×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół zaburzeń oddychania

dr hab. med. Przemko Kwinta
Klinika Chorób Dzieci, Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie

Co to jest zespół zaburzeń oddychania i jakie są jego przyczyny?

Terminem zespół zaburzeń oddychania (ZZO; stosuje się też skrót angielski RDS [Respiratory Distress Syndrome]) u noworodka określa się zespół objawów: sinica (sine zabarwienie skóry i błon śluzowych jamy ustnej), przyśpieszenie oddechu (powyżej 60/min) lub bezdech, postękiwanie, połączone z widocznym użyciem przez dziecko dodatkowych mięśni oddechowych, występujący u dziecka bezpośrednio po urodzeniu lub w czasie pierwszych 28 dni życia.

ZZO jest najczęstszym problemem zdrowotnym obserwowanym wśród noworodków. Przyczyny ZZO są inne w grupie noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie porodu, a inne wśród noworodków urodzonych przedwcześnie. Przyczyny ZZO najczęściej dzieli się na 3 grupy:

  1. związane z chorobami układu oddechowego,
  2. związane z chorobami układu krążenia,
  3. inne.

Najczęstszą przyczyną ZZO u noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie porodu jest przejściowe tachypnoë noworodków (transient tachypnoë of neonates – TTN). Jest to łagodna, samoograniczająca się (objawy ustępują do 48–72 h) niewydolność oddechowa spowodowana opóźnionym wchłanianiem płynu owodniowego (wód płodowych) z płuc noworodka. Prawidłowo przed porodem płód przygotowuje się do życia pozamacicznego, hamując produkcję płynu w płucach, następnie w czasie porodu pozostający jeszcze w płucach płyn jest mechanicznie wyciskany z płuc w czasie porodu drogami natury, a w ciągu pierwszych godzin po urodzeniu płyn dodatkowo wyparowuje w czasie oddychania lub jest usuwany z płuc z limfą. Istotnym czynnikiem ryzyka TTN jest zatem poród drogą cięcia cesarskiego, zwłaszcza u kobiety bez objawów porodu. Drugim niezwykle istotnym czynnikiem ryzyka TTN jest niedotlenienie okołoporodowe.

Drugą co do częstości przyczyną ZZO jest wrodzone zapalenie płuc. Wrodzone zapalenie płuc należy podejrzewać u każdego noworodka, u którego w wywiadzie stwierdza się: przedwczesne odejście wód płodowych (>18 h przed porodem), przedłużający się poród, zabiegi w czasie porodu, gorączkę lub infekcję u matki przed porodem, nawracające zakażenia dróg moczowych u matki, brudne wody płodowe.

Do rzadszych przyczyn ZZO u noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie porodu należą: zespół aspiracji smółki (MAS) oraz wrodzone wady układu oddechowego.

U noworodków urodzonych przedwcześnie najistotniejszą przyczyną ZZO jest niedobór surfaktantu – czynnika powierzchniowo czynnego. Niedobór surfaktantu jest przyczyną łatwego zapadania się pęcherzyków płucnych i powstawania ognisk niedodmy. Utrudniona zostaje zatem wymiana gazowa i dochodzi do niedotlenienia. Niedotlenienie z kolei powoduje uszkodzenie naczyń płucnych, przechodzenie bogatobiałkowego płynu do pęcherzyków płucnych i powstawanie „błon szklistych”, co nasila już istniejące trudności w utlenowaniu krwi. Zjawisko to ma charakter błędnego koła.

Zaburzenia oddychania u noworodka mogą również być spowodowane chorobami układu krążenia. Do najważniejszych przyczyn należą w tej grupie wrodzone wady serca, przetrwałe nadciśnienie płucne u noworodków, zastoinowa niewydolność serca. Do innych przyczyn ZZO zalicza się zaburzenia temperatury ciała (zarówno wychłodzenie jak i gorączka), zakażenia, w tym zakażenie uogólnione (sepsa), zaburzenia metaboliczne i choroby układu nerwowego i mięśniowego.

Jak często występuje zespół zaburzeń oddychania?

ZZO występuje u około 10% żywo urodzonych noworodków. Częstość u chłopców jest nieznacznie większa niż u dziewczynek. W większości przypadków zaburzenia oddychania mają charakter łagodny i ustępują w ciągu kilku godzin po urodzeniu. Zaburzenia oddychania o umiarkowanym i ciężkim przebiegu występują z częstością około 1 na 50 żywo urodzonych noworodków.

Jak się objawia zespół zaburzeń oddychania?

Z definicji objawami zespołu zaburzeń oddychania u noworodka są:

  • przyśpieszenie oddechu powyżej normy dla wieku lub bezdech
  • przyśpieszenie czynności serca powyżej normy dla wieku
  • zaciąganie mostka, przestrzeni międzyżebrowych, wcięcia szyjnego, ruchy skrzydełek nosa
  • postękiwanie
  • sinica.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na dokładnym zbadaniu noworodka i stwierdzeniu omówionych powyżej objawów. Ważnym elementem jest ustalenie przyczyny ZZO u noworodka. Lekarz, zbierając wywiad i badając dziecko, zwracać będzie szczególną uwagę na:

  1. Występowanie w ciąży chorób u matki – choroby serca, nerek, rzucawka, cukrzyca zwiększają ryzyko niedotlenienia wewnątrzmacicznego i tym samym ryzyko wystąpienia ZZO po urodzeniu dziecka, nieleczona cukrzyca ciężarnych może być przyczyną niedoboru surfaktantu nie tylko u wcześniaków, ale także u noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie porodu, choroby infekcyjne u matki, infekcje w okresie poprzedzającym poród, zakażenia dróg moczowych i dróg rodnych mogą wskazywać na wrodzone zapalenie płuc.
  2. Przebieg porodu – przedwczesne, tj. co najmniej 18 godzin przed porodem odejście wód płodowych zwiększa ryzyko wrodzonego zapalenia płuc, rozwiązanie ciąży drogą cięcia cesarskiego może być czynnikiem ryzyka przejściowego tachypnoë noworodków, zawartość smółki w wodach płodowych jest jednym z kryteriów ważnych do rozpoznania zespołu aspiracji smółki, brudne, cuchnące wody płodowe świadczą o procesie zapalnym i kojarzą się z występowaniem zakażeń u płodu, w tym wrodzonym zapaleniem płuc, mała objętość wód płodowych występować może w wadach wrodzonych nerek i kojarzyć się z niedorozwojem płuc.
  3. Objawy towarzyszące – do istotnych objawów towarzyszących, na które należy zwrócić uwagę należą problemy z karmieniem. Sinica ustępująca przy płaczu może być objawem zarośnięcia lub znacznego zwężenia nozdrzy tylnych, a krztuszenie się przy jedzeniu – pierścienia naczyniowego lub przetoki przełykowo-tchawiczej, objawy neurologiczne, tj. zaburzenia napięcia mięśniowego, asymetria odruchów noworodkowych i głębokich, zaburzenia świadomości występować mogą u dzieci z chorobami układu nerwowo-mięśniowego, zamartwicą, krwawieniem wewnątrzczaszkowym, urazem okołoporodowym (zobacz: Urazy okołoporodowe), zaburzeniami metabolicznymi.

Podstawowym badaniem dodatkowym wykonywanym u noworodków z ZZO służącym ocenie wydolności układu oddechowego jest gazometria krwi tętniczej, w której stwierdza się zwiększenie stężenia we krwi dwutlenku węgla (>45 mm Hg) oraz zmniejszenie stężenia tlenu (<60 mm Hg). Inne badania służą przede wszystkim ustaleniu przyczyny ZZO. Lekarz może w zależności od podejrzenia choroby zlecić następujące badania: morfologię krwi (podejrzenie niedokrwistości, podejrzenie infekcji), stężenie glukozy we krwi, jonogram, oznaczenie stężenia amoniaku we krwi (wykonywane w przypadkach zaburzeń oddychania o niewyjaśnionej przyczynie). Do istotnych badań diagnostycznych należą badania mikrobiologiczne. Mogą pomóc m.in. w ustaleniu czynnika zapaleń płuc lub posocznicy. Lekarz może zlecić wykonanie posiewu krwi czy też badanie treści (wydzieliny) z dróg oddechowych.

Z badań obrazowych największe znaczenie ma badanie RTG klatki piersiowej – służące ustaleniu przyczyny ZZO u noworodka jak również monitorowaniu stanu układu oddechowego. Inne badania wykonywane w zależności od występowania innych objawów to USG przezciemiączkowe mózgu (w przypadkach podejrzenia krwawienia wewnątrzczaszkowego), ECHO serca (podejrzenie wrodzonej wady serca lub przetrwałego nadciśnienia płucnego noworodków), bronchoskopia – podejrzenie rzadkich wad wrodzonych układu oddechowego lub krążenia (przetoki przełykowo-tchawiczej, pierścienia naczyniowego).

Jakie są sposoby leczenia zespołu zaburzeń oddychania?

Pierwszym krokiem w leczeniu noworodka z ZZO jest odpowiednie zabezpieczenie prawidłowej czynności najważniejszych dla życia układów. Do działań tych należą: zapewnienie odpowiedniej temperatury otoczenia, udrożnienie dróg oddechowych, odpowiednie wspomaganie układu oddechowego oraz odpowiednie wspomaganie układu krążenia dziecka.

Wybór metody wspomagania oddychania noworodka zależy od ciężkości objawów i przyczyny choroby. Metody wspomagania oddychania podzielić można na dwie grupy: metody nieinwazyjne i metody inwazyjne.

Najprostszą metodą nieinwazyjną jest tlenoterapia bierna. Zwiększenie stężenia tlenu w powietrzu, którym oddycha noworodek można uzyskać, umieszczając go w budce (kasku) tlenowej lub stosując kaniule donosowe. Stosując odpowiednie urządzenia (urządzenia nCPAP [continuous positive airway pressure], respirator), można uzyskać dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, co poza dostarczaniem dziecku tlenu zapobiega dodatkowo zapadaniu się pęcherzyków płucnych. Donosowy CPAP (nCPAP) otrzymuje się poprzez założenie dziecku odpowiednich kaniul donosowych lub maski nosowej.

W przypadkach ciężkich zaburzeń oddychania w leczeniu stosuje się wentylację mechaniczną za pomocą respiratora. Noworodkowi wprowadza się do tchawicy specjalną rurkę (rurkę intubacyjną) i oddech dziecka zastępowany jest oddechem sztucznym dokonywanym przez maszynę. W zależności od stanu dziecka możliwa jest częściowa lub całkowita wentylacja mechaniczna.

Równocześnie z podjęciem tego leczenia lekarz powinien dążyć do ustalenia przyczyny ZZO u noworodka i w zależności od przyczyny można zastosować następujące postępowanie:

  1. podanie do płuc noworodka surfaktantu – jeżeli przyczyną ZZO jest niedobór surfaktantu
  2. podanie antybiotyków – np. w przypadku wrodzonego zapalenia płuc, zespołu aspiracji smółki
  3. podawanie leków nasercowych lub leczenie chirurgiczne w przypadkach wrodzonych wad serca.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Wyleczenie dziecka zależy od przyczyny zespołu zaburzeń oddychania oraz od współistnienia innych zaburzeń. W przypadkach przejściowego tachypnoë noworodków czy też wrodzonego zapalenia płuc u noworodków urodzonych o czasie rokowanie jest bardzo dobre. Najgorsze rokowanie obserwuje się w przypadkach, gdy ZZO spowodowane jest ciężkimi wadami wrodzonymi, wadami metabolizmu lub chorobami genetycznie uwarunkowanymi. Ważnym czynnikiem wpływającym na dalszy rozwój dzieci jest niedotlenienie okołoporodowe.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Wszystkie dzieci, u których występowały zaburzenia oddychania o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu należy objąć długofalową obserwacją, w tym obserwacją psychologiczną i neurologiczną.

Bezwzględnie dzieci te nie powinny być narażane na dym tytoniowy (zobacz: Ochrona przed dymem tytoniowym).

Ważnym elementem opieki nad tymi dziećmi są szczepienia ochronne. Dzieci powinny być szczepione według kalendarza szczepień (zobacz: Kalendarz szczepień). Zalecane jest szczepienie przeciwko pneumokokom.

23.11.2016
Zobacz także
  • Urazy okołoporodowe
  • Karmienie piersią w sytuacjach szczególnych
  • Ochrona przed dymem tytoniowym
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta