Angina – objawy, przyczyny, leczenie

dr hab. med. Bożena Skotnicka
Klinika Otolaryngologii Dziecięcej UM w Białymstoku
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, wywołane zakażeniem lub podrażnieniem. Angina u dorosłych najczęściej ma tło wirusowe i nie wymaga specjalnego leczenia. U dzieci częściej występuje angina bakteryjna (ropna) wywołana zakażeniem paciorkowcem. Charakterystyczne objawy anginy ropnej to między innymi silny ból gardła i wysoka gorączka. W leczeniu anginy bakteryjnej stosuje się antybiotyk. Powikłania u dorosłych są rzadkie.

SPIS TREŚCI

Układ chłonny gardła (pierścień Waldeyera) składa się z migdałków podniebiennych zlokalizowanych w gardle środkowym, migdałka gardłowego mieszczącego się powyżej podniebienia, w części nosowej gardła, migdałków trąbkowych leżących w okolicy ujścia trąbek słuchowych do nosogardła oraz językowego na nasadzie języka (ryc. 1 i 2). Ponadto w obrębie błony śluzowej gardła znajdują się tzw. pasma boczne i liczne grudki chłonne. Tkanka chłonna jest ważna w rozwoju regionalnej odporności, głównie u dzieci. Po stymulacji różnymi antygenami (wirusy, bakterie, grzyby) jest źródłem komórek odpornościowych biorących udział w odpowiedzi immunologicznej w obrębie błony śluzowej dróg oddechowych.

Angina - co to jest i jakie są jej przyczyny?

Angina to ostre zapalenie migdałków podniebiennych (łac. tonsillitis), które może być spowodowane różnymi drobnoustrojami – wirusami lub bakteriami.

Część nosowa gardła - lokalizacja migdałka gardłowego - zdjęcie Gardło środkowe - lokalizacja migdałków podniebiennych - zdjęcie
Ryc. 1. Z lewej: część nosowa gardła - lokalizacja migdałka gardłowego (kolor żółty), lokalizacja ujść trąbki słuchowej (kolor czarny); z prawej: gardło środkowe - lokalizacja migdałków podniebiennych

Czynnik powodujący anginę zależy od wieku – u dorosłych najczęściej są to wirusy. Odpowiadają one za 90–95% zachorowań u dorosłych – mogą to być rynowirusy i koronawirusy (65% przypadków), wirusy RS (ang. respiratory syncytial virus) oraz paragrypy. Rzadziej przyczyną anginy u dorosłych są bakterie (5–10%).

Natomiast u dzieci wirusy odpowiadają za 70–85% zapaleń gardła i migdałków. Za większość przypadków zapalenia bakteryjnego odpowiada bakteria Streptococcus pyogenes (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A – PBHA), u dorosłych często też Fusobacterium necrophorum; rzadziej paciorkowce grupy C i G.

Źródłem zakażenia jest chory człowiek (rzadko bezobjawowy nosiciel), do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni (w tym z wydzieliną górnych dróg oddechowych). Częste jest bezobjawowe nosicielstwo PBHA.

Do zachorowania najczęściej dochodzi późną jesienią, zimą i wczesną wiosną.

Czynniki ryzyka :

  1. kontakt z chorym na infekcyjne zapalenie gardła i migdałków lub bezobjawowym nosicielem (w tym rodzice dzieci w wieku szkolnym lub osoby kontaktujące się z takimi dziećmi) – PBHA
  2. wiek:
  3. oralny kontakt seksualny – N. gonorrhoeae (rzeżączka), C. trachomatis, T. pallidum (kiła)
  4. upośledzenie odporności.

Jak długo zakaża chory na anginę?

Okres wylęgania i zakaźności zależy od czynnika, który wywołał chorobę. W zapaleniach wirusowych okres wylęgania trwa 1–6 dni. Chory może zakażać innych na 1–2 dni przed wystąpieniem objawów oraz do 3 tyg. po (zależnie od wirusa). Do zakażenia dochodzi u około 2/3 osób pozostających w kontakcie domowym z chorym.

Okres wylęgania anginy paciorkowcowej wynosi od 12 godzin do 4 dni. Chory zakaża przez około 24 godziny od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii lub około 7 dni po ustąpieniu objawów, gdy nie stosowano antybiotyku. Ryzyko przeniesienia zakażenia na domowników wynosi około 25%.

Angina – objawy

Pierwsze objawy anginy

Angina, która jest spowodowana zakażeniem bakterią Streptococcus pyogenes (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A – PBHA), czyli angina paciorkowcowa (ropna) ma zwykle nagły początek. Dominującymi objawami są: silny ból gardła i ból podczas połykania, ból głowy, czasem ból brzucha, nudności i wymioty (raczej u dzieci), a także gorączka, zwykle wysoka >38°C.

Angina wirusowa zaczyna się łagodniej i objawy są mniej nasilone. Występują ból gardła, ból głowy, ból mięśni i stawów, niewielka gorączka lub prawidłowa temperatura ciała, zapalenie gardła, zapalenie spojówek, nieżyt nosa, kaszel, chrypka, czasem także biegunka.

Objawy anginy bakteryjnej (ropnej, paciorkowcowej)

Do objawów anginy paciorkowcowej należą:

  • silny ból gardła i ból podczas połykania
  • ból głowy
  • czasem ból brzucha, nudności i wymioty (raczej u dzieci)
  • gorączka (>38°C)
  • zapalenie gardła i migdałków podniebiennych – błona śluzowa jest żywoczerwona lub krwistoczerwona, może towarzyszyć temu obrzęk
  • krwistoczerwony i obrzęknięty języczek podniebienny
  • język początkowo obłożony, później malinowy
  • wybroczyny (czerwone plamki) na błonie śluzowej podniebienia
  • tkliwe, powiększone węzły chłonne szyjne przednie.

Początek choroby jest nagły. Nie występują kaszel i nieżyt nosa.

Zapalenia gardła i migdałków (anginy) wywołane przez inne bakterie

Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) może być też wywołane przez inne bakterie niż paciorkowce. Należą do nich:

  1. bakteria Arcanobacterium haemolyticum, która występuje przede wszystkim u nastolatków i młodych dorosłych. Objawy mogą być takie same jak w przypadku anginy paciorkowcowej. Często występuje wysypka (osutka) jak w płonicy, po której jednak nie występuje łuszczenie się naskórka. Przeczytaj więcej o wysypce: Płonica
  2. bakteria Fusobacterium necrophorum powoduje najczęściej ostre zapalenie gardła, często też nawracające i przedłużające się. Objawy są podobne jak w przypadku anginy paciorkowcowej.

Szczególną postacią jest tzw. angina Plauta i Vincenta. Jej objawami są: zwykle jednostronny nalot na górnym biegunie migdałka (pod nalotem znajduje się owrzodzenie) i dotkliwy jednostronny ból gardła. Najczęściej występuje u młodych mężczyzn zaniedbujących higienę jamy ustnej. Chorzy skarżą się także na uczucie „zawadzania” w gardle, ból przy przełykaniu (odynofagia) i cuchnący oddech. Zwykle objawom towarzyszy niewielki wzrost temperatury ciała.

Ostre wirusowe zapalenie gardła i migdałków (angina wirusowa)

Czynnikiem wywołującym zapalenie gardła i migdałków mogą być także wirusy. W zakażeniach wirusowych objawy są łagodniejsze niż w anginie paciorkowcowej, wolniej narastają i nie osiągają takiego nasilenia. Należą do nich:

  • ból gardła
  • ból głowy
  • ból mięśni i stawów
  • niewielka gorączka lub prawidłowa temperatura ciała
  • zapalenie gardła (czerwone gardło)
  • zapalenie spojówek
  • nieżyt nosa
  • kaszel
  • chrypka
  • niekiedy wyraźne owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej
  • biegunka.

Jak wygląda gardło w przypadku anginy?

Błona śluzowa jest żywoczerwona lub krwistoczerwona i obrzęknięta, języczek podniebienny jest krwistoczerwony i obrzęknięty. Język początkowo obłożony (z nalotem), później malinowy, na błonie śluzowej podniebienia mogą być widoczne wybroczyny (czerwone kropki).

angina paciorkowcowa - objawy - gardło - zdjęcie malinowy język - zdjęcie
Ryc. 2. Angina paciorkowcowa i malinowy język. Źródło: Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna

Ile trwa angina? Jak długo utrzymują się objawy?

Niezależnie od podłoża, większość zapaleń gardła (także bakteryjnych) ustępuje samoistnie – zapalenie wirusowe w ciągu 3–7 dni, angina paciorkowcowa w ciągu 3–4 dni, nawet bez antybiotyku. Nieleczone zakażenie PBHA, czyli angina paciorkowcowa wiąże się z nieco większym ryzykiem powikłań ropnych i (bardzo rzadko u dorosłych) gorączki reumatycznej. Ogólnie powikłania u dorosłych są rzadkie.

Jakimi objawami różni się angina wirusowa i angina bakteryjna (ropna, paciorkowcowa)?

Angina bakteryjna, czyli wywołana zakażeniem bakteryjnym, najczęściej paciorkowcami (PBHA) jest zwana także anginą ropną. Od wirusowej różni się objawami, które zazwyczaj rozwijają się bardziej gwałtownie i mają większe nasilenie – gorączka jest wyższa, ból gardła silniejszy. Przy anginie paciorkowcowej nie występuje nieżyt nosa ani kaszel, natomiast przy anginie wirusowej może występować. Samopoczucie pacjenta też jest zwykle gorsze przy anginie paciorkowcowej niż wirusowej.

Ponadto, wiek chorego 5–15 lat, zachorowanie zimą lub wczesną wiosną i wcześniejszy kontakt z chorym na anginę paciorkowcową lub nosicielem PBHA przemawia za anginą paciorkowcową.

Czy przy anginie występuje kaszel?

Przy anginie bakteryjnej (paciorkowcowej) nie występuje kaszel, natomiast przy anginie wirusowej może wystąpić.

Czy podczas anginy można mieć katar?

Przy anginie bakteryjnej (paciorkowcowej) katar (nieżyt nosa) nie występuje, przy anginie wirusowej może wystąpić.

Czy w czasie anginy jest gorączka?

Tak, w czasie anginy bakteryjnej (paciorkowcowej) występuje gorączka, często wysoka >38°C. W wirusowym zapaleniu gardła i migdałków gorączka jest zwykle niewielka lub temperatura ciała jest prawidłowa.

Czy podzas anginy mogą wystąpić wymioty?

Tak, zwłaszcza u dzieci w przypadku anginy bakteryjnej (paciorkowcowej).

Czy podczas anginy boli gardło?

Tak, ból gardła w przypadku anginy może być bardzo silny. Dotyczy to zwłaszcza anginy bakteryjnej (paciorkowcowej) – ból gardła może utrudniać przełykanie. W przypadku zapalenia wirusowego gardło też boli, ale zwykle nasilenie bólu jest mniejsze.

Czy w czasie anginy boli brzuch?

Tak, w przypadku anginy bakteryjnej (paciorkowcowej) może występować ból brzucha (także nudności i wymioty – zwłaszcza u dzieci).

Jak lekarz stawia diagnozę zapalenia gardła i anginy?

Różnicowanie pomiędzy wirusowymi zapaleniami gardła i migdałków podniebiennych a infekcją bakteryjną, głównie paciorkowcami grupy A, jest bardzo istotne ze względu na konieczność stosowania antybiotyków jedynie w anginie paciorkowcowej. Jednakże różnicowanie oparte jedynie na obrazie klinicznym jest czasem trudne ze względu obecność wielu wspólnych o podobnym nasileniu objawów.

Rozpoznanie ustala się na podstawie podawanych dolegliwości i badania przedmiotowego (w tym badanie gardła i jamy ustnej, ocena węzłów chłonnych).

Częstość objawów klinicznych była podstawą opracowania skali punktowej wg Centora/McIsaaca określającej prawdopodobieństwo etiologii paciorkowcowej zapalenia migdałków podniebiennych (tab.).

Tabela. Skala punktowa oceny prawdopodobieństwa zakażenia S. pyogenes wg Centora/McIssaca
Objaw klinicznyLiczba punktów
gorączka >38°C1
brak kaszlu1
powiększone węzły chłonne szyjne przednie1
nalot włóknikowy i obrzęk migdałków1
wiek: ≤15 lat+1
wiek: 15–44 lat0
wiek ≥45 lat-1
Interpretacja: 0–1 punktu – leczenie objawowe, 2–3 punktów – wykonuje się szybki test paciorkowcowy; 4–5 punktów – w zależności od objawów – wykonuje się szybki test paciorkowcowy lub lekarz może zalecić antybiotykoterapię.

Jeśli lekarz podejrzewa występowanie u pacjenta anginy paciorkowcowej, wykonuje szybki test na obecność antygenu PBHA. Jeśli test nie jest dostępny, może zlecić antybiotyk lub pobrać wymaz na badanie bakteriologiczne.

Leczenie anginy

Leczenie anginy obejmuje leczenie przyczynowe i objawowe i jest uzależnione od czynnika sprawczego (czy jest to angina bakteryjna czy wirusowa).

W anginie paciorkowcowej leczenie przyczynowe obejmuje stosowanie antybiotyków, najczęściej penicyliny fenoksymetylowej 10 dni doustnie. Czasem lekarz może zlecić inne antybiotyki.

Jeśli angina jest wywołana innymi bakteriami, leczenie także polega na stosowaniu antybiotyków, które lekarz przepisuje w zależności od rodzaju bakterii.

W zakażeniach wirusowych nie stosuje się antybiotyków.

Leczenie objawowe obejmuje:

  1. Odpoczynek, duża ilość płynów (szczególnie w razie gorączki).
  2. Przeciwbólowo i przeciwgorączkowo paracetamol lub NSLPZ (np. ibuprofen). Lekarz może zalecić jednorazowe przyjęcie deksametazonu, co znacząco przyśpiesza ustępowanie bólu gardła.
  3. Preparaty do ssania o miejscowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (np. zawierające benzydaminę, lidokainę, salicylan choliny).

Angina u dziecka – czy leczy się ją inaczej niż u dorosłych?

U dzieci częściej niż u dorosłych przyczyną anginy jest zakażenie bakteryjne, najczęściej Streptococcus pyogenes (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A – PBHA). W przypadku uzyskania przez chore dziecko 2 lub więcej punktów w skali punktowej wg Centora/McIsaaca należy wykonać badanie mikrobiologiczne – szybki test antygenowy na obecność PBHA (tzw. Strep A test) lub posiew wymazu z gardła. Wykonywanie szybkiego testu w przypadku osób, które uzyskały mniej punktów w powyższej skali nie jest wskazane. Uzyskanie ujemnego wyniku szybkiego testu u dziecka z silnym podejrzeniem anginy paciorkowcowej może być wskazaniem do weryfikacji rozpoznania poprzez wykonanie wymazu z gardła.

Anginę paciorkowcową u dzieci leczy się antybiotykami – lekiem pierwszego wyboru jest penicylina fenoksymetylowa, której dawkowanie ustala się na podstawie masy ciała dziecka, lek podaje się co 8 albo 12 godzin. Inne antybiotyki można zastosować w przypadku przeciwwskazań do podania penicyliny, takich jak alergia na lek. Leczenie powinno trwać 10 dni, nie należy odstawiać antybiotyku mimo ustąpienia objawów. Ponadto należy pamiętać o zapewnieniu dziecku odpowiedniego nawodnienia, leków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych w razie bólu i gorączki oraz środków miejscowych, zgodnie z rejestracją produktów, w razie nasilonego bólu gardła.

Stosowanie antybiotyku w przypadku anginy paciorkowcowej skraca czas zakaźności oraz czas trwania objawów, zmniejsza ponadto ryzyko wystąpienia powikłań choroby, takich jak gorączka reumatyczna i ostre zapalenie ucha środkowego.

Dzieci powinny bezwzględnie być izolowane w domu przez pierwsze 24 godziny antybiotykoterapii. Później, kiedy przestają być zakaźne, decyzję o powrocie do zajęć szkolnych powinno się uzależniać od występujących objawów i stanu ogólnego dziecka. Nie ma potrzeby izolowania dziecka w domu przez cały okres antybiotykoterapii.

Powikłania anginy paciorkowcowej

Do powikłań anginy paciorkowcowej należą:

  1. powikłania ropne (wczesne) – ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego, ropne zapalenie zatok przynosowych
  2. późne powikłania immunologiczne (bardzo rzadko u dorosłych) – gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
  3. inne (bardzo rzadko) – zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

21.12.2022
Zobacz także
  • Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych
  • Przerost migdałków u dzieci
  • Ostre i przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych u dzieci
  • Urazy i ciała obce gardła i migdałków
Wybrane treści dla Ciebie
  • Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych
  • Paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A (Streptococcus pyogenes)
  • Zakażenia ucha zewnętrznego
  • Leczenie w zakażeniach paciorkowcowych
  • Ból gardła
  • Operacje migdałków i gardła
  • Przerost migdałków u dzieci
  • Ostre i przewlekłe zapalenie gardła
  • Zapalenie gardła i migdałków
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta