×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepionki i ich działanie

prof. dr hab. med. Jacek Wysocki
Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Opracowano na podstawie poradnika dla rodziców "Pierwsze dwa lata życia dziecka" wydanego przez Medycynę Praktyczną

Co to jest układ odpornościowy i jakie ma znaczenie dla zdrowia?

Człowiek jest narażony na ciągły kontakt z ogromną liczbą zarazków (bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów), które mogą wywołać poważne choroby. Do zachorowań dochodzi jednak rzadko, gdyż chroni nas wiele mechanizmów obronnych tworzących układ odpornościowy. Pierwszą przeszkodę stanowią: skóra i błony śluzowe oraz występujące na ich powierzchni substancje niszczące drobnoustroje (np. znajdujące się w ślinie, łzach, soku żołądkowym i moczu).

Organizm każdego zdrowego człowieka jest także wyposażony w doskonalsze i znacznie skuteczniejsze mechanizmy obronne skierowane przeciwko konkretnym zarazkom: przeciwciała (specjalne cząsteczki białka) i komórki odpornościowe. Są one produkowane jakby „na miarę” po kontakcie człowieka z konkretnym drobnoustrojem lub jego fragmentami (w wyniku naturalnego zakażenia lub szczepienia, zobacz rysunek poniżej). Przeciwciała i komórki odpornościowe oraz określony zarazek pasują do siebie jak klucz do zamka. Dziecko chronione przed jednym zarazkiem, może być zatem bezbronne wobec innych, z którymi jego organizm jeszcze się nie zetknął.

W ciągu kilku ostatnich tygodni ciąży matka przekazuje swojemu dziecku przez łożysko przeciwciała, które częściowo zabezpieczają je przed zakażeniem w pierwszych miesiącach życia. Wcześniejsze zakończenie ciąży sprawia, że dziecko otrzymuje ich znacznie mniej. Między innymi z tego powodu dzieci urodzone przedwcześnie (wcześniaki) są bardziej podatne na zakażenia. W ciągu kilku pierwszych miesięcy życia przekazane przez matkę przeciwciała stopniowo się rozpadają, a odporność dziecka w coraz większym stopniu zależy od przeciwciał i komórek odpornościowych wyprodukowanych w jego organizmie (w wyniku szczepienia lub zakażenia i choroby).


Ryc. Odporność na zachorowanie uzyskiwana po naturalnym zakażeniu (A) oraz po szczepieniu (B)
A. Pierwszy naturalny kontakt z zarazkiem prowadzi zwykle do zachorowania – od łagodnego do bardzo ciężkiego z powikłaniami. Przeciwciała i wyspecjalizowane komórki odpornościowe powstające po pierwszym kontakcie z wirusem lub bakterią pomagają zwalczyć chorobę i chronią organizm dziecka przed ponownym zachorowaniem na tę samą chorobę.
B. Szczepienie naśladuje naturalne zakażenie i stymuluje naturalną odporność na zachorowanie, ale bez wywoływania choroby.

Co mogę zrobić, aby moje dziecko nie chorowało, a jego odporność rozwijała się prawidłowo?

Ważne

Karm swoje dziecko wyłącznie piersią przynajmniej przez pierwsze 4–6 miesięcy życia, aby stymulować prawidłowe funkcjonowanie jego układu odpornościowego.

Na prawidłowe funkcjonowanie i dojrzewanie układu odpornościowego małego dziecka wpływa wiele czynników, ale największe znaczenie mają:

  • wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 4–6 miesięcy życia, co zmniejsza ryzyko wielu zakażeń, zwłaszcza dróg oddechowych (np. zapalenia ucha środkowego i płuc) oraz przewodu pokarmowego (biegunka)
  • właściwe żywienie
  • unikanie palenia papierosów w obecności dziecka lub w mieszkaniu
  • przebywanie na świeżym powietrzu (zobacz: Spacery), co „hartuje” dziecko
  • unikanie przegrzewania (zbyt ciepłe ubranie lub zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu), które zwiększa wrażliwość dziecka na zmiany temperatury otoczenia i przyczynia się do częstszych infekcji (zobacz: Ubranie i temperatura otoczenia)

Ważne

Zaszczep swoje dziecko przeciwko ciężkim chorobom. Szczepienia to najskuteczniejsza ochrona zdrowia Twojego dziecka!

Czym są szczepionki i na czym polega mechanizm ich działania?

Szczepionki to specjalne preparaty zawierające ściśle określone, zmodyfikowane zarazki (np. całe wirusy lub bakterie) lub ich fragmenty oraz substancje wspomagające, które po wstrzyknięciu lub podaniu doustnym stymulują naturalne mechanizmy obronne organizmu, prowadząc do wytworzenia skutecznej ochrony (przeciwciał i komórek odpornościowych) przeciwko tym zarazkom, ale nie wywołują choroby.

Czy mogę zrezygnować ze szczepienia dziecka ze względu na rzadkie występowanie niektórych chorób?

Ważne

Nie rezygnuj samowolnie z prowadzonych od lat obowiązkowych szczepień dzieci!

Z określonego szczepienia można całkowicie zrezygnować dopiero, gdy przez odpowiednio długi czas na całym świecie nie występują żadne zachorowania na daną chorobę zakaźną w wyniku wyeliminowania wirusów lub bakterii z otaczającego nas środowiska. Decyzje o rezygnacji ze szczepień podejmują odpowiednie władze sanitarno-epidemiologiczne i Światowa Organizacja Zdrowia. Do tej pory było to możliwe tylko w przypadku ospy prawdziwej.

Zachorowania na choroby zakaźne, przeciwko którym prowadzone są masowe szczepienia, występują względnie rzadko tylko z powodu zaszczepienia dużego (>90–95%) odsetka dzieci i dorosłych. Kiedy odsetek ten się zmniejsza, a zarazki nie zostały wyeliminowane ze środowiska, znacznie wzrasta ryzyko zachorowania osób nieszczepionych i wybuchu epidemii.

Czy współczesne szczepionki są bezpieczne?

Szczepienia są zalecane wszystkim dzieciom, dlatego ich bezpieczeństwo jest dokładnie sprawdzane. Wszystkie współczesne szczepionki przed zarejestrowaniem i dopuszczeniem do używania przechodzą bardzo skrupulatne i wiarygodne badania bezpieczeństwa. Ten aspekt oceny szczepionek analizowany jest chyba najdokładniej. Czuwają nad tym specjalnie powołane w poszczególnych krajach instytucje (np. w Polsce – Narodowy Instytut Leków oraz Państwowy Zakład Higieny i pion sanitarno-epidemiologiczny [SANEPID]) oraz utworzona przez Unię Europejską – Europejska Agencja ds. Rejestracji Produktów Leczniczych (EMEA), a także Światowa Organizacja Zdrowia. Instytucje te wymieniają się informacjami, a pracujący w nich specjaliści przed wydaniem zgody na wprowadzenie szczepionki do użycia dokładnie analizują całą dokumentację, a w poszczególnych krajach dodatkowo sprawdza się jakość każdej serii (partii) dopuszczanej do sprzedaży.

„Bezpieczny” nie znaczy jednak „wolny od jakiegokolwiek ryzyka”. Każda szczepionka wiąże się bowiem z ryzykiem niepożądanych odczynów poszczepiennych (w skrócie NOP), ale to ryzyko (i konsekwencje tych odczynów) w przypadku każdej z używanych aktualnie szczepionek są wielokrotnie mniejsze niż ryzyko związane z zachorowaniem na chorobę zakaźną (w tym jej powikłań i ich konsekwencji). Decyzja o rezygnacji z zalecanych aktualnie szczepień naraża więc dziecko na znacznie większe ryzyko i poważniejsze konsekwencje.



05.10.2018
Zobacz także
  • Kalendarz szczepień
  • Jak się szczepi małe dzieci?
  • Szczepienia - niepożądane reakcje i przeciwwskazania
Wybrane treści dla Ciebie
  • Wszawica u dzieci
  • Czy podczas karmienia piersią można spożywać miód?
  • Czy po znieczuleniu dentystycznym można dziecko karmić piersią?
  • Kamica pęcherzyka żółciowego u dzieci
  • Toksoplazmoza u dzieci
  • Cukrzyca u dzieci
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Opryszczka u dzieci
  • Wizyta adaptacyjna dziecka w gabinecie stomatologicznym
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta