×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie

dr med. Gabriela Jagielska
Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny w Warszawie

Co to jest i jakie są przyczyny?

Są to problemy w karmieniu i odżywianiu związane z czynnikami psychologicznymi, rozpoczynające się w okresie niemowlęcym lub we wczesnym dzieciństwie (przed ukończeniem przez dziecko 6. rż.). Przejawiają się niechęcią do jedzenia, spożywaniem zbyt małych ilości pożywienia, zbyt ubogą dietą akceptowaną przez dziecko, zaburzeniami pory spożywania posiłków bądź zupełną odmową spożywania niektórych posiłków (płynnych lub stałych). W okresie wczesnodziecięcym mogą się pojawiać również spaczony apetyt (pica - zjadanie np. tynku ze ścian, ziemi z doniczek) oraz ruminacje (ponowne przeżuwanie pokarmu cofającego się z przełyku i żołądka). Ponieważ karmienie małych dzieci jest problemem często niepokojącym rodziców, konieczne jest ustalenie, kiedy mamy do czynienia z zaburzeniami odżywiania, a kiedy sytuacja mieści się jeszcze w granicach normy. Podstawowe znaczenie ma również wykluczenie przyczyn somatycznych trudności w karmieniu. Zasadniczo za zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie uważa się stany, w których zaburzenia odżywiania są utrwalone (trwają powyżej 1 mies.) i prowadzą do zaburzeń rozwoju dziecka (niedożywienia, zahamowania wzrastania dziecka) lub stanów niedoborowych (niedokrwistość, niedobory witamin, białka i mikroelementów).
Zobacz: Witaminy w diecie dziecka, Niedożywienie (hipotrofia). Niedobór masy ciała.

Jak często występują zaburzenia odżywiania?

Problemy z jedzeniem są objawami, które często niepokoją rodziców i dotyczą 15–35% małych dzieci. Poważne nasilenie objawów, wymagające interwencji terapeutycznych dotyczy około 1–2% populacji dziecięcej.

Jak się objawiają zaburzenia odżywiania?

Objawy zależne są od wieku dziecka oraz przyczyn.

U noworodków i małych niemowląt karmienie mogą utrudniać nadmierna senność, męczliwość lub pobudzenie dziecka (rozdrażnienie, płacz) w okresie karmienia. W tym okresie życia mogą występować trudności w karmieniu wynikające z zaburzeń ssania i połykania lub z ogólnego stanu zdrowia (wcześniactwo, choroby układu oddechowego i krążenia, niedokrwistość). Dziecko je wówczas nieregularnie, zbyt wolno i zbyt mało, żeby się prawidłowo rozwijać. Niepokojącymi objawami, wymagającymi wizyty u lekarza i badań zmierzających do wyjaśnienia przyczyny, są: brak koordynacji ssania, połykania i oddychania, zmęczenie lub duszność podczas jedzenia i picia, krztuszenie się, kilkakrotne przełykanie lub wypluwanie pokarmu, ślinotok, wymioty, brak lub niewystarczające przyrosty masy ciała. Problemy w ssaniu mogą być związane z: nieprawidłową techniką karmienia (nieprawidłowe przystawienie dziecka do piersi, zbyt płaska lub wklęsła brodawka sutkowa, zbyt wolny lub zbyt szybki wypływ pokarmu, przyzwyczajenie do karmienia smoczkiem, nieprawidłowy smoczek), zmęczenia lub zdenerwowania matki czy też nadwrażliwości dziecka na bodźce (zaburzenia sensoryczne). Trudności ze ssaniem i połykaniem mogą również wynikać z zaburzeń neurologicznych (zaburzenia napięcia mięśniowego i koordynacji nerwowo-mięśniowej), problemów z oddychaniem przez nos (np. zarośnięcia nożdży tylnych), skrócenia wędzidełka języka, wad rozwojowych twarzoczaszki, zwężenia przełyku lub przetoki tchawiczo-przełykowej, które wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej. U matki, w odpowiedzi na trudności w karmieniu, może się pojawiać uczucie nieadekwatności, lęku lub depresja, co prowadzić może do powstania „błędnego koła”, w którym matka nie odczytuje prawidłowo sygnałów ze strony niemowlęcia, u którego utrwalają się lub ulegają nasileniu zaburzenia rytmów biologicznych (karmienia, snu i czuwania).
Zobacz: Prawidłowe przystawianie dziecka do piersi [film], Czy moje dziecko się najada [film].

Pomiędzy 2. a 8. miesiącem życia mogą się pojawiać zaburzenia odżywiania związane z zaburzeniami więzi dziecko–opiekun. Poza zaburzeniem rozwoju u tych dzieci (zbyt małe przyrosty wzrostu prowadzące do niskorosłości) współwystępują zaburzenia w zakresie rozwoju społecznego i emocjonalnego. Pomiędzy 9. a 18. miesiącem życia częstym objawem jest tzw. anoreksja niemowlęca, czyli odmowa jedzenia, będąca odzwierciedleniem zmiennego apetytu oraz przejawem przekory i okazywania odrębności przez dziecko w tym wieku. Inne dość częste problemy to niechęć i odmowa spożywania posiłków o odmiennej niż dotychczas konsystencji, zapachu i smaku, co może prowadzić do selektywnego odżywiania (niewielka ilość pokarmów akceptowanych przez dziecko oraz spożywanie przez nie tylko pokarmów płynnych lub zmiksowanych).

U dzieci po traumatycznych przeżyciach związanych np. z zakrztuszeniem się, nasilonymi wymiotami, silnym bólem gardła, intubacją itp. może się pojawić nagła odmowa spożywania posiłków o określonej konsystencji lub całkowita odmowa jedzenia. U dzieci z tym podtypem zaburzeń odżywiania obserwuje się wyraźny lęk w sytuacjach, które kojarzy ono z jedzeniem. Próby karmienia kończą się płaczem dziecka, zaciskaniem ust, przetrzymywaniem pokarmu w jamie ustnej, wypluwaniem go lub wymiotami. Małe dziecko z tym zaburzeniem można bez problemu nakarmić w czasie snu przez butelkę ze smoczkiem.

Gdy dziecko powyżej 2. roku życia przez okres powyżej 1 miesiąca, co najmniej 2 razy w tygodniu połyka niejadalne substancje (np. farby, tynk, papier, piasek, glinę, włosy itp.) podejrzewać można spaczone łaknienie, czyli tzw. picę. Niepokoić powinno również zwracanie i ponowne przeżuwanie wcześniej połkniętego pożywienia pojawiające się u dziecka (tzw. ruminacje) z prawidłową motoryką przewodu pokarmowego.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W przypadku niepokoju rodziców co do problemów w karmieniu ich dziecka warto jak najszybciej upewnić się, czy jest on uzasadniony. W tym celu najlepiej zgłosić się do lekarza pediatry. Bardzo często dziecko nie przejawia żadnych problemów zdrowotnych, a niepokój opiekuna związany może być z jego fałszywymi przekonaniami dotyczącymi prawidłowego odżywiania dziecka lub występującymi u rodzica zaburzeniami lękowymi. W razie podejrzenia lub rozpoznania chorobowych przyczyn problemów z karmieniem lekarz wykona niezbędne badania i zaleci odpowiednie postępowanie lub terapię.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Do ustalenia rozpoznania konieczne jest stwierdzenie występowania utrwalonych trudności w karmieniu (trwających powyżej 1 mies.), braku przyrostu masy ciała lub utraty masy ciała lub innych problemów zdrowotnych mogących mieć związek z nieprawidłowym odżywianiem (niedobory mikroelementów, witamin lub białka, niedokrwistość i in.). Konieczne jest wykluczenie przyczyn somatycznych obserwowanych przez rodziców objawów, np. nieprawidłowości budowy i motoryki jamy ustnej i przewodu pokarmowego, chorób układu krążenia i oddechowego, stanów niedoborowych (niedobory żelaza, wapnia i in.). W przypadku spaczonego łaknienia (pica) konieczne mogą być badania w celu wykluczenia ewentualnych powikłań, np. zakażeń pasożytniczych, zatrucia metalami ciężkimi, bezoaru (kłębowiska włosów lub włókien w żołądku). Po wykluczeniu przyczyn somatycznych i ewentualnych powikłań zaburzeń odżywiania konieczna jest wnikliwa ocena przyczyn występujących zaburzeń przez psychologa klinicznego lub psychoterapeutę.

Jakie są sposoby leczenia?

W niektórych przypadkach wystarczająca jest psychoedukacja opiekunów dziecka dotycząca prawidłowego odżywiania dziecka (określone pory posiłków, unikanie dokarmiania między posiłkami, właściwy czas wprowadzania coraz mniej rozdrobnionych posiłków, nowych smaków, niezabawianie dziecka w czasie posiłków). Ważne jest obniżenie poziomu lęku u rodziców oraz wspieranie ich pewności siebie i kompetencji w opiece nad dzieckiem. W przypadku występowania u matki depresji poporodowej konieczne jest jej leczenie. Podstawowymi metodami terapeutycznymi w terapii zaburzeń odżywiania w tym wieku są metody terapii behawioralnej. W niektórych przypadkach konieczna może być terapia rodzinna lub terapia w zakresie relacji matka–dziecko.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Zaburzenia odżywiania w tym wieku są potencjalnie uleczalne pod warunkiem ich rozpoznania i podjęcia odpowiednich oddziaływań terapeutycznych. Niestety, z powodu niepodejmowania oddziaływań terapeutycznych objawy mogą stać się utrwalonym sposobem interakcji pomiędzy opiekunem i dzieckiem.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Ważne znaczenie profilaktyczne mają przekonania i przyzwyczajenia rodziny co do sposobu odżywiania, prawidłowa więź rodzice–dziecko oraz poczucie kompetencji rodziców w relacji z dzieckiem. Wskazane jest rozpoznawanie i leczenie depresji poporodowej u matek oraz psychoedukacja i wsparcie w razie trudności w karmieniu.

Nacisk należy położyć na zapewnienie spokojnej atmosfery podczas posiłków, stałych pór posiłków, wspólnego ich spożywania, niezmuszania dziecka do zjadania całych porcji, niedokarmiania pomiędzy posiłkami. Nie należy dziecka zabawiać podczas karmienia. Pozwolić mu na samodzielne spożywanie posiłków, tak szybko jak pozwala na to rozwój dziecka (w momencie, kiedy dziecko samodzielnie potrafi posługiwać się łyżeczką, kubeczkiem – przed 1. rż.). We właściwym czasie wprowadzać nowe produkty i konsystencje pokarmów, zaczynając od małych ilości i sprawdzając reakcje dziecka. Zachęcać do próbowania nowych smaków, dawać dobry przykład, nie demonstrując dziecku własnych negatywnych przekonań smakowych. Kiedy dziecko reaguje wyraźną niechęcią na dany pokarm – nie podawać go przez okres kilku tygodni, a później ponowić próbę karmienia. Zasadą obowiązującą powinno być przekonanie rodziców o tym, że zdrowe dziecko, podobnie jak dorosły, może mieć zmienny apetyt, a zaspokojenie głodu jest składową instynktu przetrwania. Zapobiegawcze znaczenie ma również bezpieczna więź dziecka z rodzicami oraz zapewnienie mu odpowiedniego poziomu stymulacji (wspólny czas, zabawy). W przypadku, gdy np. matka sama nie miała prawidłowej więzi ze swoimi rodzicami wskazana może być jej terapia przed urodzeniem dziecka lub wsparcie w tworzeniu więzi we wczesnym okresie życia dziecka.

24.01.2013
Zobacz także
  • Jak wychować pewnego siebie człowieka? Budowanie poczucia własnej wartości
  • Niedożywienie (hipotrofia). Niedobór masy ciała
  • Żywienie niemowląt i małych dzieci - najczęstsze pytania
  • Metoda BLW
  • Rozwój emocjonalny i społeczny małego dziecka. Budowanie relacji matka-dziecko
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta