornetis, Wrocław 2007: 221–236.
12. Szostak-Węgierek D.: Profilaktyka miażdżycy u dzieci i młodych osób dorosłych. Ped. Pol. 2007; 82 (7): 550–558.
13. Szostak-Węgierek D.: Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży jako wyzwanie dla zdrowia publicznego. Problemy Higieny i Epidemiologii 2008; 89 (1): 21–29.
14. Zimmet P., Alberti G., Kaufman F. i wsp.: The metabolic syndrome in children and adolescents. Lancet 2007; 369: 2059–2061.
15. http://www.bmj.com/cgi/content/abridged/320/7244/1240
16. http://www.cnpp.usda.gov/Publications/DietaryGuidelines/2005/2005DGPolicyDocument.pdf
17. http://www.diabetesvoice.org/files/attachments/article_569_en.pdf
18. http://www.iotf.org/childhoodobesity.asp
19. http://www.mypyramid.gov/kids/index.html
20. http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/bezp_zywnosci/dioksyny.pdf
05.07.2013
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta