Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego przebiegu wielu procesów przemiany materii oraz produkcji czerwonych krwinek (erytrocytów). Jego niedobór jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości (anemii) u małych dzieci.
Niedokrwistość (anemia) rozwija się z powodu zbyt małej ilości w organizmie hemoglobiny – białka zawartego w czerwonych krwinkach (erytrocytach), które jest nośnikiem tlenu. Niedostateczna ilość hemoglobiny prowadzi do upośledzenia wytwarzania czerwonych krwinek i ograniczenia transportu tlenu do wszystkich narządów oraz tkanek organizmu, co hamuje wiele istotnych procesów przemiany materii.
U niemowląt i dzieci do 5. roku życia niedokrwistość z niedoboru żelaza może doprowadzić do:
U dzieci, u których niedobór żelaza nie był w porę skutecznie leczony, upośledzenie rozwoju może się utrzymywać także w wieku szkolnym.
Noworodek rodzi się z zapasem żelaza, które zgromadził w czasie swojego życia płodowego od matki. To „podbieranie” jest najefektywniejsze w ostatnim trymestrze ciąży. A więc niedobór żelaza najbardziej zagraża (grupy ryzyka):
Mleko kobiece zawiera odpowiednią ilość dobrze przyswajalnego żelaza, pozwalającą zaspokoić potrzeby zdrowych niemowląt w pierwszym półroczu życia, a większość rodzajów mleka modyfikowanego dla niemowląt jest wzbogaconych w żelazo. U donoszonych niemowląt karmionych piersią lub mlekiem modyfikowanym zapasy żelaza - na skutek szybkiego rozwoju i wzrastania - wystarczają jednak tylko do 4.—6. miesiąca życia. Niezwykle ważne jest, aby po upływie tego "bezpiecznego" okresu dostarczyć dziecku żelazo w pokarmach uzupełniających.
Niedobór żelaza należy podejrzewać u dzieci z grup ryzyka (p. wyżej), a także u dzieci, które mają słaby apetyt (niejadki), często chorują lub cierpią na alergię. Jego przyczyną jest także zwiększona utrata żelaza z organizmu podczas niektórych chorób (np. w wyniku przewlekłego krwawienia z przewodu pokarmowego) lub upośledzone wchłanianie w jelitach (np. w wyniku przewlekłej biegunki).
Pamiętaj o spożywaniu w czasie ciąży oraz laktacji pokarmów bogatych w żelazo i przyjmuj profilaktycznie preparaty żelaza w małej dawce.
Poproś ginekologa o zlecenie kontrolnego badania morfologii krwi na początku ciąży i w jej trakcie. Jeżeli rozpoznano u Ciebie niedokrwistość, ściśle przestrzegaj zalecanych przez lekarza zasad leczenia.
Jeżeli w III trymestrze ciąży stwierdzono u Ciebie niedokrwistość, zgłoś to lekarzowi Twojego dziecka. W drugim półroczu życia (a niekiedy wcześniej) Twojemu maluchowi trzeba będzie prawdopodobnie zbadać morfologię krwi.
Karm swoje dziecko wyłącznie piersią przez pierwszych 4—6 miesięcy jego życia.
Mleko kobiece zawiera łatwo przyswajalne żelazo. Dzieci, które nie mogą być karmione piersią, powinny otrzymywać wyłącznie mleko modyfikowane wzbogacone w żelazo.
W okresie rozszerzania diety Twojego malucha wprowadzaj do niej odpowiednie pokarmy uzupełniające bogate w żelazo oraz ułatwiające jego wchłanianie.
Do pokarmów uzupełniających bogatych w żelazo należą: mięso, żółtko jaja oraz kaszki dla niemowląt wzbogacone w żelazo. W razie potrzeby do przygotowywania kaszek używaj pokarmu naturalnego lub mleka modyfikowanego dla niemowląt wzbogaconego w żelazo.
W okresie rozszerzania diety codziennie podawaj niemowlęciu pokarmy bogate w witaminę C, która wspomaga wchłanianie żelaza – naturalne soki owocowe lub owocowo-warzywne, a także przeciery ze świeżych owoców i warzyw. Najlepiej podawaj je podczas jednego posiłku wraz z pokarmami bogatymi w żelazo.
Jeżeli po ukończeniu 6. miesiąca życia Twój maluch nie chce jeść pokarmów uzupełniających i karmisz go samym mlekiem, zgłoś to lekarzowi. Może być konieczne zbadanie morfologii krwi i/lub profilaktyczne podawanie preparatów żelaza, ale zdecyduje o tym lekarz.
Jeżeli Twój maluch jest wcześniakiem lub urodził się z małą urodzeniową masą ciała i karmisz go piersią, podawaj mu profilaktycznie żelazo od końca 1. miesiąca do ukończenia 12. miesiąca życia. Porozmawiaj o tym z lekarzem.
Odpowiedni dla Twojego dziecka preparat żelaza przepisze Ci lekarz i ustali potrzebną dawkę. Preparaty żelaza są wydawane na receptę. Ściśle przestrzegaj zaleceń lekarza, gdyż przedawkowanie i zatrucie preparatem żelaza może być śmiertelne.
W innych przypadkach niemowlętom żywionym zgodnie z podanymi powyżej zasadami nie trzeba podawać profilaktycznie preparatów żelaza. Korzyści z ich podawania odniosą tylko dzieci z jego rzeczywistym niedoborem. W innych przypadkach dodatkowa poda ż może być szkodliwa (gorsze wzrastanie, mniejszy obwód głowy, przewlekająca się biegunka, zaburzenie wchłaniania cynku i selenu itp.).
U niemowląt z grup ryzyka niedoboru żelaza (p. wyżej), a także dzieci, u których lekarz stwierdził zagrożenie niedoborem tego pierwiastka (np. zbyt mała ilość pokarmów uzupełniających zjadana przez dziecko, niektóre przewlekłe choroby, leczenie pewnymi lekami hamującymi wchłanianie żelaza), może być konieczne kontrolne badanie morfologii krwi w wieku 9—12 miesięcy. Pozwoli to odpowiednio wcześnie wykryć i leczyć niedokrwistość z niedoboru żelaza. Porozmawiaj o tym z lekarzem.
Do ukończenia 12. miesiąca życia nie podawaj swojemu dziecku pełnego mleka krowiego, koziego ani sojowego. Natomiast po ukończeniu 1. roku życia dobowa dawka spożywanego mleka nie powinna przekraczać 700 ml.
Wczesne (tzn. przed ukończeniem 1. roku życia) wprowadzenie do diety dziecka pełnego mleka krowiego, a także spożywanie ponad 700 ml takiego mleka dziennie po 1. roku życia może prowadzić do niedoboru żelaza, ponieważ ten rodzaj mleka zawiera niewiele tego pierwiastka, a zastępuje pokarmy o jego większej zawartości; ponadto może powodować alergię z utajonym krwawieniem z przewodu pokarmowego. Dotyczy to także mleka koziego oraz sojowego.
Artykuł pochodzi z przewodnika dla rodziców Pierwsze 2 lata życia dziecka wydanego przez Medycynę Praktyczną, Kraków 2012